İthal ete 3 yılda 3 milyar $ harcadık

 

 

 

İZMİR - Hayvancılıkta 3 yıllık ithalat politikasının faturası ağır oldu.  Türkiye, canlı hayvan ve karkas et ithalatı için doğrudan 3 milyar dolar dövizi dışarıya akıtırken, ithalat nedeniyle yerli besicilerin uğradığı zararın ise en az 5 milyar lira civarında olduğu tahmin ediliyor. 

 

Son üç yılda hayvancılığa verilen destek tutarı da 5 milyar liranın üzerinde. Ayrıca hayvancılık yatırımlarının desteklenmesi amacıyla verilen düşük faizli kredi tutarı 6 milyar lirayı aştı. Rakamlara bakıldığında bu kadar çok desteklenen, kredi muslukları açılan hayvancılık sektöründe, ithalat politikası nedeniyle üretici de tüketici de memnun değil. 

 

Besiciler yüksek girdi maliyetleri nedeniyle kilosu 15-16 liraya mal olan karkas eti ithalat nedeniyle zararına satmak zorunda kaldıklarını söylüyor. Tüketici ise ithal etin en ucuz olduğu dönemde bile yüksek fiyattan et tüketmekten şikayet ediyor.

 

 

Dünyanın birçok bölgesinde olduğu gibi Türkiye'de de 2007-2008 yıllarında çok büyük kuraklık yaşandı. Yem bitkileri ve yem hammaddeleri üretiminin azalmasına bağlı olarak yem fiyatı yüzde 100'den fazla arterken aynı dönemde Türkiye'de çiğ süt fiyatı yarı yarıya düştü. Karkas et fiyatında ciddi bir düşüş olmazken 3 yıl aynı seviyelerde (ortalama 10 lira) kaldı. Böyle bir dönemde, yaşanacak kriz görülemedi.

 

Sektörün uyarıları dikkate alınmadı. Kuraklığa karşı ek önlemler almak yerine hayvancılıkta destekleme politikasını değiştirerek, hayvan başına doğrudan ödeme sistemine geçti. Bu yanlış politika yaklaşık 1 milyon baş süt hayvanının kesilmesine neden oldu. Sütte yaşanan krizin ete yansıyacağı belliydi ancak gerekli önlemler alınmadı. Sütte yaşanan büyük kriz 2009'da ette de yaşanmaya başlandı. 

 

Karkas etin kilosu 10 liradan 17-18 liraya kadar çıktı. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı fiyat artışını birkaç spekülatör tarafından yapıldığını belirterek, “yeterince hayvanımız var, ithalata gerek yok” açıklamasını yapıldı. Etçiler artan et fiyatının durdurulması için ithalat yapılması talebini Başbakan Recep Tayip Erdoğan'a iletince Başbakan olaya el koydu ve en kısa sürede ithalat yapılacağını söyledi.

 

 

Kırmızı et fiyatındaki yükselmeyi durdurmak için Hükümet öncelikle Et ve Balık Kurumu'na (EBK) ithalat yetkisi verdi. Resmi Gazete'nin 30 Nisan 2010 tarihli sayısında yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile EBK'ya 31 Aralık 2010 tarihine kadar 16 bin ton damızlık olmayan canlı hayvan ve 7 bin 500 ton karkas et ithalatı yetkisi verildi. Bu yetki kapsamında yüzde 135 olan canlı hayvan gümrük vergisi belirlenen 16 bin ton için yüzde 10 düşürüldü. EBK'nın ithal edeceği 7 bin 500 ton et için gümrük vergisi yüzde 225'ten yüzde 25'e indirildi. EBK bu karar çerçevesinde ithalat için ihaleye çıktı. İlk iki ihale iptal edildi. Yapılan ihaleler et fiyatında ciddi hiçbir düşüş sağlamayınca Bakanlar Kurulu, 29 Haziran 2010 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan ikinci bir kararla EBK'ya bu kez sıfır gümrükle ve süresiz olarak 100 bin ton damızlık olmayan canlı hayvan ithalat yetkisi verdi. 

 

 

EBK'ya sağlanan bu ayrıcalık özel sektörün tepkisine neden oldu. Özel sektörde ithalat için gümrük vergilerinin düşürülmesini istedi. Hükümet 7 Ağustos ve 13 Ağustos'ta aldığı kararlarla kasaplık hayvan gümrük vergisini yüzde 40'a düşürdü. 14 Eylül'de Cumhuriyet tarihinde ilk kez kurbanlık hayvan ithalatına izin verdi. Gümrük vergilerindeki bu düşüşlerde yeterli olmayınca 19 Eylül 2010'da canlı hayvan ithalatında gümrük vergisi yüzde 20'ye karkas ette yüzde 30'a düşürüldü. 28 Ekim 2010'da canlı hayvan ithalatında gümrük vergisi sıfırlandı. 22 Aralık 2010'da ise ithalattaki vergi oranları süresiz uzatıldı. Besicilerin iflasa sürüklenmesi nedeniyle 2011'in Mart ayından başlayarak gümrük vergisi oranlarında bu kez artırma sürecine girildi. Karkas etin gümrük vergisi 19 Mart 2011'de yüzde 30'dan yüzde 45'e, 13 Mayıs 2011'de yüzde 60'a, 2 Temmuz 2011'de de yüzde 75'e çıkarıldı. Son olarak 30 Ekim 2012'de Resmi Gazete'de yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile karkas etin gümrük vergisi yüzde 100'e, canlı hayvan ithalatındaki gümrük vergisi de yüzde 40'a çıkarıldı.

 

 

 

 

Hükümetin canlı hayvan ve et ithalatı ile görevlendirdiği EBK'nın açtığı ihalelerde Ürdün Merkezli Hijazi firması öne çıktı. İthalatın yıldızı konumundaki Hijazi hemen her ihalede en düşük fiyatı vererek kazandı. Hijazi adeta devletin et ve canlı hayvan tedarikçisi oldu. Yatırım yapanlar da pişman oldu Hükümet bir yandan canlı hayvan ve et ithalatına kapıları açarken bir yandan da 1 Ağustos 2010 itibariyle hayvancılık

yatırımı yapanlara sıfır faizli kredi verdi. Sıfır faizli kredi ile yaratılan talep nedeniyle hayvan fiyatında ciddi artış oldu. Damızlık gebe düve fiyatı 4 bin liradan 7 bin liraya çıktı. Birçok yatırımcı bu yüksek fiyattan hayvan alarak yatırım yaptı. İthalatın artması ile hayvan fiyatında tekrar gerileme oldu. Bugün damızlık fiyatı 4-5 bin lira seviyesinde. Yatırım yaparken 7 bin liraya alınan hayvanın değeri en az 2 bin lira düştü. Sıfır faizli kredi ile yatırım yapan birçok girişimci zarara uğradı. 

 

 

Yüksek girdi maliyetleri nedeniyle ithal ucuz etle rekabet edemeyen dev firmalar bile piyasadan çekilmek veya onlar da ithalat yapmak zorunda kaldı. Kurulduğunda Türkiye'nin en büyük hayvancılık işletmesi olan Şanlıurfa'daki Koç Ata Çiftliği besicilikten çekilmek zorunda kaldı. Kendi restoranlarının et ihtiyacını karşılamak üzere hayvancılık sektörüne giren dünyanın en büyük fast-food mağazalar zinciri  McDonalds'daithalata ve yüksek girdi maliyetleri nedeniyle hayvancılık sektöründen çekildi. Türkiye'nin en büyük besicilerinden Banvit ve Kayseri Develi'deki Saray Halı, Yaşar Holding ve diğer birçok

büyük işletme ise ithalat yaparak faaliyetlerini sürdürdü. Büyüklerden bazıları havlu atarken bazıları da ithalatla yoluna devam etti. Küçük ve orta ölçekli birçok besi işletmesi ise ithalat karşısında dayanamayarak sektörden çekildi. 

 

 

Geçen 3 yıllık dönemde Türkiye sadece canlı hayvan ve karkas et ithal etmekle kalmadı tarihinde ilk kez kurbanlık ithalatı yaptı. Bu yıl ise ilk kez ot ve saman ithal edildi. Uygulanan ithalat politikası ile Türkiye'ye çok miktarda hayvan ithal edilirken bu hayvanların yiyeceği yem hesaplanmadı. Kuraklığın da etkisi ile saman ve ot fiyatı yüzde 300 civarında artış gösterdi. Çözüm olarak ot ve saman ithalatı tercih edildi. 

 

 

Canlı hayvan ve et ithalatının başladığı 2010 yılında en düşük fiyatla ithalatın yapıldığı dönemde bile tüketici eti ucuza tüketemedi. İthal edilen etler büyük marketlerde “yerli et” olarak yüksek fiyattan satıldı. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Mehdi Eker ve bakanlık bürokratları da sık sık biz ucuza et getiriyoruz ama marketlerde pahalıya satılıyor diye şikayetçi oldu. EBK bu nedenle başlangıçta ithal ettiği canlı hayvanları kestirerek marketlere, kasaplara satarken piyasayı düzenleyebilmek için franchising sitemi ile mağazalar açmak zorunda kaldı. Açılan 79 mağazanın 75'i faaliyetini sürdürüyor. 

 

 

2010'da başlayan ve 2011'de zirveye ulaşan ithalat giderek azalıyor. Gümrük vergilerinin artırılması nedeniyle bu yılın ilk 8 aylık döneminde hem canlı hayvan hem de karkas et ithalatında ciddi bir düşüş var. Canlı hayvan ithalatı resmi olarak yasaklanmasa da Gıda, Tarım ve Hayvancılık bakanlığı ithalat yapmak isteyenlere veteriner hekim görevlendirmediği için gayri resmi bir yasak uygulanıyor. Karkas ette ise gümrük vergisinin yüzde 75'e yükseltilmesi ile cazip olmaktan çıkmıştı. Hükümetin 30 Ekim'de aldığı kararla vergiyi yüzde 100'e çıkarması ile ithalatın durma noktasına geleceği beklentisi var.

 

Geçmiş yıllara da bakıldığında özellikle 1980 sonrasında yerli üreticiyi terbiye etmek amacıyla yapılan canlı hayvan ve et ithalatı ülke hayvancılığında büyük bir çöküşe neden oldu. Daha sonra 1995-96 yıllarında yapılan karkas et ithalatının da ülkeye yararı olmadığı gibi ülke hayvancılığına ciddi darbe vurduğu biliniyor. Hükümetin 2010'da başlattığı canlı hayvan ve et ithalatının da ülke hayvancılığına yarar getirmediği bir kez daha görülmüş oldu. Üstelikte Hükümet ülke tarihinde ilk kez kurbanlık hayvan ve saman ithal etmiş oldu. 

 

 

İthalatın başladığı 2010 yılında karkas etin kilosu 17-18 liradan satılıyordu. Yapılan ithalatla birlikte yerli besici zararına da olsa 14 liradan karkas et satarken başlangıçta 10 daha sonra 12 liradan ithalat yapıldı. Gelinen noktada karkas etin kilosu 15-16 lira seviyesinde. İthalat başlarken kıymanın kilosunu 16 liradan satışa sunan EBK bugün 18.5 liradan satıyor. Bir anlamda başa dönüldü. Yeni vergi artışı ile et fiyatının artması ve yine karkas etin 17-18 liraya çıkması bekleniyor.