Bütün yolların denize çıktığı kent

NERMİN SAYIN

Kuzey Ege dediler mi şöyle bir duracaksın! Mis gibi iyot kokan serin ve bereketli denizi, sahilinin başka; göğünün başka mavisi, kolay kolay kıyas kabul etmeyecek zarifl ikteki günbatımı, sebzesinin; meyvesinin; hele hele balığının nefasetiyle insanın ömrüne ömür katacak öyle eşsiz özellikleri var ki... Belki yüzyıllardır, ne yüzü; düpedüz binyıllardır insanların ondan kopamamasının, burada türlü türlü efsaneler; mitolojiler yaratmasının nedenini ilk görüşte anlamanızı sağlayabilir. Bu "Hafta Sonu Molası"nda günlük koşuşturmacayı, gündemin yoğunluğunu, trafiği, kalabalığı ve kabalığı büyük kentlerde bırakıp onlardan birinde dinlendireceğiz ruhumuzu, uzatacağız ömrümüzü: Siren kızların kıyılarına kurulmuş Foça'da...

Yerleşeceğiz tarihi taş evlerinden birinde açılmış butik pansiyonlardan birine, açacağız camımızı. Ohhh! Mis gibi iyot kokusu dolacak içeri... Tazelenivereceğiz hemen... O zaman hadi, Foça sokaklarında minik bir tur vakti... Yukarıdaki balıkçı heykelinin yer aldığı meydan merkezi Foça'nın, zaten küçük bir şehir burası... Solda kalan yola saptık mı lokanta ve kafeler gelecek önce, ardından belki bir göz atmak isteyebileceğiniz Foça Belediyesi Balık Satış Yeri... Durmayıp ilerlediğinizde eski görkemini ancak hissedebileceğiniz Kibele Tapınağı'nın kalıntıları. Antik dönemde en önemli İon kentlerinden biri olan Foça'daki bu önemli eser, MÖ 580 yıllarına tarihleniyor. Tapınak alanında bulunan 5 nişte Kibele'nin heykelleri ve kabartmaları varmış. Kayaya oyulmuş bir adak havuzu da... Tapınağın hemen ardından uzun surlarıyla Beşkapılar Kalesi çıkıyor karşınıza... Bizans, Ceneviz ve Osmanlı zamanlarında yeniden yapılan görkemli bir kale bu... Kaleyi bir yanınıza, denizi diğer yanınıza alarak iyot soluya soluya marinaya geleceksiniz. Hemen önünde, Heredot'tan öğrendiğimiz 50 kürekli, 500 yolculu İon gemilerinin bir heykeli var. Herodot'a göre, ilk uzun deniz yolculuğuna çıkan Helenler, Phokaialılar, yani Foçalılar zaten... Yolculuğunuz boyu uzaktan uzaktan Foça adalarını görüp imreniyorsanız, üç alternatifiniz var: Denize de girilebilen günlük turlar ve seyirlik Günbatımı ve Mehtap turları... Balık da yiyebileceğiniz tur tekneleri Beşkapılar, İç Fener, Kaleburnu, İncir Adası, Fener Adası, Orak Adası, Siren Kayalıkları, Atatürk Adası ve Kosova Plajı'na uğradıktan sonra kalktığı yere geri dönüyor. Ben Günbatımı turuna çıktım, güneş şarap rengine bürünmüş; Ege'nin içinde saklanan deniz tanrısı Poseidon'la sohbete giderken o kadar huzurluydum ki Foça'da...

Foça sokaklarında kaybolmadan dönmeyin!

Foça yürüyerek gezilmek için "yaratılmış" bir şehir... Küçük olmasının yanı sıra hemen her sokağı Foçalılar tarafından güzelleştirilmiş, tarihi ve doğal zenginliklerinin altı çizilmiş. Kentin güzelliğine güzellik katan ilk faktör, taş evlerinin özenle korunmuş olması. Çoğu restore edilmiş, pencereleri ve kapıları mora; maviye; pembeye boyanmış taş evlerin hepsi güzel bir büfede sergilenen biblolar gibi... Malum Ege'nin göbeğindeyiz, güneş pırıl pırıl. Foçalılar, biraz gölge biraz da peyzaj için bol bol sarmaşık ekmiş ve bazen "sokağın göğü" boyunca sardırarak serinlemenin yolunu bulmuşlar. Kimi sokaklarda da aynı yöntem neşeli şemsiyelerle elde edilmiş... Bir de "sokak sakinleri" çekecek dikkatinizidolaşırken. Bakımlı kediler ve köpekler, Foçalılardan gördükleri dostça yaklaşımın da etkisiyle epeyce cana yakınlar... Onlara ikramda bulunmak isterseniz aklınızda olsun, bazı kediler balığa o kadar doymuş ki artık yemiyorlar!

Adı foklardan geliyor

Antik Çağ'da 12 İon kentinden biri olan Foça (Phokaia), adını, Akdeniz foklarından almış. Bu sevimli hayvan, maalesef artık dünyanın en nadir 12 memelisinden biri. Dolayısıyla Foça gibi, yüzyıllardır onların memleketi olan kentlerin bu sakin hemşehrilerine sahip çıkması gerekiyor. Foça'da bu yapılıyor da; belediyenin logosundan sokak lambalarına kadar foklar her yerde... Peki, canlıları, derseniz: Adalarda ve kayalıklardalar, özellikle Siren'de...

Beşkapılar'a da uğrayın!

Foça'nın merkezinde, geniş surlara sahip bir kale var; Beşkapılar da deniyor. Tam bilinmemekle birlikte 11. veya 12. yüzyıldan. Cenevizliler, Bizans'tan aldıkları kaleyi yeniden inşa etmişler. 1455'te Osmanlılar'a geçince de onarılmış ve kuleler eklenmiş. Dev 5 siyah kapının olduğu kısım, Osmanlı kalesinin kayıkhanesiymiş. Bugün içerisinde sergi gibi etkinlikler düzenlenirken, çevresi de oldukça uzun, bir kenarı kale, diğer kenarı deniz manzaralı yürüyüş yolu...

Sirenlerin gizemli çağrısı

Tekne turlara katılırsanız yakınından geçebileceğiniz Siren Kayalıkları, Foça'nın adaları gibi volkanik yapıda aslında. Fakat, mitolojik olarak çok daha fazlası: Güzel kadın başlı, kuş vücutlu, kanatlı yaratıklar olan Sirenler, büyülü bir ses çıkararak, kayalıkların yakınından geçmekte olan gemicileri yanına çağırıyorlar. Yollarından çıkıp onlara ulaşmaya çalışan zavallı gemiciler kayalıklara çarpıp ölüyorlar. Siren Kayalıkları öyle görkemli ki doğrusu bu efsane onlara çok yakışıyor. Akdeniz foklarının da çok sevdiği bu kayalılara fokları rahatsız etmemek için fazla yaklaşılmıyor, ama açıklarından geçerken bile görkemini gözlemlemek mümkün. Bu arada tur demişken, 1678 yılında yapılan yapılan ama çok az bir bölümü bugüne kalan Dış Kale'den de geçiyor tekneler. Dönüşte ise Foça'nın meşhur yeldeğirmenlerinin bir bölümünü karşıdan görebilirsiniz.

Balıklardan balık beğen...

Ege'nin en "leziz" yanı elbette deniz ürünleri ve zeytinyağlıları... Foça da balıktan yana öyle zengin ki... Sabahları küçük tezgâhlarda ya da Foça Belediyesi Balık Satış Yeri'nde tüketiciye sunulan tazecik balıklar, öğle ve akşam sofralarında arz-ı endam etmeye hazırlar. Çipura, levrek, barbun, mezgit artık zevkinize göre... Yakındaysanız evinize de götürebilirsiniz ama bana kalırsa bu balıkların tadı en çok sahildeki denize sıfır lokantalarda, serinleten esintinin altında çıkıyor. Midyeyi, enginarı, favayı, yengeci, barbunya fasulyesini, bol yeşillikli soğanlı salatayı ve kuru domatesi unutmamak lâzım yanında... Bu arada Foça'ya gelmişken mutlaka tatmanız gereken bir başka lezzet de özel dondurması... Çeşit çeşit -keçiboynuzlusu bile var- ama tüyo isterseniz, bol sakızlısını tek geçerim!