11 bin kilometre göç takibi

Didem ERYAR ÜNLÜ

ABD Utah Üniversitesi, Kafkas Üniversitesi, Koç Üniversitesi ve Kars KuzeyDoğa Derneği’nden biyologlar, 276 kuş türüyle Doğu Anadolu’nun en zengin kuş cenneti Kars-Iğdır Aras Nehri Kuş Cenneti’nde üreyen 27 gramlık büyük kamışçın kuşunun, her sene Türkiye, Ortadoğu ve Afrika’daki 17 ülke arasında 11 bin kilometreden fazla göç edip üremek için Aras Nehri Kuş Cenneti’ne geri geldiğini keşfetti.

Sadece 1 gram ağırlığında olan ve sürekli ışık miktarını kaydeden geolocator (coğrafi konumlama cihazı) takılarak göç yolları belirlenen büyük kamışçınlar, Türkiye’de göçü takip edilen ilk ötücü kuş türü ve en küçük canlı oldu.

Orman ve Şu İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü izniyle yapılan çalışma, ABD ornitoloji (kuşbilim) dergisi Condor’da yayınlandı.

Utah ve Koç Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Çağan Şekercioğlu’nun doktora öğrencisi Joshua Horns, verileri analiz ederek her kuşun bir yıl içinde en az 11 ülkeyi ziyaret ettiğini tespit etti.

Türkiye’den Ortadoğu ve Afrika’daki 16 ülkeye giden bu kuşlar, her Nisan Afrika’dan gelerek Mayıs- Temmuz aylarında Aras Nehri Kuş Cenneti’nde ürüyorlar.

Büyük kamışçınlar sonbahar ve kış aylarını Afrika’nın iki farklı bölgesinde geçirdiler. Ağustos ayında Iğdır’dan güneye göç ederek Eylül-Kasım aylarını orta Afrika’nın Güney Sudan-Uganda bölgesindeki tropikal sulak alanlarda geçiren bu ufak kuşlar, Aralık ayında tekrar göç ederek Ocak-Mart aylarını Malawi ile Tanzanya-Mozambik sınırındaki Hint Okyanusu kıyısındaki sulak alanlarda geçirdiler.

Doç. Dr. Çağan Şekercioğlu, büyük kamışçınların sulak alan kuşu olmalarına rağmen, sonbahar ve ilkbahar göçlerinde dünyanın en kurak ve zorlu yerleri olan Ortadoğu, Arabistan ve Sahara çöllerini iki kez geçtiklerini vurguluyor.

Aras Nehri Kuş Cenneti acil koruma altına alınmalı

Çalışma, aynı zamanda sulak alanlar için bir gösterge tür olan büyük kamışçınların, iki sene boyunca 277 dünya çapında önemli kuş alanını ziyaret ettiğini ama çoğu sulak alan olan ve yüzlerce diğer kuş türünü de barındıran bu alanların yüzde 40’ından fazlasının korunmadığını ortaya koyuyor.

En acil olarak korunması gereken alan ise, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından Doğu Anadolu’nun ilk Tabiatı Koruma Alanı olmaya layık görülen ama halen resmi olarak korunmadığı için yok olma tehlikesi altında olan Aras Nehri Kuş Cenneti.

Doğu Anadolu’nun en zengin kuş cennetinin küresel önemine dikkat çeken Şekercioğlu’nun yorumları şöyle:

“Sadece 10 kilometrekarelik bir alanda şimdiye kadar Türkiye kuş türlerinin yüzde 57’sini kaydettiğimiz Kars-Iğdır sınırındaki Aras Nehri Kuş Cenneti, biyolojik çeşitlilik açısından dünya çapındaki önemini bir kez daha gösterdi. 2005’de keşfettiğim bu muhteşem sulak alanda kurduğumuz Aras Kuş Araştırma ve Eğitim Merkezi halkalama istasyonunda, DKMP, Kafkas Üniversitesi ve fedakar gönüllülerimizin işbirliğiyle 11 yılda 183 türden 85 binden fazla kuşa göçlerini takip için Türkiye halkası taktık. Şimdiye kadar 276 kuş türü tespit ederek Aras Nehri Kuş Cenneti’nin Doğu Anadolu’nun en zengin kuş cenneti olduğunu belgeledik. Alanda henüz kaydetmediğimiz ama yakın çevrede yaşayan en az 51 diğer kuş türü daha olduğundan, araştırmalar devam ettikçe Aras Nehri Kuş Cenneti’nin 300 kuş türünü geçeceğine eminiz. Kuşlara taktığımız geolocatorlar ve uydu vericileriyla 3 kıtada düzinelerce ülkeye göçlerini takip ettik. 29 ülkeden ve düzinelerce üniversiteden yüzlerce gönüllü öğrenciyi eğittik. Verdiğimiz dilekçeler üzerine DKMP Genel Müdürlüğü, Aras Nehri ve Iğdır Ovası Önemli Doğa Alanlarının birleştiği noktadaki bu eşsiz sulak alana en uygun statünün "Tabiatı Koruma Alanı" olduğunu belirtti. Bu da Doğu Anadolu için bir ilk. Sayın Orman ve Su İşleri Bakanı Prof. Dr. Veysel Eroğlu, 2012’de TBMM’de “Bu kuş cennetini korumak boynumuzun borcudur” dedi ama hala bu alan resmi korumaya alınmadı. Alan için önerilen Tuzluca Barajı yapılırsa, bu eşsiz kuş cenneti ve bin 800 kişinin yaşadığı 5 çevre köy sular altında yok olacak.”

Kuşlar 1 gramlık cihazlarla takip edildi

Sulak alanlarda yaşamak için özelleşmiş kuş türlerinin yüzde 67’sinin soyu küresel çapta yok olma tehlikesi altında. Dolayısıyla, büyük kamışçın gibi bir sulak alan gösterge türünün yıl boyunca takibi, sulak alan kuşları için önemli olan alanların tanımlanabilmesi açısından çok önemli.

Standart uydu takip cihazları, büyük kamışçın gibi ötücü kuş türlerinin çoğu için çok büyük olduğundan, 1 gramlık “geolocator” coğrafi konumlama cihazları Türkiye’de ilk kez bu türü takip etmek için kullanıldı.

Uyduları kullanamayan geolocator cihazları gün doğumu ve gün batımının zamanlarını ortaya çıkarmak için gün ışığının miktarını kaydediyor. Gündoğumu zamanı kuşun bulunduğu noktanın boylamını, gün uzunluğu da kuşun bulunduğu noktanın enlemini hesaplamak için kullanılıyor. Cihazın hafif olması sayesinde, daha önceden takip edilemeyen 25 gram kadar hafif ötücü kuşların göçü artık tespit edilebiliyor.