'Modern toplumda en değerli emtia bilgeliktir'

RÜŞTÜ BOZKURT

Michio Kaku yaşadığımız büyük dönüşümü kitlelere anlatmak için bilimsel çalışmaları kadar popüler kitaplarıyla da dikkatı çeken bilim insanıdır. Bu yazının başlığını oluşturan cümle Kaku'dan ödünç alınmıştır. "Geleceğin Fiziği" adlı kitabında, Immanuel Kant'a gönderme yaparak, "Bilim düzenli bilgidir. Bilgelik ise düzenli bir yaşamdır" genellemesini aktarmakta; kendi yargısını da paylaşmaktadır: "Bana göre, bilgilik çağımızın önemli sorunlarını belirleme, bunları birçok farklı bakış açısına ve perspektife göre analiz etme ve bunlar içinden asıl amaçları ve ilkeleri yerine getirecek olanı seçme yeteneğidir."

BİLGİ BAĞLAMINI YİTİRİNCE

Sapiens kitabıyla ünlenen, ardından Homo Deus kitabını kaleme alan tarihçi Harari, yeni bilginin insan davranışını değiştirdiği gerçekliğinden yola çıkarak, "Yeni bilginin kullanımı yeni davranışlara yol açmıyorsa, bilgi ne işe yarar?” diye soruyor. Ardından da, "İnsanlar davranışlarını değiştirince ekonomik teoriler metruk ve işe yaramaz hale gelir" genellemesini paylaşarak, "Davranışı değiştirmeyen bilgi işe yaramaz" hükmünü veriyor. Harari bir başka boyuta daha değiniyor: "Davranışı hızla değiştiren bilgi de hızla bağlamını yitirir”; etkili, işe yarar ve değer üreten bilgi olmaktan çıkar.

"Büyük veri" internet ekonomisinin de temel girdilerinden biri. Cem Say da, Herkese Bilim Teknoloji Dergisi'ndeki makalesinde, "2016'nın başlarında insanlığın o sıralarda bir gün içinde dünyanın en büyük kütüphanesi olan ABD Kongre Kütüphanesi'nin içeriğinin yaklaşık 250 bin katı veri ürettiği hesaplanmıştı. Bu veri selinin içinde bulabilenler için, zenginliğin anahtarı saklı” diyor.

Cem Say'ın yazısından anladığımıza göre Prof.Andris Ambainis ile Abuzer Yakaryılmaz'ın çalışması veri selinin içinde işimize yarayacak olanlarını seçmemizi sağlayacak: "Kuantum bilgisayarlarda sadece iki komutluk bir programla sıfır hatayla erişebileceğiz". Bu proje hayata taşındığında, "gerçek zamanlı hesaplama" yapma olanaklarına da kavuşacağız.
Geleceğin maddi ve kültürel zenginliğinde aslan payını, rakibine göre veriye daha erken erişebilenler, verileri uygun yöntemlerle malumat ve bilgiye dönüştürebilenler, sezgilerini katarak anlamayı derinleştirenler ve anladıklarıyla derin öğrenmeyi yakalayarak değer üretebilenler alacak. Bütün bu veri, malumat, bilgi, anlama değer üretme süreci, barış, eşitlik, özgürlük ve kardeşlik temelli bir yaşam sunacaksa, Kaku'nun belirttiği bu süreçte bilgilik önemli emtia olma özelliğini artırarak sürdürecek. Zaten bütün insanlık ve uygarlık tarihinde de bilgilik değerini, önemini ve anlamını korumuştur; geliştirmiştir ve bugün de ağırlığını artırmaktadır.

KENDİNİ TERBİYE ETME

Kaku, Castells, Harari gibi çağımızdaki değişimleri ve dönüşümleri yorumlamaya çalışan bilim insanlarına göre bilgilik "Bir yönüyle muhalif, makul ve bilinçli tartışmadan gelmektedir.
Düşünce ve inanç özgürlükleri arasında denge kurmayan toplumlarda bilgelerin önderliğinin zayıflamasının nedeni, aklı emanet etme eğiliminin özgür ve özgün düşüncenin önüne engeller koymasıdır.

Sosyolog Manuel Castells "İletişimin Gücü" kitabında belirttiği gibi " İnsanlar inanmak istediği şeye inanma eğilimindedir"; ırk ve inanca dayalı siyasetin ağır bastığı toplumlarda, Castells'in işaret ettiği eğilim aykırı düşünce alanını daralttığı için bilgilik özendirmez, tersine caydırır.
Kısa mesaja dayalı iletişimin baskın hale geldiği ikincil sözel kültür aşamasında toplumumuzu değerlendiren Dücane Cundioğlu’nun gözlemlerinin haklılığı artıyor: "Sorun, düşünceyi unutmuş olmamız: İdeolojik haklılık insani aptallaştırır, çünkü izleyicilerinin karşılaştırma olanaklarını elinden alır". Düşünür Cundioğlu bir adım daha ileri giderek, "Düşünmenin eşlik etmediği her inanç şiddet yüklüdür. Bu coğrafya düşünceyi unuttu, doğayı, toplumu, insanı ihmal etti ve bu nisyan ve ihmalin bedeli şiddet oldu" diyor. Bu değerlendirmelerden çıkaracağımız ders çok açıktır: Kurumlarımız çeşitlilik dendiği zaman onu ırk, cinsiyet ya da kültürel alanlara hapsetmemeli, maddi ve kültürel zenginlik üretimini etkileyen ekosistemlerin bütün bağlantılarını kapsamalıdır.

Bilgelikten uzaklaştıran yaygın eğilimlerden biri de aşırı değerlenmiş kimlik tanımlamasıdır. Kendi konumumuzu fazla ciddiye aldığımız zaman bilgelikten uzaklaşır; barış ve huzura, ekonomik büyümeye, gelişmeye ve refaha katkı yapamayız. Harminia Ibarra ve arkadaşları kişiyi bilgilikten uzaklaştıran bir başka eğilimi anlatırken altını çizdikleri gibi, "Kişinin imajına gereğinden fazla kafa yorması, daha büyük hedefler için ihtiyacı olan duygusal ve motivasyonel kaynaklarını tüketir. Etrafındakiler tarafından nasıl algılandığına odaklanan bireyler, amaçları konusuda daha belirsiz, hatalarından ders almaya daha kapalı ve kendini terbiye etme konusunda daha beceriksiz olurlar."

GELECEK İNŞA ETME İDDİASI

Bilgelik özü gelişmiş, gelecek inşa etme iddiası olan liderlere sahip olan toplumların gelişme olasılığı daha yüksektir. Bunun üç temel nedeni vardır: Birincisi, bilgeliğin temel bileşenlerinden biri, sorunları keşfetme ve tanımlamadır. Endüstri ekonomisinden internet ekonomisine hızlı geçişlerin yaşandığı, bütün yapıların, işlevlerin ve kültürlerin çözüldüğü ve yeniden örüldüğü bugünkü aşamada sorunları keşfeden, bileşen ve bağlamlarını değerlendirden, tutarlı zihni modeller oluşturan, birikimleriyle simülasyonlar yaparak hızlı karar veren liderlere olan ihtiyaç artmaktadır.

İkincisi, çeşitlilik, dayanıklılık ve zenginlik üretme, sorunları farklı bakış açıları ve perspektiflerden değerlendirme yapmayı gerektiriyor. Bu gereklilik, Kaku'nun tanımına göre bilgeliğin ikinci bileşenini oluşturuyor. Lider, katılımcı, paylaşımcı, fırsat eşitliği yaratan, eşit haklar tanıyan, gelecekle ilgili güven yaratansa, bu kapsayıcı tutumu zenginlik üretimini hızlandırıyor.

Üçüncüsü, temel amacımız maddi ve kültürel zenginlik üreterek insan yaşamını kolaylaştırmaktır. Lider, asıl amaç ve ilkeleri gözden ırak tutmadan, önderlik ettiği kitlenin enerjisini bu noktalara odaklarsa, toplumunu rakiplerinin bir adım önüne geçirebiliyor.

Bilgelerden öğütler....
• "Ben babamdan öğüt aldım Bir taş ile duvar olmaz
• Bir yerde ki geçim olmaz
• Göç et ordan hiç durulmaz" -Artvin halk deyişi--
•" Ey yüce kitabın örneği insan
• Sen de yansır bu alemi yaratan
• Her şey sensin yer gök senin içinde
• Sen kendinde ara her ne ararsan" -Mevlana--
•" Hayatta eli boş dönülmeyen tek yolculuk; insanın kendi içine yaptığı yolculuktur." -Amos Oz-
•" Haret nar'dadır sac'da değildir
• Maharet baş'tadır tac'ta değildir
• Her ne arar isen kendinde ara
• Kudüs'te Mekke'de Hac'da değildir" -Hacı Bektaş Veli-
•" Düşmemişsen bir sevdanın peşine
• Özün düşman olur kendi özüne" -Şota Rustaveli--
•" En tehlikeli kirlilik, kulak kirliliğidir" - Mevlana-
• İki yol var her insanın önünde
• Kolayını arar gelenekte, dininde
• İçine yolculuk yaparsa eğer
• Faralı yollar bulacaktır dedinde" -Mevlana--