TMO, fındıkta 10 yıl sonra yeniden devreye giriyor

Hüseyin GÖKÇE-Veysel AĞDAR

Sayıları 500 bini aşan fındık üreticisinin belirli aralıklarla yaşadığı fiyat oluşumu sorunu, bu yıl da karşılarına çıktı. 2016 yılı ürünü fındık ilk piyasaya çıktığında 12 liraya yaklaşan fındık fiyatı, 10 liranın altına düşünce, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı harekete geçti. Toprak Mahsulleri Ofisi’nin (TMO) yeniden fındık alım satımıyla yetkilendirilmesini öngören Bakanlar Kurulu Kararı hazırlanarak, önceki gün Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan başkanlığında toplanan Bakanlar kurulu gündemine sunuldu. Bu arada beklenti içine giren piyasada adeta yaprak kımıldamıyor. Alıcı var satıcı yok.

Bu kararın Resmi Gazete’de yayımlanmasıyla birlikte, TMO fındık alımı konusunda fiyat açıklayarak devreye girecek. Bir süredir fındık piyasasıyla ilgili hazırlıklarını sürdüren TMO, bilgisayar altyapısını ve alım hazırlıklarını tamamladı. Ofis bünyesinde Fındık İşleri Daire Başkanlığı oluşturuldu ve başkanlığa Taner Sendiç atandı. TMO bir fiyat açıklayarak fındık piyasasına doğrudan giriş yapacak. Böylece TMO, 10 yıl aradan sonra fındık piyasasında somut bir oyuncu olarak tekrar yerini almış olacak. Bir önceki kararda olduğu gibi, TMO’nun fındık alımında Tarım Kredi Kooperatifl eri’nin şubelerini kullanması bekleniyor. Çiftçi Kayık Sistemi’ne kayıtlı çiftçiler, Bakanlar Kurulu kararının yayımlanması ve TMO’nun alım esaslarını belirlemesinin ardından başvurularını Tarım Kredi Kooperatifl eri ya da TMO’nun belirleyeceği noktalara yapacaklar.

İlk yetki 2006’da verilmişti

31 Ağustos 2006’da yayınlanan Bakanlar Kurulu kararı ile TMO fındık alımı ile görevlendirilirken, karar kapsamında kendisine verilen görevlerin, kooperatifl er, birlikler veya diğer kuruluşlar aracılığıyla da yerine getirmesi hükme bağlandı. Karar kapsamında TMO’ya finansman ihtiyacının karşılanması için yurtiçi ve yurtdışından borçlanma yetkisi verilmiş, bu kredilere ilişkin Kredi Kullanım Destekleme Fonu (KKDF) muafiyeti sağlanmıştı. TMO, 2006'da aldığı yetkiyi 2007 ve 2008'de de kullanırken, 2009'da yayınlanan bir Bakanlar Kurulu kararı ile yetki kararnamesi iptal edilmişti. Karar kapsamında TMO toplamda 694 bin tonluk alım yapmıştı.

Kalan fındık FİKSOBİRLİK’e satılmıştı

11 Haziran 2011’de TMO stoklarındaki fındığın 50 bin tona kadar olan kısmını, kilosu 1.1 liradan aylık 2 bin 500 tonluk partiler halinde, yağ imalatında kullanmak üzere FİSKOBİRLİK’e satmasına ilişkin Bakanlar Kurulu kararı yayımlandı. Oluşan zarar ise Hazine'ye görev zararı olarak kaydedildi.

Fiyat düşüşüne rekabetten takip

Basında yer alan haberler ve üreticilerin fındık piyasasında rekabeti bozucu eylemler olduğunu öne sürerek yaptıkları şikayetleri 2016 yılında değerlendiren Rekabet Kurulu, ön incelemede rekabete aykırılık tespit etmese de fi yat düşüşünü dikkate değer bularak yeni bir sektör araştırması başlattı. Kurul, 3 Kasım 2016’da aldığı kararla fındık piyasasında önemli değişiklik olduğu, pazarda dönemsel dezavantajlar yaşandığı, toptancıların fi yata doğrudan etki yaptığı gibi unsurları da dikkate alarak, sektöre ilişkin derinlemesine bir araştırma yapılmasını kararlaştırdı. Bu araştırmanın sonunda gerek görülmesi halinde, fındık piyasasında yer alan teşebbüsler hakkında Rekabet Kurulu tarafından doğrudan soruşturma açılabilecek. Türkiye’nin en büyük fındık ihracatçısı olan ve tek başına ihracatın üçte birini gerçekleştiren Oltan Gıda, 2014'te İtalyan çikolata devi Ferrero Grubu’na satılmıştı.

Piyasa oyuncuları beklemede

Geçtiğimiz hafta Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Faruk Çelik’in fındıkta fi yat düşüşünü önlemek için devletin alım yapacağını açıklaması piyasada beklenti yarattı.. Giresun, Ordu ve Trabzon piyasasında adeta yaprak kımıldamıyor. TMO’nun piyasaya müdahil olacağını Bakan Çelik’in açıklamalarından öğrendiklerini kaydeden fındık ihracatçıların ortak kanısı ise serbest piyasa koşullarının korunması yönünde. TMO’nun fındık alımı ile ilgili ellerine henüz bir resmi belge gelmediğini kaydeden İstanbul Fındık ve Mamulleri İhracatçıları Birliği Başkanı Ali Haydar Gönen; bunun piyasada pozitif ve negatif etkileri olacağını söylerken, Fiskobirlik Yönetim Kurulu Başkanı Lütfi Bayraktar da, devlet stok ve piyasa kontrölü için alım kararının pozitif olacağını belirtti. Bayraktar, ancak bu alım politikası günü kurtarmak için olursa sektöre yarardan çok zarar vereceği uyarısında da bulundu.