Sıcaklarda elektrik kesintisini bitiren ‘güneş’in önü kapandı

Özlem ERMİŞ BEYHAN

Güneş panellerinin kurulumunu yapan yaklaşık 500 şirket son dönemde ciddi bir sıkıntı yaşıyor. Nedeni yeni güneş enerjisi yatırımlarının beklediği izinlerin bir türlü verilmemesi. Tunçmatik, sektörün büyüklerinden. Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Özer, kendilerinin sorunu hizmetlerini komşu ülkelere ihraç ederek aşacaklarını ancak sektördeki firmaların büyük bölümünün bu kapasitede olmadığı için kapanma riski ile karşı karşıya olduğunu anlattı.

Mehmet Özer, güneş enerjisine gönül vermiş isimlerden. “Güneş dünyada sosyal enerji olarak tanımlanır” diyor. Sebebi şu; bir hidroelektrik santralinin küçüğünü yapamazsınız. Oysa 15 milyon euroluk bir güneş santrali yapabileceğiniz gibi 1.5 milyon euroluk,15 bin euroluk ya da 1.500 euroluk bir santral yatırımı yapabilirsiniz. Tabana kadar yayılan bir enerji, bu nedenle de Avrupa’da çok yaygın, en hızlı büyüyen enerji yatırımı güneş. Peki ya Türkiye? Özer, Türkiye’de ise sektörün önünün anlamlandırılamayan bir süreç sonunda kapandığını anlatıyor.

 -Güneş enerjisine en büyük eleştiri depolanamaz oluşundan geliyor. Ne zaman depolanır güneş?

Şu anda dünyada başladı. Depolama maliyetleri nispeten yüksek ama hızla düşüyor. Bütün dev şirketler güneş enerjisini depolamaya milyarlarca dolar Ar-Ge yatırımı yapıyor. Burada beklenen bir kırılma noktası var. Günün birinde yepyeni bir buluşla gelinecek ve maliyet bu buluşla üçte bire dörtte bire inecek.

 -Şu anda ne kadar?

Kilowat saati 250 dolar seviyesinde. Bu daha da ucuzlayacak. Yakın zamanda 150 dolara inmesi bekleniyor. Daha da azaldığında dünyada bir teknolojik devrim yaşanacak. Güneşin depolanmasının ucuzlaması, kolaylaşması, telekomdan otomototive kadar pek çok endüstriyi değiştirecek.

 -Peki bu devrime giderken Türkiye neden güneşte devrimi yapamıyor?

Türkiye’de güneş lisanslı yatırımlar ve lisanssız yatırımlar olarak iki koldan başladı. Lisanslı yatırımlar malesef çok başarılı olamadı ve yatırım beklenenin altında kaldı. Son Sıcaklarda elektrik kesintisini bitiren ‘güneş’in önü kapandı Tunçmatik Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Özer, güneş enerjisi sektörünün son günlerde sıkıntıda olduğunu anlattı: “Birkaç yıl önce hatırlarsınız yaz aylarında klimalara fazla yüklenince ülkede elektrik kesintileri yaşanırdı. Son iki yıldır bu tarihe karıştı. Nedeni güneş enerjisine yapılan yatırımlar. Ancak artık yeni izin verilmiyor, sektörde firmalar kapanmanın eşiğinde.” 5 yılda toplam 600 megawatt lisans verilirken bugüne kadar hayata geçen lisanslı santral gücü 20 megawatın altında.

 -Ne oldu da bu oldu?

Lisanslar verilirken yarışmalar yapıldı ve yarışmacılardan lisans katkı payları alındı. Orada firmalar bu lisansları alabilmek için çok yüksek fiyatlar teklif ettiler. Fakat iş yatırım noktasına geldiğinde baktılar ki bu rakamlarla yatırım yapıp bu paraları ödediklerinde bu işler mantıklı olmayacak. Burada iş iflas etti. Güneşte ihalelerde verilen yüksek bedeller yatırımları frenleyen bir noktaya geldi.

 -Ya lisanssız yatırımlar?

Orada ise beklenilmeyen bir ivme yakalandı. Yaklaşık 4 bin 500 megawat gücünde lisanssız güneş enerjisi devreye girdi son birkaç yılda. Yakın zamana kadar Türkiye dünya güneş enerjisi istatistiklerinde görünmezken bu yatırımlarla Türkiye’de bir sektör oluştu; Türkiye 4 bin 500 megawatt gibi ciddi bir kapasiteyi 2-3 yıl içinde hayata geçirdi. Bu Türk girişimcisinin başarısıdır. 1 megawattı geçmeyen yatırımlarla bu elde edildi. Türk girişimcisi burada bir fırsat gördü ve buradan ilerledi.

 -Nasıl bir etkisi oldu bu yatırımın?

Eskiden hatırlarsınız yaz aylarında hava ısınıp klimalara yüklenildiği için Türkiye bugün rekor tüketim yaptı denilirdi, o günlerde şebekede elektrik kesintileri yaşanırdı. Güneşin maksimum olup klimalara maksimum yüklenildiği günlerde artık güneş santralleri de maksimum çalışıyor ve bu sayede elektrik kesintisi olmuyor. Türkiye açısından bu çok çok olumlu bir gelişme. Ayrıca bu devreye giren 4 bin 500 megawatlık güneş santrali çok ciddi seviyedeki doğalgaz ithalatına da engel oluyor.

 -Peki bu yatırımlardaki artış neden sürmüyor?

Ciddi, çok radikal bir yavaşlama var. Güneş santrali kurulma hızı yüzde 5’in altına indi...

 -Neden?

Finansman şartlarının ağırlaşmasının da etkisi var ama ana sebep yeni lisansların verilmiyor olması. Tam bir ekosistem, bir birikim, bir know how oluşmuşken bu sektör şu anda durmuş durumda. Şu anda sektörde ciddi bir çözülme var. İşletmeler kapanıyor, insanlar işsiz kalıyor.

 -Siz ne durumdasınız Tunçmatik olarak?

Bir dönem nasıl bazı müteahhitlik firmaları yurtdışına yönelmişti, bizim de hedefimiz güneş enerjisi sektörünün uluslararası alanda temsilcisi olmak. Enerji müteahhidi olarak bu mühendislik hizmetinin ihracatını yapmak istiyoruz. Ama burada yerel pazarımızın da devam etmesi gerekiyor. Sektörde kurulum yapan 500 enerji müteahhitliği firması var ama yurtdışına açılma kabiliyeti olan firma sayısı 5’i geçmez.

 -Sizin iç pazara dair öngörünüz ne?

Bir politika değişikliği planlanıyor. Ama burada süre çok uzarsa, sektör boş olarak çok uzun süre beklerse yeni politikalar, yeni yol haritası çıksa bile ortada bunu uygulayabilecek bir sektör kalmayacak.

Yeşil yatırımlarda KDV muafiyeti şart

Bireysel yatırımlarda dünyada destekler çok yüksek. Örneğin Almanya’da çatınızda 5-10 bin euroluk bir yatırım yaptığınızda Alman Hükümeti ürettiğiniz fazla elektriği 60 euro-sente alıyor. Yatırım büyüdükçe destek örneğin 30 euro-sente kadar azalıyor. Yani küçük yatırımlar daha çok destekleniyor. Bizde ise malesef durum bunun tam tersi. Bireysel yatırımcının maliyeti çok daha yüksek. Yatırım maliyeti büyüdükçe düşüyor. İzmir’de Muğla’da evinde bu sistemi kullanana bizim daha fazla destek olmamız lazım. Şu anda Türkiye’de 3 euro-sentlerde ödeme. Bireyselde bu yatırım yapmayı mantıklı olmaktan çıkarıyor. Yatırım ne kadar parçalanırsa şebeke üzerindeki faydası o kadar yüksek. Yani küçük yatırımların sistemin sürdürülebilirliği açısından da önemi büyük. Güneşte bireysel yatırım, şebekedeki yükü azaltıyor, yerinde üretip tüketmek kayıp kaçakları azaltıyor. Dünyada pek çok ülkede destekleniyor bu yatırımlar. ABD’de örneğin KDV’den muaf bu yatırım ve yüzde 70’ine kadar destek veriliyor. 20 bin dolarlık bir yatırım yaptığınızda bunun 14 bin dolarını vergiden mahsup edebiliyorsunuz. Türkiye’de ise bu tip hiçbir teşvik yok. Ne KDV muafiyeti var ne de vergi indirimi. Yeşil yatırımlarda en azından KDV muafiyeti gelmeli.

Güneş'in 1.5 milyar dolarlık katkısı sıfırlandı

Yenilenebilir enerji alanında 60 bin kişi istihdam ediliyor. Türkiye’de yapılan güneş santrallerinde ilk dönemde yerlilik oranı yüzde 30 iken bu oran yüzde 60’lara kadar yükseldi. Türkiye’de güneş ile ilgili bir sanayi oluşmaya başladı. Ekonomide ciddi bir harekete ve istihdama yol açtı. Bu sektörden sadece panel üreticisi değil hafriyatçılar, harita mühendisleri, beton direk üreticisi, iletken, kablo fabrikaları, trafo üreticisi, çelik üreticisi para kazanır... Nakliyeciler, monte edenler para kazanır. Ekonomiye güneş enerjisi sektörünün geçen yıl yaklaşık 1.5 milyar dolarlık katkısı oldu. Ama bugün itibarıyla bu belki 150 milyon dolara düştü. Türkiye’de bir know how oluştu en önemlisi de. Bundan birkaç yıl önce Türkiye’de bir güneş santrali nasıl kurulur bilinmiyordu. Ama bugün uzman mühendislik şirketler kuruldu, bir Ar-Ge süreci yaşandı, bir yan sanayi doğdu.

Güneş enerjisini depolayacak ürün geliştirdi, 5 bin dolara satacak

Tunçmatik 1969’da kurulmuş, kesintisiz güç kaynakları alanında uzmanlaşmış bir firma. 30 ülkeye ihracat yapıyor. Enerjide bir kesintinin ihracata çalışan bir firma için artık çok daha kritik olduğunu belirten Mehmet Özer, bu alanda Ar-Ge yaptıklarını söyledi. Bir elektrik depolama ürünü geliştirdiklerini açıklayan Özer, bu ürünle Türkiye’de yeni bir dönem başlatacaklarını belirtti. Ev kullanıcıları için geliştirilen bu ürün, üretilen güneş enerjisinin depolanmasını sağlayacak. Özer ürünün fiyatının 5 bin dolardan başlamasını planladıklarını söyledi. Sanayi tesisleri için daha büyük boyutlu depolama ürünü geliştireceklerini de açıkladı.