Yerli ve milli HES türbini üretiliyor
Hidroelektrik santralleri türbini, yerli ve milli olarak geliştirildi. Geliştirilen ve testi yapılan türbinin üretimi de başladı. Böylece sıklıkla gündeme getirilen tasarım-Ar-Ge’nin ticari ürüne dönüşmesi bağlamında bir proje ticari somut çıktı sağlamış oldu.
MEHMET KAYA
Türkiye’de ilk kez hidroelektrik santrallerinde elektrik üreten ana ünite olan türbin yerli ve milli olarak geliştirildi. Üstelik geliştirilen ve testi yapılan türbinin üretimi de başladı. Üretiminin kısa sürede tamamlanması beklenen türbin, Antalya’daki Kepez-1 hidroelektrik santraline (HES) takılacak. Ekim 2018 itibariyle yerli ve milli türbinin elektrik üretmeye başlaması hedefleniyor.
TÜBİTAK destekli MİLHES projesi kapsamında geliştirilen ve üretilen türbinin model türbin tasarımı ve testi TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesinde (TOBB-ETÜ) yapıldı. Ölçeklerine göre değişmekle birlikte tek bir türbinin yurt dışında test ettirilmesi 400 bin Euroyu buluyor.
Türkiye’de ileri teknolojili ürünlerin yerli ve milli olarak üretilmesi yönünde çabalar kapsamında hidroelektrik santral türbininde başarıya ulaşıldı. İlk kez yüzde 100 yerli üretim ve milli tasarım bir türbin üretildi ve santrale takılmaya başlandı. HES türbinleri Türkiye’de şimdiye kadar ya lisans altında üretiliyor ya da ithal ediliyordu. TÜBİTAK’ın desteğiyle 2015 yılında başlatılan “Hidro Elektrik Santral Bileşenlerinin Yerli Olarak Tasarımı ve Üretimi (MİLHES) Projesi” meyvelerini böylece vermeye başladı. Üretilen türbin ilk kez, Antalya- Düden Çayı üzerinde kurulu Kepez-1 HES’in eskiyen türbini yerine takılmak için gün sayıyor.
Tasarım TÜBİTAK’tan jenaratör TEMSAN’dan
TÜBİTAK destekli MİLHES projesinde TOBB ETÜ Su Türbini Tasarım ve Test Merkezinde (ETÜ Hidro) Kepez-1’e takılacak türbinin modeli üretilerek, esas türbinin imalata geçilebilmesi için gerekli test gerçekleştirildi. Testin ardından; imalata hazır tüm teknik resim ve türbine ait katı modeller türbin üreticisine verildi. Böylece, kamu desteğiyle üniversite-sanayi işbirliğiyle bir milli ürün ortaya çıkmış oldu. Türbinin üretimi ise İzmir’de kurulu Gimas’ta gerçekleştirildi. MİLHES projesinde jenaratör tasarımını TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi, jenaratörün üretimini TEMSAN yaptı.
Proje bedeli 23 milyon TL
MİLHES hakkında bilgi veren TOBB ETÜ’deki proje yürütücüsü Mühendislik Fakültesi Öğretim Üyesi Selin Aradağ Çelebioğlu, geliştirme projesinin 23 milyon TL bütçesi olduğunu hatırlattı. Geliştirilen modelin yurt dışında test edilmesi halinde ödenecek bedelin 400 bin euro olduğunu hatırlatan Çelebioğlu, bu paranın yurt dışına verilmeyerek test ve belgelendirmenin TOBB ETÜ Hidro’da yapıldığını vurgulayarak, “Türkiye’de 600’ün üzerinde kayıtlı hidroelektrik santral var. Bunlardan bazıları özel sektöre, bazıları ise kamuya ait. Özellikle Keban ve Karakaya gibi büyük hidroelektrik santraller, türbin dahil çeşitli parçalar için yenilenme ve rehabilitasyon ihtiyacı duyuyor. Büyük santrallerin her birinin yenilenmesi yaklaşık 50 milyon euro, Kepez gibi daha küçük santrallerin yenilenmesinin 5 milyon euro civarında rakamlara mal olması öngörülüyor. Sadece kamuya ait santrallerin yenilenmesi kabaca bir hesapla 250-300 milyon euroya ulaşabilir” dedi.
TOBB ETÜ Hidro’nun 2MW büyüklük ile dünyanın en yüksek kapasiteli test merkezi durumunda olduğunu vurgulayarak, proje kapsamında sadece TOBB ETÜ’de 30 kişinin çalıştığını anlattı. TOBB ETÜ Hidro’da türbinin tasarım ve test sorumluluğu koordinatörlüğünü ise Kutay Çelebioğlu, model üretim sorumluluğunu ise Yiğit Taşçıoğlu yaptı.
MİLHES Projesi hakkında
▶ Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu, 2013 yılında MİLHES Projesinin başlatılmasını kararlaştırdı.
▶TOBB ETÜ Su Türbini Tasarım ve Test Merkezini kurma çalışmalarına başlamıştı.
▶ Aynı yıl TÜBİTAK, MİLHES’i gerçekleştirmek için proje çağrısına çıktı.
▶ Şubat 2015'de TOBB ETÜ ve diğer ortakları Kepez-1’in MİLHES Projesini resmen üstlendi.
▶ Eğer TOBB ETÜ Su Türbini Tasarım ve Test Merkezi kurulmamış olsaydı, MİLHES’in yüzde 100 Türkiye’de gerçekleştirilmesi mümkün olamayacaktı. Merkez, 2017 yılında türbin testi yapabilecek hale geldi.
▶ 2018 Nisan ayında model türbinin tasarım ve testleri bitirilip belgelendirildi; esas türbinin üretimine başlandı ve halen sürüyor.
▶ 2018-Mayıs ayında KEPEZ-1’de elektrik üretimi durdurulup eski ekipmanın sökümü ve yeni ekipmanın takılması çalışmaları başlatıldı.
▶ Kepez-1’in Ekim-2018 itibarıyla tamamı yerli, yeni hidrolik ekipmanla tekrar elektrik üretmeye başlaması planlanıyor.