Daha az maliyetle daha verimli e-atık dönüşümü

Başak Nur GÖKÇAM

Birleşmiş Milletler (BM) verilerine göre elektro­nik atıkların geri dönü­şüm için toplanma oranı dün­yada ortalama olarak yüzde 17 seviyesinde iken bu oran Av­rupa’da yüzde 55 olarak bili­niyor. Yapılan hesaplamalara göre dünyada her yıl 10 milyar dolar değerindeki e-atık geri dönüşüm yerine çöpe gidiyor. Doğal kaynakların korunması açısından kritik öneme sahip olan e-atık geri dönüşümü, ay­rıca elektronik cihaz üretimi ile salınan emisyondaki azal­tımı etkileyecek niteliğe sahip.

Amerika Birleşik Devlet­leri’nin Texas eyaletinde­ki Houston kentinde yer alan (ABD) Rice Üniversitesi’nde­ki bir araştırma ekibi, elekt­ronik atıklardaki değerli me­talleri daha verimli bir şekilde geri dönüştürmek ve metal ge­ri dönüşümünü teşvik ederek çevresel etkiyi büyük ölçüde azaltmak için yeni bir yöntem geliştirdiğini duyurdu.

Nature Chemical Enginee­ring dergisinde yayınlanan ça­lışma, Rice Üniversi­tesi’nden James Tour liderliğinde yapıldı.

Kritik metallerin geri kazanımının artırıldığı araştırmada kullanılan yeni teknik, malzemeden elektrik akımı geçirilerek onu aşırı yüksek sıcaklık­lara hızlı bir şekilde ısıta­rak, farklı maddelere dö­nüştürmeye dayanıyor. Bu kapsamda galyum, indiyum ve tantal gibi değerli metal­ler, e-atıklardan çıkartılıyor. Kullanılan bu yöntem ile gele­neksel geri dönüşümdeki yo­ğun enerji, su miktarı ve bü­yük miktarda kullanılan asit de azaltıldı.

Hem maliyet hem emisyon azalıyor

Çalışmaya ilişkin konu­şan Rice Üniversitesi Kimya profesörü ve Malzeme Bili­mi ve Nanomühendislik Pro­fesörü James M. Tour metal geri dönüşümünün maden­cilik ihtiyacını azaltabilece­ğine dikkat çekerek, “Bu da ormansızlaşma, su kirliliği ve sera gazı emisyonları gibi ham maddelerin çıkarılma­sıyla ilişkili çevresel hasarı azaltır. Sürecimiz, operasyo­nel maliyetlerde ve sera gazı emisyonlarında önemli azal­malar sağlayarak onu sür­dürülebilir geri dönüşümde önemli bir ilerleme haline ge­tiriyor” dedi.

Yöntem, kritik metal geri dönüşümünde de kullanılabilir

Çalışmanın ortak yazarla­rından olan ve Tsinghua Üni­versitesi'nde öğretim üyesi olan Yrd. Doç. Bing Deng de,"­Bu yöntemi atık akışlarından diğer kritik metallerin geri ka­zanımı için de uyarlamaya ça­lışıyoruz" bilgisini verdi. Rice Üniversitesi araştırmacıları­nın çalışması, Savunma İle­ri Araştırma Projeleri Ajansı, ABD Kara Kuvvetleri Mühen­dislik Birimi, Rice Akademi Bursu ve Tsinghua'nun baş­langıç fonları tarafından des­teklendi.

E-atık, ikincil endüstriye ham madde kazandırır

Türkiye’de yaklaşık 1 milyon ton, Avrupa’da yaklaşık 12 ton, Dünya’da ise yaklaşık 53 milyon ton elektronik atık bulunuyor. Türkiye’deki atıkların ortalama 50 bin tonunun toplandığı tahmin edilirken, toplanamayan atıkların nerede olduğu ise bilinmiyor. Elektronik atıklar yaklaşık yüzde 60 oranında demir ve demir dışı metal, yüzde 5’i alev geciktirici olmak üzere yüzde 20 plastik ve yüzde 20 oranında da cam, ahşap, seramik gibi malzeme içerir. Geri kazanım faaliyetiyle bu atıklardan yüzde 95-99 arası bir oranla ikincil endüstriye hammadde kazanımı sağlanır.

Yüzde 85 verim elde edildi

Kullanılan yeni yöntem, reaksiyon koşullarını hassas bir şekilde kontrol ederek, yüzde 95’in üzerinde metal saflığı ve yüzde 85’in üzerinde verim elde etti. Çalışmanın, lityum ve toprak elementlerinin çıkarılması için de umut vadettiğini belirten Rice Üniversitesi araştırmacısı Shicken Xu, "Bu atılım, kritik metal kıtlığı ve olumsuz çevresel etkiler gibi acil sorunlara çözüm getirirken, aynı zamanda geri dönüşüm endüstrilerine küresel ölçekte daha verimli bir geri kazanım süreciyle ekonomik teşvik sağlıyor" dedi.