Soğan ikinci yarıda tüketiciyi güldürecek

Emel YİĞİT

2022 yılında tarım ürünlerindeki fiyat artışları hayli çarpıcı oldu. En yüksek artış soğanda yaşandı. Önceki gün açıklama yapan Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Başkanı Şemsi Bayraktar, geçen yıl markette takip edilen 42 ürünün tamamında fiyat artışı tespit edildiğini, fiyatı en fazla artan ürünün hem markette hem de üreticide kuru soğan olduğunu kaydetti. Bayraktar açıklamasında kuru soğanın markette fiyatının yüzde 314,6 arttığına dikkat çekti.

2022 yılında genel olarak üretici fiyatlarındaki artışta en önemli etkenin artan üretim maliyetleri olduğuna işaret ederek, girdilerde yüzde 100 ile yüzde 400 arasında artışlar yaşandığını vurgulayan Şemsi Bayraktar, kuru soğanda arzın azalmasının da fiyat artışında diğer bir faktör olduğuna belirtti.

İstanbul hali ortalama fiyatlarına bakıldığında kuru soğanın haziran ayından itibaren çıkışa geçtiği görüldü. Yıla ortalama kilogram fiyatı 1,75 lirayla başlayan soğan, nisan ayında ortalama 3,25 liraya haziran ayında 6 liraya ulaştı. Soğanın kilogram fiyatı Ağustos ayında 9 liraya yükseldi. Eylülde de yükseliş devam etti.

Kasım ve aralık aylarında kuru soğan halde en yükek 13 liraya kadar ulaştı. Aralık ortasından itibarense ortalama kilogram fiyatı 9 liradan çıkış yapıldı.

2022'de üretim azaldı

Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) açıkladığı son verilere göre sebze ürünleri üretim miktarı 2022 yılında bir önceki yıla göre yüzde 0,5 oranında azalarak yaklaşık 31,6 milyon ton olarak gerçekleşti.

Sebzeler grubunda üretim miktarlarına bakıldığında, hıyarda yüzde 2,6, havuçta yüzde 33,5, salçalık kapya biberde yüzde 2,5 oranında artış olurken; domateste yüzde 0,7, karpuzda yüzde 2,1, kuru soğanda yüzde 6 oranında azalma olduğu görüldü. TÜİK'in 2021 verilerine göre ise 2021 yılında kuru soğan üretimi yüzde 9,6 oranında artmıştı.

Depo baskınları ve tanzim çadırlarıyla gündeme gelmişti

Kuru soğan birkaç yıl önce depo baskınları ve tanzim çadırlarıyla gündeme gelmişti. 2018 yılında soğan fiyatları hızla artarken hükümet, soğan depolarını basarak fiyatları düşürmeye çalışmıştı. Depo baskınlarının ardından soğan fiyatları bir miktar gerilese de yeterli olmamıştı. 2019 yılının ilk aylarında artan gıda fiyatları için tanzim çadırları gündeme gelmiş ilk etapta İstanbul ve Ankara'da belli başlı semtlerde çadırlar kurulmuş ve vatandaşa 3 kilo ile sınırlı olmak kaydıyla patates soğan satışı yapılmıştı. Tüm bunlar yeterli olmayınca hükümet çareyi ithalatta bulmuştu. Türkiye Gıda ve İçecek Sanayii Dernekleri Federasyonu'nun özel ticaret sistemi verilerine göre 2019 yılında kuru soğan ithalatı yüzde 1116 artarak 37 milyon 351 bin dolar olmuştu. Aynı yıl patates ithalatı da yüzde 4081 oranında artmış, sonraki yıllarda fiyatlar dengeye oturmuş ve ithalat azalmıştı.

Üretimde beklentiler olumlu

Ankara Polatlı İlçesi Soğan Üreticileri Birliği Başkanı İlhami Teke, 2023'te tüketicinin daha uygun fiyatlarla karşılaşacağını söyledi. 2022'de maliyetlerin ciddi arttığını belirten Teke, maliyetlerde geri dönüşün söz konusu olmayacağını, bu şekilde devam etmesi durumunda dahi, fiyatlarda yüksek rekolteden kaynaklı bir düşüş olacağını ifade etti. 2022'nin üretimde bereketli bir yıl olduğunu kaydeden İlhami Teke, "2023'te de beklentim üretim artışı şeklinde. Ancak bir kuraklık söz konusu. Bu sorunu da yağışlarla atlatırsak sorun kalmayacak" dedi. Polatlı, Türkiye'nin en büyük soğan üretici bölgelerinden. Özellikle kışlık soğan ihtiyacının önemli bir kısmı bu bölgeden karşılanı yor. Soğan sulamanın yoğun olduğu bir ürün. En fazla girdi maliyeti sulama kaynaklı enerji maliyeti. Teke, enerji maliyetinin payının yüzde 30'lar seviyesinde olduğunu söyledi. Merzifon Ziraat Odası Tarım Danışmanı Aslı Tamyıldız, hasatın bölgeye ve hava şartlarına göre değişmekle birlikte bu sene soğanda verim artışı olduğunu söyledi. Soğanın su isteyen bir bitki olduğuna dikkat çeken Tamyıldız da fiyat artışında sulamada kullanılan elektrik kaynaklı maliyetlerin etkili olduğunu belirtti. Tamyıldız, "Birkaç yılda bir fiyatlar yükselip düşüyor. Geçen yıl bir markette çuvalı 5 liraydı. Önceki yıl fiyatlar kötüydü üretici çöpe döktü. Bu yılki fiyatları görüp daha fazla ekim yapılmış olabilir" dedi.