Zenginlerin harcamaları daha belirgin yavaşladı

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’n­da (TCMB) Yapısal Ekonomik Araştırmalar Ge­nel Müdür Yardımcısı Altan Aldan, Yardımcı Ekonomist Barbaros Eriş ve Araştırmacı Alper Yıldırım tarafından ha­zırlanan “Parasal Sıkılaşma ve Gelir Düzeyine Göre Tü­ketim Harcamaları” başlıklı analiz, Bankanın blog sayfa­sı Merkezin Güncesi’nde ya­yımlandı.

Son dönemdeki pa­rasal aktarım mekanizması­nı daha iyi anlamak amacıyla farklı gelir gruplarındaki tü­ketim harcamaları incelenen analizde, sıkı para politika­sının, hanehalkının tüketim harcamalarını gelir düzeyle­rine bağlı olarak farklı biçim­lerde etkilediği belirtildi.

3 kategoride inceleme

Gelir gruplarına göre har­cama kalıplarının Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan Ha­nehalkı Bütçe Anketi verile­ri ile izlenilebildiği kaydedi­len analizde, ancak bu verile­rin yıllık olarak yayımlandığı ve son verinin 2023 yılına ait olduğu hatırlatılarak, gelir gruplarına göre harcamaların zamanlı bir şekilde ve yüksek bir frekansta doğrudan göz­lemlenemediği aktarıldı. Analizde, bu nedenle 2024 yılına da ışık tutacak dolay­lı bir yöntem izlendiği bildi­rildi.

İlk olarak, Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) sepetinde yer alan ürünlere tüketicile­rin yaptıkları harcamaları ve hanehalkı gelirini kullanarak her bir ürün için temsili tüke­tici gelirinin hesaplandığı be­lirtilen analizde, devam eden süreç şöyle anlatıldı:

“Ardından her bir ürünü il­gili sektör ile eşleştiriyoruz ve ürünlere yönelik talebi ölç­mek amacıyla incelenen dö­nemdeki perakende sektörü ciro ve satış hacmi verileri­ni kullanıyoruz. Ürün-sektör eşleşmesini ve temsili tüke­tici gelirini kullanarak pera­kende alt sektörlerini yük­sek, orta ve düşük gelir grubu­na hitap eden ürünler olarak üç kategoriye ayırıyoruz.

Son olarak, sektörlerin ciroları­nı bu kategorilere göre toplu­laştırıp gelir grubu bazlı ciro­ları ve satış hacimlerini elde ediyoruz.” Analizde, ciroların zaman içindeki seyri detay­lı incelendiğinde, cirolardaki yıllık artışın parasal sıkılaş­mayla birlikte tüm kategori­lerde gerilediğinin gözlendi­ğine işaret edildi.

Söz konusu gerilemenin yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerde daha belirgin olduğu, sıkılaşmanın başla­masından hemen önce 2023 yılının ikinci çeyreğinde yük­sek gelir grubuna hitap eden ürünlerde yıllık ciro artışı­nın düşük gelir grubuna hi­tap eden ürünlerdeki artışın yaklaşık bir buçuk katı iken parasal sıkılaşma ile birlikte her iki ürün grubundaki artış oranlarının benzer seviyelere gerilediği ifade edildi. Analiz­de ayrıca, parasal sıkılaşma ile birlikte yüksek gelir gru­buna hitap eden ürünlerde ciro artışlarının düşük gelir grubuna hitap eden ürünler­deki artışın altına indiği, bu durumun özellikle yüksek ge­lir grubundaki hanelerin ta­sarrufa yöneldiğine işaret et­tiği kaydedildi.

Satış hacimleri yüksek

Satış hacimlerine bakıldı­ğında da benzer bir resimle karşılaşıldığı belirtilen analiz­de, “Yüksek gelir grubuna hi­tap eden ürünlerin satış hac­mindeki değişim parasal sıkı­laşma öncesinde düşük gelir gruplarındaki yıllık değişimin yaklaşık 3 katı iken sıkılaşma sonrası artış oranları yakın seviyelere geriliyor. Diğer bir ifadeyle yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki satış­lar, düşük gelir grubuna hitap eden ürünlere göre parasal sı­kılaşmadan reel olarak daha fazla etkileniyor. Ancak ciro­dan farklı olarak, yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerin satış hacmindeki artış oranı diğer ürünlerin bir miktar üze­rinde.

Bu gözlem, ürün grupla­rının göreli fiyatlarında farklı­laşma olduğuna işaret ediyor” ifadeleri kullanıldı. Analizde, özetle, parasal sıkılaşmayla birlikte tüketim harcamaları­nın tüm gelir gruplarında ya­vaşladığı ve en belirgin yavaş­lamanın ise parasal sıkılaşma öncesinde diğer gruplara kı­yasla çok daha güçlü seyretmiş olan yüksek gelir grubuna hi­tap eden ürünlerde gerçekleş­tiği vurgulandı.