Yönetilemeyen atıklar, gezegeni tehdit ediyor

Birleşmiş Milletler Çev­re Programına (UNEP) göre, geçen yıl 500 mil­yon tonun üzerinde plastik kullanıldığı ve bu plastiklerin 400 milyon ton atık oluşturdu­ğu tahmin ediliyor. Çevrim içi istatistik portalı World Popu­lation Review verilerine göre, Çin 37,6 milyon tonla 2023’te en fazla plastik kullanılan ül­ke oldu. Bu ülkeyi, 22,8 mil­yon tonla ABD, 7,4 milyon ton­la Hindistan, 4,9 milyon tonla Brezilya, 4 milyon tonla Mek­sika, 3,8 milyon tonla Japonya, 3,6 milyon tonla Almanya, 3,36 milyon tonla Endonezya, 3,35 milyon tonla Tayland ve 3,33 milyon tonla İtalya takip etti. Türkiye, 938 bin tonla 34’üncü sırada yer aldı.

En fazla yönetilemeyen atı­ğa sahip ülke 7,3 milyon tonla Hindistan olurken, onu 6,5 mil­yon tonla Çin, 4,8 milyon tonla Brezilya, 3,31 milyon tonla En­donezya, 3,3 milyon tonla Tay­land, 3,1 milyon tonla Rusya, 2,7 milyon tonla Meksika, 2 milyon tonla ABD, 1,5 milyon tonla Su­udi Arabistan ve 1,1 milyon ton­la Kongo Demokratik Cumhu­riyeti takip etti. Türkiye ise 451 bin tonla 32’nci sırada bulundu.

Küresel atık miktarı ve geri dönüşüm faaliyetlerine ilişkin değerlendirmede bulunan On­dokuz Mayıs Üniversitesi Mü­hendislik Fakültesi Çevre Mü­hendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yüksel Ardalı, atıkların çevreye bırakılma­sıyla çöp olarak nitelendirilen, çevre kirliliği ve doğal kaynak­ların tükenmesine neden olan bir süreç başladığını belirtti.

“2050’ye geldiğimizde bu dünya bize yetmeyecek”

Doğada çöp dağlarına dö­nüşen atıkların temelinde “al-kullan-at” kültürünün yattığı­nı ifade eden Ardalı, “2050’ye geldiğimizde bu dünya bize yetmeyecek. İnsanlık 2,1 ila 2,3 milyar ton arasında ka­tı atık üretiyor. Yaklaşık 2,7 milyar insanın atık toplama hizmetlerine erişimi yok ve bunların 2 milyarı kırsal ke­sim diyebileceğimiz yerlerde yaşıyor. Dünya Bankası’nın 2023 verilerine baktığımızda yılda 2,1 milyar ton katı atığın sadece yüzde 33’ünün yöne­tildiğini görüyoruz. Böyle de­vam edersek 2050 için yapı­lan tahminlere göre 3,4 milyar ton kadar atık olacak. Türki­ye’de, TÜİK verilerine gö­re 2022’deki atık miktarımız hem evsel hem endüstriyel ol­mak üzere 109,2 milyon ton. Bunun 24,9 milyon tonu tehli­keli atık, 32 milyon tonu evsel atık kategorisinde değerlen­diriliyor” dedi.

Su, meşrubat, süt ve deterjan şişelerinin geri dönüştürüle­bildiğini ancak boru ve pencere gibi materyallerde kullanılan plastiklerin geri dönüşümü­nün mümkün olmadığını ya da çok zor gerçekleştiğini dile ge­tiren Ardalı, bazı poşet, amba­laj ve kompozit malzemelerin geri dönüşümünün de güçlükle yapılabildiğini söyledi.

Plastikler atıkların önemli kısmını oluşturuyor

Tüm plastiklerin geri dönüşüm sürecine dahil edilemediği için atıkların iyi yönetilmesi gerektiğini bilgisini veren Ondokuz Mayıs Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yüksel Ardalı, “Dünya genelinde her yıl üretilen atığın yaklaşık yüzde 12’sinin plastik atıklardan oluştuğu tahmin ediliyor. Plastik atıkların 52 milyon tonu çevreye karışıyor ve yine 80 milyon tonunun da deniz, okyanus, yüzey sularına karıştığı tahmin ediliyor” diye konuştu.

Etrafa yayılan yönetilemeyen atıkların sağlığa etkisi

İklim değişikliğine neden olan sera gazlarının, çöplerin etrafa atılmasıyla daha fazla artarak atmosferin ısınmasına yol açtığını ifade eden Ardalı, "Atıkların, plastiklerin yakılması sonucu karbon salımının çok fazla olması, karşımıza çıkacak problemlerden. Ormansızlaşma ve biyoçeşitlilik kaybı fazla yani kontrolsüz atıklar ormanları, nehirleri, doğal yaşamı yok ediyor, hayvanlar plastikleri tüketerek zarar görüyor, ölüyor.

Atık sahalarındaki birtakım zehirli gazlar ve ağır metallerin yayılması ve buna neden olan birtakım hastalıklar var. Plastik parçalanınca da tamamen yok edilemediği için nanoplastik ya da mikroplastik oluyor ve üzerinde belirli tehlikeli kirleticileri taşıyarak vücudumuza ya da canlıların bünyesine giriş yapıyor. Bu da bütün metabolizmanızı bozarak hastalıklara neden oluyor. Eni iyi atık üretilmeyen atıktır” dedi.