E-atıktaki altının yüzde 99.9’u yakalanabilecek

Başak Nur GÖKÇAM

Bilişim çağı insanının vazgeçilmezi haline gelen elektronik eşya­lardaki artan üretim, önemli miktarda elektronik atığın or­taya çıkmasına da neden olu­yor.

Hızla gelişen teknoloji bir tarafta daha üst modelle­rin tercih edilmesinde etkili olurken, diğer yandan ise ar­tan nüfusun telefon, bilgisa­yar, tablet, kulaklık gibi çeşitli elektronik eşyaları atık hali­ni alıyor. Bu hızlı tüketim hali beraberinde e-atık sorununu da ortaya çıkarıyor.

Birleşmiş Milletler (BM) Eğitim ve Araştırma Ensti­tüsü (UNITAR) ve Uluslara­rası Telekomünikasyon Bir­liği (ITU) tarafından yayın­lanan rapora göre dünyada e-atıkların, belgelenen e-a­tık geri dönüşümünden 5 kat hızlı arttığı görüldü. Rapora göre bilgisayar, cep telefonu ve televizyon gibi e-atıklar, 2010 yılına kıyasla 2022 yı­lında yüzde 82 artışla 62 mil­yon tona ulaştı.

Bu miktar, 40 tonluk 1.55 milyon kam­yonu doldurduğu belirtildi. Yine rapora göre söz konusu e-atıkların 2030 yılına ka­dar üçte bir oranında artma­sı, yani dünya genelinde yıl­lık 2.6 milyon tonluk artışla 2030 yılında 82 milyon tona ulaşacağı tahmin ediliyor. Bu, 2022 yılına kıyasla yüzde 33’lük bir e-atık artışı yaşa­nacağını gösteriyor.

1 milyon cep telefonu 24 gram altın kazandırıyor

Elektronik eşyaları bu ka­dar değerli ve geri dönüşüme gerekli kılan temel unsur ise aslında içindeki değerli me­taller. Bakır, lityum, alümin­yum, brom, nikel ve altın gibi çeşitli madenlerin kullanıldı­ğı bu cihazların, geri dönüş­müş hali de aslında bir ser­vet niteliğinde. Örneğin ya­pılan hesaplamalara göre 1 milyon adet cep telefonunun geri dönüşüme gönderilmesi; 24 kilogram altın kazanılma­sını sağlıyor.

Bunun yanı sıra dönüştürülen her e-atıkla bir­likte, ihtiyaç duyulan madeni çıkartmaya neden olan emis­yonun da önüne geçilmiş olu­yor. Fakat bir yılda ortaya çı­kan ortalama 2 milyon tonluk e-atıkta geri dönüşüm oranı yalnızca yüzde 20. Bu noktada geri dönüşümün kolaylaştırıl­ması kadar, bilincin de gelişi­mi büyük önem taşıyor.

Bu soruna çözüm geliştir­mek amacıyla bir araya gelen Cornell Üniversitesi’ndeki bir grup bilim insanı da elektro­nik atıklardan altın çıkarmayı kolaylaştırmak ve daha sonra geri kazanılan değerli metali, karbonbioksiti organik mad­delere dönüştürmek için kata­lizör olarak kullanmak üzere yeni bir yöntem geliştirdi.

Gıda kimyası ve bileşen teknolojisi profesörü Alireza Abbaspour­rad’ın laboratuvarında dokto­ra sonrası araştırmacılık ya­pan Amin Zadehnazari, geliş­tirilen bu yeni yöntemle her yıl atılan ortalama 50 milyon tona yakın e-atığın sürdürülebilir bir kullanımla kazanılabilece­ğini söyledi.

Çevre için kazan-kazan durumu

Nature Communication dergisinde yayınlanan çalışma ile elektronik atıklardaki devre kartlarından, cihazlardan altının yüzde 99.9’unu seçici olarak yakaladığı ve nikel ile bakır da dahil olmak üzere diğer metallerin çok azını yakaladığını gözlemledi. hem çevresel hem de pratik faydalar sağlıyoruz. Bu; çevre için bir tür kazan-kazan durumu” dedi. Çalışma, Ulusal Bilim Vakfı tarafından finanse edildi.

1 ton e-atık 1 ton cevherden 10 kat fazla altın içeriyor

Elektronik atık bir altın madeni olarak da tanımlanabilir. Araştırmalara göre bir ton e-atığın, altının çıkarıldığı bir ton cevherden en az 10 kat daha fazla altın içerdiği tahmin ediliyor. 2030 yılına kadar 80 milyon ton e-atık oluşması beklenirken, bu değerli metali geri kazanmanın yollarını bulmak giderek daha da kritik önem taşıyor.

E-atıklardan altın geri kazanımında kullanılan geleneksel yöntemler, siyanür de dahil olmak üzere çevresel riskler oluşturan sert kimyasallar içeriyor. Geliştirilez bu yeni yöntem, partiküllerin bir yüzeye yapışması tekniğini kullanarak, tehlikeli kimyasallar kullanılmadan gerçekleştiriliyor.