Hikayeyi “0 ve 1” ile anlatma dönemi

DİDEM ERYAR ÜNLÜ

Veri gazeteciliği nedir? Bu sorunun cevabını veri ile yapılan gazetecilik olarak verebiliriz. Ama yeterli olmayacaktır. Bundan 20 yıl öncesine kadar veri dendiğinde insanların aklına ilk gelen rakamlardı. Gazeteciler de bu rakamlarla uğraşırlardı. Fakat bugün dijital bir dünyada yaşıyoruz; ve aslında artık her şey rakamlarla ifade edilebiliyor.

Kariyer hikayenizden, yüz binlerce özel dosyaya, fotoğraflardan videolara, hastalıklardan cinayetlere, siyasi seçimlerden yolsuzluklara kadar her şeyi sadece iki sayı ile; sıfırlar ve birlerle anlatmak artık mümkün.

Peki veri haberciliğini geleneksel habercilikten farklı kılan ne? Geleneksel habercilik yöntemleri ile, çok büyük hacimlere ulaşan dijital bilgiyi bir araya getirme yeteneği olarak tanımlayabiliriz bu farkı. Bu süreçte çok farklı fırsat da ortaya çıkıyor aslında.

Bilgisayar programları ve yazılımlar

Gazeteciler yerel hükümetlerden, polis departmanlarından veya diğer sivil kaynaklardan elde ettikleri bilgileri, bilgisayar programları ile bir araya getirebilip, harmanlayabiliyorlar.
Amerikalı bilgisayar mühendisi, gazeteci ve girişimci Adrian Holovaty bunun somut bir örneği. Holovaty, Django isimli web iskeletinin kurucusu. Django, Python ile yazılmış özgür ve açık kaynak bir web uygulama iskeleti. Web iskeleti, websitesi geliştirmeyi hızlandıran ve kolaylaştıran bir grup bileşen anlamına geliyor. İçeriği oluşturmanıza yardımcı oluyor; gerekli veri eşleştirmelerini yapıyor.

Holovaty, bilgisayar programları ile gazetecelik yapmanın mümkün olduğu savunuyor.

veryBlock bunun bir örneği. Boston, Chicago, Denver, Nashville, Philadelphia ve Seattle gibi bir çok şehri kapsayan bu web sitesi, Holovaty’nin geliştirdiği teknolojiyi kullanarak veri gazeteciliği yapıyor. EveryBlock’un sloganı, “Etrafınızdaki tüm haberler ve konuşmalar tek bir yerde”; hedefi ise herkesin “daha iyi bir komşu” olmasına katkı sağlamak.

Veri gazeteciliğinin gelişmesini sağlayan bir diğer örnek de yazılımlar. Geliştirilen farklı yazılımlar sayesinde, yüzbinlerce belge arasındaki bağlantıları ortaya çıkarmak artık mümkün. Nitekim The Telegraph gazetesi bu yöntemi kullanarak parlamento üyelerinin yaptıkları özel harcamaları ortaya çıkarmıştı.

Bilgi tasarımı

Veri gazeteciliğinin mesleğe sağladığı önemli faydalar da var. Örneğin bu sayede zor bir hikayeyi infografiklerle anlatmak mümkün olabiliyor. İsveçli istatistikçi Hans Rosling bu alanda en başarılı ve etkili isimlerden birisi. Hikaye özetle şöyle: İsveç’te bir üniversitede profesör olarak çalışan Hans Rosling, öğrencilerine bir test yapar ve öğrencilerin dünya hakkında bilgisi olmadığını görür. Bunun üzerine insanları bilgilendireceği ve güncel istatistikleri yansıtacağı bir sistem kurmaya karar verir. Bu sistemin adını Gapminder koyar. Gapminder sitesi 500 farklı parametrede dünyanın tüm ülkelerinin istatistiklerini içeren bir program. Rosling, dünya genelindeki fakirliği görselleştirdiği konuşmaları ile TED Talks’ın en fazla izlenen konuşmacılarından biri.

Bu alanda önemli bir diğer isim de, büyük rakamları görselleştirerek, bilginin ‘net bir tasarımla’ çok daha etkili olacağını savunan David McCandless.

Bilgi tasarımının, bugünkü bilgi yoğunluğuna yön veren, dünyayı görme şeklimizi değiştrebilecek bağlantılar bulmamıza yarayan bir araç olduğunu söyleyen McCandless, komplike bilgi setleri, ordu veya kamu harcamaları, medya hareketlilikleri, hava kirliliği, Facebook durum güncellemeleri gibi bir çok veriyi basit diagramlara çeviriyor.

Hikayenin insani boyutu

Veri gazeteciliğinin getirdiği bir diğer yenilik ise; dünyada yaşanan her bir gelişmenin herhangi bir bireyi ne şekilde etkileyeceğini ortaya koymak.

BBC ve Financial Times interaktif bütçe hesaplayıcıları ile bunu gerçekleştiriyor. Peki bu bize ne sağlıyor? Örneğin vergi artışından kişisel bütçemizin ne boyutta etkileneceğini hesaplayabiliyoruz; yada bölgemizdeki aylık sağlık harcamalarının ne kadar olduğunu görebiliyoruz?

Bu alanda bir diğer örnek de The Guardian'a ait. Gazete Datablog web sitesinde veri ve içerik paylaşımı yaptığı gibi, okurlarının sorularını da yanıtlıyor.

Günümüz dünyasında veri; hem gazeteciliğin “kaynağı”, hem de hikayenin anlatılması için kullanılan bir “araç” rolü üstleniyor.

Önemli olan her kaynak için olduğu gibi “sorgulanması” ve her araç için olduğu gibi, ne şekilde kullanıldığına dikkat edilmesinin gerektiği.

Başarılı örnekler 

Las vegas sun: "Kötülük Yapma"

Las Vegas Sun gazetesi, “Do No Harm” (Kötülük Yapma) projesi kapsamında, 2.9 milyon tane hastane faturasını analiz etti. Bunun sonucunda, 3 bin 600’ün üzerinde engellenebilecek yaralanma, enfeksiyon ve ameliyat hatasını ortaya çıkardı. Engellenebilecek hatalar yüzünden 300’ün üzerinde insanın hayatını kaybettiği öğrenildi. Okuyucular, ameliyat hatalarının en fazla yapıldığı hastanelerin interaktif grafiklerine; hastanelerde yaşanan enfeksiyon vakalarının tarihlerine; hangi vakanın hangi hastanede meydana geldiğine yönelik bilgiye ulaşabildiler.

The texas trıbune: Kamu Çalışanların Maaş Veritabanı

Projede 660 bin kamu çalışanının maaşlarından oluşan bir veritabanı oluşturuldu. Kurum, isim veya maaşların yer aldığı bu proje, ulaşılamayan verileri kamuya açtı.

Assocıated press: Irak Savaş Günlükleri

Jonathan Stray ve Julian Burgess’in Irag War Logs (Irak Savaş Günlükleri) çalışması, deneysel teknikler kullanarak metin analizi ve görselleştirme yapmak açısından oldukça önemli bir örnek. Stray ve Burgess, metin analitiği teknikleri ve algoritmalar kullanarak, ABD hükümetinin binlerce Irak raporunda kullandığı anahtar kelime kümelerini ortaya çıkaran bir metod geliştirdiler. Tüm belgeleri okumak yerine, anlam taşıyan anahtar kelimeleri görselleştirmek mümkün oldu.