‘Yeni teşvikte eski-yeni ayırımı olmasın’

Canan SAKARYA-Özüm ÖRS

ANKARA - 31 Aralık 2012 tarihinde yürürlük süresi dolan 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun" kapsamındaki istihdam teşviklerinden doğan boşluğu doldurmak üzere başlatılan yeni mevzuat çalışması, henüz sonuçlanmadı.

Bu konuda ilgili hükümet yetkililerince zaman zaman kamuoyuna yapılan açıklamalar, hazırlandığı belirtilen yeni istihdam teşvik mekanizmasının içeriği ve kapsamı hakkında yeterli bilgi vermiyor.

5984 sayılı Kanuna dayalı uygulamanın sona ermesinden sonra geçen sürede, kapsamdaki  illerde istihdam ile gerek yerel gerekse il dışından gelen yatırımların nasıl etkilendiği; teşviklerden yararlanan firmaların, yeni düzenlemenin gecikmesinden doğan sürede ne tür ekonomik ve mali sorunlarla karşılaştığı da, bilinmeyenler arasında. Bu konularda resmi veya özel bir çalışmaya rastlanmıyor.

Tek somut bilgi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın, Başbakan Tayyip Erdoğan'ın talimatıyla, sigorta primi işveren hisselerini kapsayan istihdam teşvikini, hâlen uygulanan bölge esaslı teşvik sistemi çerçevesinde 3,4,5 ve 6'ncı bölgelere yayarak uzatacak bir model üzerinde çalıştığı. Model, 6'ncı bölgedeki illerde yeni istihdamda işveren prim hissesini 6 puana kadar indirmeyi öngörüyor. Diğer bölgelerde de kademeli indirim düşünülüyor. Ancak, bu model kapsamdaki il sayısını artıracağı için tereddüt yaratıyor.

Yeni istihdam teşvikiyle ilgili çalışma ilgili bakanlıklar düzeyinde devam ederken, TBMM'de konuyla ilgili milletvekilleri 5084 kapsamındaki prim indirimi süresinin uzatılması için kanun teklifleri vermeyi sürdürüyor. Son teklif MHP Kütahya Milletvekili Âlim Işık ile İzmir Milletvekili Oktay Vural'ın imzalarını taşıyor. DÜNYA Mikro Politika, bu tekliften hareketle, 5084'ten yararlanmış bazı illerde iş dünyasının beklentilerini araştırdı, değerlendirmelerini aldı: Eski-yeni yatırım ayırımı istemiyorlar, mayıs ayı içinde sonuç bekliyorlar! 

Alim Işık (MHP Kütahya Milletvekili/Yasa teklifi gerekçesi)

[PAGE]

Alim Işık (MHP Kütahya Milletvekili/Yasa teklifi gerekçesi)

5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasıla tutarı  bin 500 ABD doları veya daha az olan illerde 1 Mart 2004 tarihinden geçerli olmak üzere sigorta primi işveren hissesi desteği ile gelir vergisi stopaj desteği  normalde 1 Şubat 2008 tarihine kadar uygulanmak üzere başlatıldı.
Ancak, daha sonra  5951 sayılı Kanunun 10 uncu maddesi ile 1 Ocak 2010 tarihinden geçerli olmak üzere sigorta primi işveren hissesi desteği 31 Aralık 2012 tarihine kadar uzatıldı.

Söz konusu teşviklerden 49 il ile Gökçeada ve Bozcaada ilçelerinde faaliyet gösteren  gelir ve kurumlar vergisi mükellefi işverenlerden, resmi nitelikteki ve ihale konusu işyerleri hariç, 10 veya üzerinde sigortalıyı fiilen çalıştıranlar yararlanmakta.
5084 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesiyle, geçmişte yaşanan olumsuzluklara rağmen, teşvik uygulaması olan illerde istihdam, üretim ve kapasite artışları sağlandı; sigortalı çalışan sayısı da yükselerek kayıt dışı istihdamın kısmen de olsa düşmesine katkıda bulunuldu.

31 Aralık 2012 tarihinde dolan teşvik süresinin tekrar uzatılması beklentisi varken, uzatılmaması nedeniyle söz konusu illerde  yatırım yapmış bir çok işveren mağdur edildi. Cüz'i kârlarla çalışan çok sayıdaki küçük ve orta ölçekli firmaların maliyetlerinde önemli artışlara neden olan bu durumun istihdam daralmasına, işletmelerin küçülmelerine ve işçi çıkarmalarına yol açtığı  görülmeye başlandı.

2013 yılından itibaren uygulamaya konulan yeni teşvik sistemi ise bu sorunların çözümüne katkıda bulunmadı. 31 Aralık 2012 tarihinde sona erdirilen teşvik uygulamaları nedeniyle mağdur duruma düşen işyerleri 3 yıl daha desteklenerek teşvik edilmeli.

Mehmet Erat (Ağrı Ticaret ve Sanayi Odası Meclis Başkanı)

Sadece Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine değil, Düzce ve Osmaniye'ye de aynı teşvikler uygulandı. Biz 6'ncı bölgedeyiz. Bu bölgenin kalkınmasının,  ekonominin canlanması noktasında, devam etmesi gerektiğine inanıyorum.  Ancak, teşvik yasalarından da çok umutlu değilim.

Şu anda, hükümetin başlattığı çözüm sürecini takdirle karşılıyoruz. Bu süreç başarıyla tamamlandıktan sonra, bölgenin yasalardan çok huzura, güvene ihtiyacı var;  bunlar gerçekleşirse bölge ekonomisi de canlanır.

Doğu ve Güneydoğu Anadolu ekonomisinin ayağa kalkması için,  adına Kürt sorunu dersin, terör dersin, bölge sorunu dersin,  ismi ne olursa olsun, öncelikle bunun çözülmesi gerekiyor. Çözüm sağlanabilirse yatırım da gelecektir.

Mustafa Uslu (Adıyaman Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı)

[PAGE]

Mustafa Uslu (Adıyaman Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı)

İstihdam teşviklerinin ocak ayından itibaren yeniden uzatılması söz konusu. Biz bu teşviklerin uzatılması için ilgili bakanlıklar ile Meclis'te yakından takipçi olduk, yoğun bir çalışma içine girdik, teşviklerin devamı konusunda karar aldılar. Ancak, hâlâ gerekli düzenlemeler yapılmadı.

İlgili bakanlıklarla yaptığımız temaslarda bu ayın sonuna kadar işin sonuçlanacağı duyumunu aldık. 1 Ocak 2013 tarihinden geçerli olacağı için geriye dönük mahsup edilecek. Sağlanan teşvikler, özellikle  konfeksiyon ve tekstil gibi emek- yoğun sektörlerin bulunduğu Adıyaman için önemli.
Ocak ayından bu yana işten çıkarmalar oldu; ama ciddi bir iş kaybından söz edemeyiz.
Emek-yoğun çalıştığımız için daha fazla destek almayı isteriz. Küresel ekonominin getirdiği rekabet ortamı içinde destekler artırılmalı. Hükümetin imkânlar ölçüsünde destekleri esirgemeyeceğini biliyoruz; temennimiz dünya ile rekabet edebileceğimiz şekilde sağlanması.

İsmail Toksöz (Bartın Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı)

Teşvik uygulamasının 1 Ocak 2013'te sona ermesinin ardından, ufak tefek işten çıkarmalar oldu; ama yılbaşından bu yana başka bir kanunla tekrar uzatılacağı için, şu anda sorun yok. Uygulamanın devam etmesi için sivil toplum örgütleri olarak yoğun çalışmalar yaptık, bu çalışmaları Başbakan'a, bakanlara kadar götürdük.
Böyle, süre uzatımı, yeni bir düzenleme düşünmüyorlardı. İş dünyasından, sivil toplum örgütlerinden gelen talepler üzerine düşünmeye başladılar. Ocak ayından itibaren geçerli olacak bir düzenleme yakında uygulamaya girecek.

Eğer süre uzatımı için yeni bir düzenlemeye gidilmese ve geriye dönük uygulamaya konmasaydı daha  büyük oranda işten çıkarmalar yaşanabilirdi. Biz 4 üncü bölgedeyiz, il olarak bu desteklere ihtiyacımız var, devam etmesi bizi rahatlatır.

Eyüp Sabri Ertekin (Şanlıurfa Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı)

Şu anda eski yatırımcılar çok zor durumda. Ancak, yeni düzenleme yapılacağı için şu anda işten çıkarmalar yok, diyebiliriz. Herkes sabırla bekliyor. Bize, 1 Ocak 2013 tarihinden geçerli olacak, dediler, bu nedenle yapılacak düzenlemeyi bekliyoruz. Devam etmesi için yoğun çaba sarf ettik.

İstihdam teşviki 6 puan prim indirimi olarak devam edecek. Ancak, eski yatırımlarla yeni yatırımlar arasındaki rekabeti olumsuz etkiliyor. Yeni yatırımcıya kişi başına 410 lira, diğerlerine 59 lira destek verecekler. O zaman şu soruyu soruyoruz: 'Önceden yatırım yapan hata mı etmiş?' Bu konuda çözüm bulunmalı; eski ile yeni yatırımlar arasında fark, en azından yarıya indirilmeli. Bu konudaki taleplerimizi hükümet üyelerine ilettik.
Haksız rekabet oluyor; geri kamış bir bölgede yatırım  yapana ödül vereceğimize ceza veriyoruz. Bunları eşitlenmesi ya da birbirine yaklaştırılması gerekiyor; arada dağlar olmasın. Böyle olursa, adalet duygusu da  sarsılmaz, istihdam artar.

Servet Şahin (Ordu Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı)

[PAGE]

Servet Şahin (Ordu Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı)

Bütün üyelerimiz 5084 ile ilgili yasayı bekliyor. Başbakanımız bize umut verdi,  bölge milletvekilleri de 5084'ün düzenleneceğini söylediler. Bilhassa 5'inci ve 6'ıncı bölgelerdeki firmalar için, istihdamı artırmak için bu önemli. Yoksa istihdam açısından felâket bir durum olur.

Bu ay içinde netice bekliyoruz; ama nasıl çıkacak veya hangi sektörlerde 5084'e uygun uygulamalar olacak, bunlar net değil. TOBB kanalıyla Türkiye'deki bütün oda başkanları ve siyasiler bu konuda gereken aktarımı yaptılar. Biz de bütün bakanlarımıza, bölge milletvekillerimize ve TOBB Başkanımıza ilettik.

5084 teşviki olmadığı vakit sigorta primi bayağı fark ediyor. Firmalar o farkı  kaldıramayacaklar ve işçi çıkarmak zorunda kalacaklar. Şu anda umutla bekliyoruz. Şu anda önceliğimiz 5084. Yeni model, ihtiyaçları karşılar mı, onu zaman gösterecek.

Osman Yıldırım (Sivas Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı)

5084 ile Sivas'a yatırım yapan tekstil yatırımcıları ve emek-yoğun yatırımcılar var. Bu yatırımcılarımızı ayakta tutmak için 'yenisi geliyor, eski haklardan faydalanılacak' diyerek bugüne kadar geldik. Ama, bunların dışına ek yatırımlar olacak, yeni yatırımcılar gelecekti,  olamadı. 5084'te, özellikle eski yatırım yapanlar olumsuz etkilendi, hattâ Sivas'tan gitmeyi düşünenler dahi oldu. Bu bağlamda biz yeni teşvikleri bugün, yarın diyerek, bekliyoruz.

6'ıncı bölgeye özel bir önem veriliyor. Hükümet bu konuda haklı olabilir. Bizim  öne sürdüğümüz olay şu: Bugün yatırıma gelenlerle, daha önce 'teşvik var' diyerek gelip yatırım yapanlar arasında haksızlık olmamalı, destek aynı şekilde, devam etmeli. Dünyada bir kriz var. Avrupa Birliği ülkelerine ihracatta sıkıntı var. Bu süreçte, dünya biraz rahatlayıncaya kadar teşviklerin devam etmesi; eski ile yeni yatırımlar arasında fark gözetilmemesi gerekir. Eğer fark olursa, haksız rekabet de olur.

Şu anda firmalar ayakta zor kalıyor. Tekstil, emek- yoğun bir sektör olduğu için çok işçi çalıştırıyor. Yoğun işgücüne ihtiyacı oluyor. Dolayısıyla, ister istemez etkileniyorlar. Bizim istediğimiz 5084'teki hakların aynı şekilde devam etmesi,  eskiyle yeni arasında bir fark olmaması. Bu çok önemli.

Suat Hacısalihoğlu (Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı)

[PAGE]

Suat Hacısalihoğlu (Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı)

Ocak-Şubat 2013 dönemini kapsayan ilk iki ayda il bazında SGK verilerine göre 4 bin 500 istihdam kaybı yaşandı. 2012 Ocak-Şubat döneminde 6 adet olan yatırım teşvik belgesi sayısı, 2013 yılının aynı döneminde 4 adet belgeye düştü. Ayrıca, 2012'de Ocak- Nisan döneminde 371 milyon 814 bin dolar olan ihracat, 2013'ün aynı döneminde 351 milyon 158 bin dolara düştü. Mevcut işletmelerde istihdam kaybı yaşanmış ve yaşanmaya devam etmekte.

Teşvik dolayısıyla Trabzon'un da aralarında bulunduğu çok sayıda il mağdur olmuştur. Ciddi işçi çıkarımları yaşandı. Yaşanıyor. Özellikle 2012'nın son çeyreğinde ekonominin yavaşlatılması ve orta vadeli programın uygulamaya konması ile piyasalar da daralma şiddetlendi. Finansman ve dönüşüm zorlukları yaşayan işletmeler 5084'ün 1 Ocak 2013'ün sonundan itibaren uzatılmaması ile istihdam daraltmasına gitmiştir.

Kademeli sisteme dönüştürülen istihdam teşviki, 5084 istihdamın teşvikinin sağladığı katkıyı sağlamayacaktır. Dolayısıyla yeni öngörülen kademeli teşvik istihdamda beklenilen hareketi veremeyecektir. Orta Vadeli Programın hedefleri arasında özellikle yeni istihdam hedeflenmiştir. Geçmişteki 5084 istihdamın teşvikinin uygulandığı 49 ilde vergilerde yüzde 61 ve ihracatta ise yüzde 62 artış sağlanmıştır. Tekrar bu verilerin yakalanabilmesi için 5084'ün etkisini verebilecek yeni bir istihdam teşviki uygulanmalıdır.

Önemli bir konu da, Kalkınma Ajansları kurulurken sosyo-ekonomik verileri birbirine yakın olan iller bir arada tutularak ajanslar kurulmuştu. Bu açıdan son teşvik yasasından yararlandırılırken Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı içerisindeki illerimizden Gümüşhane, Ordu, Giresun 5'inci Bölge; Artvin, Rize 4'üncü Bölge, Trabzon 3'üncü Bölgeye alınmıştır. Bu durum bölge içinde ciddi dengesizlik yaratmaktadır. Bölgenin merkezi ve lokomotifi olan Trabzon'un istihdam teşvikinin dışında tutulması DOKA bölgesi içerisindeki diğer illerin de gelişimini olumsuz olarak etkileyecektir ve bölge içi dengesizlikleri daha da artıracaktır.

Burada Çalışma Bakanımız Faruk Çelik'ten Trabzon'un da 4'üncü Bölgedeki istihdamı teşvik sisteminden yararlanmasını Trabzonlular olarak talep etmekteyiz. Ayrıca istihdamın teşviki düzenlemesinde aynı kalkınma ajansı bölgesinde yer alan illerden Giresun, Ordu, Gümüşhane,  Rize ve Artvin'in 5'inci Bölge, Trabzon'un ise 4'üncü Bölge istihdamı teşvik haklarından yararlandırılmasını en uygun çözüm olarak değerlendirmekteyiz.

Bütün bunlar birlikte değerlendirildiğinde, Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı'nın içindeki illerin merkezi ve lokomotifi olan Trabzon'un istihdamı teşvik sisteminde 4'üncü Bölgede değerlendirilmesinin, bölgenin diğer bütün illeriyle birlikte gelişmesine ve kalkınmasına büyük katkı sağlayacağı, aksi takdirde, Trabzon ekonomisinin geriye gitmesinin diğer illeri de olumsuz etkileyeceği açıktır. Bu durum bölgenin bir bütün olarak gerilemesine neden olacak ve dolayısıyla Türkiye'nin 2023 vizyonu olan bütün bölgeleriyle birlikte kalkınma hedefine ters düşecektir.