Yüzde 50 hibeyle makine ve ekipman alma hayali...

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 2006 yılından bu yana “Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı” adıyla önemli bir projeyi sürdürüyor.

Proje kapsamında tarım makine ve ekipmanlara yüzde 50 hibe desteği veriliyor. Hem üretici için, hem makine imalatçıları için önemli bir fırsat. Bu yıl 34 makine ve ekipman destek kapsamında. Fakat bu desteği almak adeta hayal oldu. Çünkü bu önemli proje ile ilgili birçok sorun yaşanıyor.

Nedir o sorunlar?

1- Hibe desteği ile ilgili uygulama tebliği 26 Haziran tarihli Resmi Gazete'de yayımlandı. Uygulama Rehberi' de aynı gün bakanlığın internet sayfasında yayımlandı. 2005'teki pilot uygulamayı da sayarsak 8 yıldır uygulanan bir projede hala zamanlama hatası yapılıyor. 2013 hibe desteği uygulama tebliği haziranın sonunda yayınlanıyor. Üreticinin birçok makineyi alması yılsonunu bulacak. Birçok üründe hasat bitmiş olacak. Makinenin kullanımı bir yıl sonra mümkün olacak. Bakanlık yetkilileri yılın başında bu tebliği yayınlasalar, makine imalatçıları buna göre imalatlarını yapsa ve üreticide zamanında alıp kullansa olmaz mı?

2- Proje kapsamında başvuran her üreticinin destekten yararlanmayacağı biliniyor. Belirlenen tüm kriterleri yerine getirseler bile çok az sayıda üretici hibeden yararlanabiliyor. Hibe desteğinden yararlanma oranı Milli Piyango biletine ikramiye çıkması gibi bir şey. Bu durum hem makine sektörü, hem üreticiler için bazı olumsuzluklara neden oluyor. Hibe alacağı beklentisi ile üreticiler makine alımını erteliyor. Bir kaç yıldır hibe ile makine almak isteyen üreticiler var. Alım olmayınca makine ve ekipman imalatçıları ürün satamıyor.

3- Hibe kapsamındaki makine ve ekipmanlara devlet yüzde 50 hibe veriyor diye, piyasada fiyatı artınca desteği alamayan üreticiler daha pahallıya makine ve ekipman satın almak zorunda kalıyor.

4-  Hibe desteğinin ödenmesinde de sorunlar yaşanıyor. Geçen yıla kadar hibe desteği makine ve ekipman imalatçılarına ödeniyordu. Şimdi üreticiye ödeniyor. Üreticinin borcu varsa bankadaki hesabına haciz varsa imalatçı parasını alamıyor.

5- Asıl büyük sorun ise hibe desteğini alabilmek. Bu yıl yayınlanan ve proje kapsamındaki her makine için detaylı bilgilerin yer aldığı 99 sayfalık "Uygulama Rehberi" incelediğinde bakanlığın adeta hibe vermemek için ciddi bir çalışma yaptığı görülüyor.

Makine ve ekipman hibe desteğinin bu kadar geç açıklanması, bütçesinin belli olmaması başlı başına bir engel.

Hibe kapsamındaki her makine için belirlenen kriterler var. Bu kriterlerin karşısında da puanlar var. Yerine getirdiğiniz her kriter için puan alıyorsunuz. Puanınız yükseldikçe makine ve ekipman alma şansınız artıyor. Ama garanti değil. Kriterlerin tamamını yerine getirseniz ve 100 tam puan alsanız bile hibe alamayabilirsiniz.

Nedir o kriterler?

Makine ve ekipmanın kullanım alanına göre belli büyüklükteki araziye sahip olmanız, belli sayıda hayvan varlığınızın olması gerekiyor.

Örneğin, balya makinesi için en az 50 dekar araziye sahip olmanız şartı var. Fakat 50 dekar araziniz varsa 5 puan alıyorsunuz ama 81 dekar ve üzeri araziye sahipseniz 10 puan alıyorsunuz. Balya makinesi almak için en az 10 büyük baş hayvanınızın olması gerekiyor. Fakat 10 ile 20 büyükbaş hayvanı olana 5 puan, 21 ve üzeri hayvanı olana 10 puan veriliyor. Küçük işletmeler yerine büyük işletmelerin desteklerden yararlanması sağlanıyor.

Bu arada arazi kiralayan isterse bin dekar kiralasın bu makineden alamıyor. Tıpkı doğrudan gelir desteği gibi hibe desteği tapuya veriliyor. Üretene değil.

Bir başka önemli kriter traktör sahibi olmak. Traktörünüz kiralıksa hibeden yararlanamıyorsunuz. Ruhsatta adınızın olması gerekiyor. Ama üzerinizde bir traktör varsa bu traktör ipotekli veya hacizli olsa bile hibe desteğinden yararlanabiliyorsunuz. Ama kiralıksa yararlanamıyorsunuz.

Destek kapsamındaki 34 makinenin tamamında kadın, şehit ve gazi yakınları ile özürlülere pozitif ayrımcılık yapılıyor.

Hibe desteği için başvuran kadın çiftçi 5 puan avantajlı oluyor. Yüzde 40 ve üzeri, engelli raporu olanlar 10 puan, şehit ve gazilerin 1. derece yakınları ve gaziler ise 15 artı puanla hibe desteğinden yararlanabiliyor. Hem kadın hem yüzde 40 ve üzeri engelliniz varsa ve üstelikte birinci derecede şehit veya gazi yakınıysanız 100 puanlık yarışta 30 puan önde başlıyorsunuz. Fakat bu yeterli olmuyor, traktör sahibi olmanız, üzerinizde belli büyüklükte tapulu arazinizin olması, belli sayıda hayvan varlığınızın olması gerekiyor. Bir kooperatife veya örgüte üye olmanız, şirket sahibi olmanız hibe kredisi almanızda avantaj sağlıyor ama kesin alacağınız anlamına gelmiyor.

Amaç kadınların, şehit ve gazi yakınlarının ve özürlülerin yüzde 50 hibe ile makine ve ekipman sahibi olmaları ise bu kritere Türkiye'de uyan kaç kişi varsa onları bu yarışa sokmadan hibe desteği verilebilir. Verilmelidir de. Buna hiç kimsenin itirazı olamaz.

Fakat edindiğimiz bilgilere göre burada başka hesaplar var. Birincisi hibe desteğini vermemek için engel oluşturmak, bahane üretmek. İkincisi birçok hibe kredisinde olduğu gibi bazı danışmanlık firmalarına avantaj sağlamak. Piyasada üreticiye istediği makineyi hibe desteği ile vermeyi garanti eden danışman firmalar türemiş. O firmalar belirlenen kriterlere uygun kişiyi buluyor ve makine, ekipmanı onun üzerinden alıp asıl kullanıcıya veriyor. Bunun da karşılığını alarak.

Bu iddianın ciddi olarak araştırılması ve yüzde yüz garanti makine ve ekipman sağlayan danışmanlık şirketleri incelemeye alınmalı.

Bu arada kooperatiflere, örgütlü çiftçilere ve şirketlere artı puan veriliyor. Ayrıca yerli imalat makine ve ekipmanlara ayrıcalık tanınıyor.

Özetle, Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı çok doğru bir proje. Bugüne kadar bu proje ile tarıma önemli katkılar da sağlandı. Fakat yukarıda özetlediğimiz sorunlar ve danışmanlık şirketleri ile ilgili iddialar ciddiye alınmazsa bugüne kadar yapılan olumlu çalışmalar da bir kalemde silinip gidecektir.