Yanlış seçilen ağaç, gölgesiyle yakabilir

Başak Nur GÖKÇAM

Dünya genelinde şehir sıcaklıkları artıyor. Kentsel sıcaklık stresi halihazırda hastalıklara, ölüm­lere, binaları soğutmak için kullanılan enerji artışına, sı­caklığa bağlı sosyal eşitsizlik sorunlarına ve kentsel altya­pı sorunlarına yol açıyor. Dün­ya Meteoroloji Örgütü (WMO) tarafından yayımlanan küresel ısınma değerlendirme raporu­na göre 2023-2027 yılları ara­sında küresel ortalama yüzey sıcaklığı, 1850-1900 yılları or­talamasından 1,1 ila 1.8 dere­ce daha yüksek olacağı tahmin ediliyor.

Geçtiğimiz her yıl kı­rılan sıcaklık rekorları, yapı­lan bu hesaplamaları kanıtlar nitelikte. Artan bu sıcaklıkları dengelemek ve kentlere serin­lik vermek için dünya genelin­de ise ağaçlandırma çalışma­ları gerçekleştiriliyor. Fakat bilim insanları tarafından ya­pılan yeni bir çalışma ağaç ka­nopilerinin (gölgelerinin) her zaman olumlu sonuçlar verme­yeceğini ortaya koydu.

Soğutma yeteneği iklim koşullarına göre değişiyor

Kentsel ağaç soğumasının ilk kapsamlı küresel değerlen­dirmesi olarak sunulan araş­tırmaya göre eğer kentteki ağaç seçimi yanlış olursa, ağaçla­rın ısıyı hapsettiği görüldü. Bu durumun da ortamın da­ha fazla ısınmasına sonucun­da da kentsel ısıların artması­na neden olabileceği belirtildi. Cambridge Üniversitesi araş­tırmacıları tarafından yapılan ve Communications Earth & Environment dergisinde ya­yınlanan çalışma ile şehir plan­lamacılarının kentsel ısı stre­siyle mücadelede en iyi ağaç ve dikim yeri kombinasyonları­nı seçmede yardımcı olmaları amaçlanıyor.

Yapılan analiz kentsel ağaç­ların yaya seviyesindeki ha­va sıcaklığını 12°C'ye kadar düşürdüğünü gösterirken, ağaçların eklenmesinin in­celenen şehirlerin yüzde 83’ünde zirve aylık sıcaklık­ları 26°C'nin altına düşürdü­ğü görüldü. Bunun yanı sıra ‘termal konfor eşiğini’ karşı­ladığını buldu. Ancak, bu soğut­ma yeteneğinin dünya genelin­de önemli ölçüde değiştiğini ve ağaç türü özellikleri, kentsel yerleşim ve iklim koşulların­dan etkilendiği de bulundu.

Araştırmaya ilişkin konuşan Cambridge Üniversitesi Sür­dürülebilir Yapılı Çevre Do­çenti Dr. Ronita Bardhan, “Ça­lışmamız, ağaçların dünya ge­nelinde aşırı ısınan şehirlere çare olduğu yönündeki efsa­neyi çürütüyor. Ağaçlar şehir­leri soğutmada önemli bir rol oynuyorlar ancak sağlayabile­cekleri faydaları en üst düzeye çıkarmak için onları çok daha stratejik bir şekilde dikmemiz gerekiyor” dedi.

İklim türüne göre değişim

Araştırmada, kent ağaçları­nın sıcak ve kuru iklimlerde şe­hirleri daha fazla, sıcak ve nem­li iklimlerde ise daha az serin­lettiği bulundu.‘Tropikal ıslak ve kuru veya savan’ ikliminde ağaçlar, Nijerya’da kaydedildi­ği gibi şehirleri 12 °C’ye kadar soğutabilirken, ağaçların şe­hirleri geceleri en çok ısıttığı iklim de aynı iklimdi.

Öte yan­dan ağaçlar kurak iklimlerde iyi performans gösterdi ve şehirle­ri sadece 9°C’nin biraz üzerinde soğuttu ve geceleri 0,4°C ısıttı. Nem oranının daha yüksek ol­duğu tropikal yağmur ormanı iklimlerinde gündüz serinletici etki yaklaşık 2°C’ye düşerken, gece ısıtma etkisi 0,8 °C olarak gerçekleşti. Ilıman iklimlerde ise ağaçların şehirleri 6°C’ye kadar soğutabildiği ve 1,5°C’ye kadar ısıtabildiği ifade edildi.

 Tüm özellikler düşünülmeli

Araştırmada ayrıca tür seçimi ve yerleşiminin kentsel formlarla uyumlu olması gerektiği savunuldu. ‘Sokak kanyonu’nun yönelimi, yerel iklim bölgeleri, en boy oranı, görünür gökyüzü oranı ve ağaçların etkilerini etkileyen diğer kentsel özelliklerin de hepsinin dikkatlice düşünülmesi gerektiğine dikkat çekildi.

Yaprak dökenler daha fazla soğuttu

 Çalışma, daha açık kentsel yerleşimlere sahip şehirlerin, farklı boyutlarda herdem yeşil ve yaprak döken ağaçların bir karışımına sahip olma olasılığının daha yüksek olduğunu ortaya koydu. Araştırmacılar, bunun ılıman, karasal ve tropikal iklimlerde daha fazla soğumaya neden olma eğiliminde olduğunu buldu. Bu iklimlerde ağaçların birleşik kullanımı genellikle yalnızca yaprak döken veya herdem yeşil ağaçların bulunduğu şehirlere göre 0,5 °C daha fazla soğutmayla sonuçlandı. Bunun nedeni, karışık ağaçların mevsimsel gölgeleme ve güneş ışığını dengeleyebilmesi ve çeşitli yüksekliklerde üç boyutlu soğutma sağlayabilmesi olarak açıklandı.