Depremzede çocuklar robot ellerle hayata tutunuyor

Zühre KURT

Özellikle deprem sonrası el ve parmak ihtiyacı duyan bireylere, öncelikle çocuklara, 3 boyutlu yazıcılarla kişiye özel üretilmiş, ekonomik ve kullanılabilir mekanik ellerin ücretsiz paylaşıldığı bir sivil toplum kurumu Robotel Derneği. Çocukların kendi kendine yeterliliklerini ve günlük yaşamda bağımsız hareket etme kabiliyetlerini desteklemek amacıyla tasarlanan robot eller, sosyalleşmeye olanak sağlıyor. Robot El Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Serdar Okumuş, konuyla ilgili sorularımızı yanıtladı:

Derneğinizin hikayesini anlatır mısınız? Bu fikir nasıl doğdu?

2010’larda iyice yaygınlaşan açık kaynak 3 boyutlu yazıcı yapımından biz de etkilendik ve kendi yazıcımızı yapmaya giriştik. 2012’de kendi makinemizi yaptık. Bunun ne işe yarayabileceği konusunda basit fikirlerimiz vardı. Ama makineden istediğin çıktıyı alabilmek inanılmaz bir güç sağlıyor yani düşündüğün bir şeyin 3 boyutlu hale gelmesi ve seri üretime gerek duymadan yapılabilmesi inanılmazdı.

Zaman içerisinde, insanlara fayda sunacak, hayatlara dokunabilecek sosyal sorumluluk projelerinin arayışına girdik. Bütün dünyada da bu gücün iyilik için nasıl kullanılabileceği konusunda ciddi bir arayış başlamıştı. O dönemde yolumuz, bugün Türkiye resmi temsilcisi (Chapter) olduğumuz Enabling The Future ile ilk kez kesişti. Enabling The Future, ya da kısa adı ile e-NABLE, birbirleriyle online iletişim içerisinde olan gönüllüleri bir araya getiren “dijital insani iyilik” topluluğudur. e -NABLE, ülkemizde ve dünyada, doğuştan parmak ve el uzuvları olmayan, ya da bu uzuvlarını savaş, doğal afet, hastalık veya kaza gibi nedenlerle kaybeden ve proteze erişim güçlüğü yaşayan bireylere yardımcı olmaktadır. Tasarımcıların, mühendislerin, doktorların yanı sıra öğrenciler, ev hanımları, iş insanları, profesyoneller, yani toplumun tüm kesimlerinden bireylerin gönüllü olarak yer aldığı global iyilik hareketi e-NABLE’in, bugün resmi Türkiye temsilcisiyiz.

Bu sırada 1.500-8.000 kişide bir görülen Amniotic Band Syndrome hastalığıyla da tanıştık ve bunun ülkemizde bir istatistiği olmadığını da fark ettik. Robotel.org sitesinde hem dosyaları açık kaynak olarak Türkçeleştirilmiş olarak sunduk hem de isteyen bunu yapabilir diye yaygınlaştırmaya çalıştık. 2014 yılında ise, bir iş kazasında 4 parmağını kaybeden matbaa çalışanı bir genç kardeşimize, daha sonra da küçük bir kızımıza 3 boyutlu yazıcıda mekanik el ve parmaklar ürettik.

2016 yılında Robot El Derneği olarak dernekleştik. 2017’de Sabancı Vakfı tarafından Fark Yaratanlar projesi olarak seçildik. Şu ana kadar 500’den fazla çocuğa, onların büyümeleri paralelinde gelişen ihtiyaçları doğrultusunda 1.500’den fazla robotel ürettik.

Şu an dernekte kaç gönüllünüz var ve bu gönüllüler nasıl bir katkı sağlıyor?

Bugün 4 binden fazla gönüllümüz var. Bu oluşumun en güzel yanı, herkesin gönüllü olabileceği bir sistem kurduk. Yani Robot El Derneği’ne gönüllü olmak için 3d yazıcı sahibi olmanız veya tasarımcı olmanız gerekmiyor. 2023 yılında 535 yeni kişi gönüllü oldu ve bu deprem sonrası bölgedeki çocuklara yardım çabalarımızda bize büyük destek sağladı.

Robotelin yapım süreci nasıl işliyor?

Robotel yapım süreci, insana dokunan bir bilim kurgu hikayesi gibi. Her şey, ailenin daha doğrusu velinin web sitemizden başvurusuyla başlıyor. Bilek dirsek model uygunluğu anlaşılması için ilk önce foto üzerinden bir değerlendirme yapılıyor. Daha sonra, aileyle temasa geçiliyor. Ölçülerin ve kişiselleştirmenin yapılabilmesi için bir mezura ve bir cep telefonu kamerası gayet yeterli oluyor. Daha sonra tasarım süreci başlıyor. Ölçü alınırken sohbet sırasında veya aileden telefonla çocuğun ilgi alanı öğreniliyor. Bu aşama çok önemli çünkü çocukların özgüvenini artıracak en önemli adım bu, çocuğun çekinmek yerine ayrıcalıklı hissetmesini sağlamak gerçekten yapmayı hedeflediğimiz şey. En sevdiği şeylerden tuttuğu takım, oynadığı oyun, izlediği film veya ilgi alanı ne ise ona uygun olarak mekanik el tasarım süreci başlıyor. Çocukların tuttukları takımların ya da beğendikleri süper kahramanların renkleri gibi eğlenceli tasarımlarla üretilen roboteller, özgüven desteği ve sosyalleşme imkanı da sunuyor.

Bir robotelin maliyeti nedir?

Robotellerin maliyeti, geleneksel protezlerle kıyaslandığında oldukça düşük. Roboteller, protez ya da protez yerine geçen tıbbi cihaz değil, temel kavrama işlevini yerine getirebilen ve özellikle gelişim çağındaki çocukların hayatlarını kolaylaştıran hareketli moral destek aparatlarıdır. Roboteller, özellikle çocuklar için erişilebilir bir çözüm sunuyor ve çocuklar, basit günlük ihtiyaçlarını bir nebze olsun karşılayabilen, sosyalleşebilen bireyler olarak büyüyebiliyor.

Deprem bölgesine yönelik ne tür çalışmalar yaptınız?

Deprem sonrası Türkiye’nin dört bir yanından ihtiyaç sinyalleri aldık. Gaziantep, Hatay ve İzmir gibi şehirlerde yerel yönetimler ve sağlık kuruluşlarıyla iş birliği yaptık. Bu süreçte gönüllülerimizle birlikte yaraların bir nebze olsun sarılmasına katkı sağlamak, bizim için tarif edilemez bir deneyimdi. Adıyaman’da bir anne depremin hayatlarını bu kadar olumsuz etkilediği dönemde yanlarında bizi görmekten çok mutlu olduğunu söyledi ki sanırım bizi motive eden şeylerden biri de hem çocuk hem de aile için moral destek motivasyon aracı olmak. İnanın, hayatın en anlamlı tarafı, başkasının umudu olabilmekte gizlidir.

Gelecek hedefleriniz neler var?

Hayalimiz teknolojinin sosyal fayda için kullanılıp sorunların ortadan kaldırıldığı dünyaya örnek bir Türkiye hareketi. Bunun için daha fazla gönüllü ve daha geniş iş birlikleriyle çalışmaya devam edeceğiz. Orta vadede, sadece roboteller değil, her türlü sosyal fayda aparatının açık kaynak üretimi konusunda hem öncü hem yaygınlaştırıcı olmayı hedefliyoruz.

Bunun yanı sıra, eli ve parmağı olmayan çocuklara yönelik bir bisiklet aparatı yaptık ve bugün 10’dan fazla çocuk bu aparatlarla bisiklete binebiliyor. Bisiklet sürme aparatımızın yanı sıra, saz çalma gibi fonksiyona yönelik aparatlarımızı mevcut robotel kullanıcılarına yeni ürün olarak, ücretsiz teslim etmeye başladık. Bir diğer projemizde, yaşlılar ve diğer engelliler için bir katalog oluşturmaya çalışıyoruz. Bu katalogda, tırnak kesme, kalem tutma, çorap giyme, düğme ilikleme, makas tutma gibi günlük işlevlere yönelik aparatlar yer alacak.”