Milyonlar iş arıyor sektörler eleman

Nurdoğan ARSLAN ERGÜN

Bir yanda binlerce kişi iş ararken diğer yanda da birçok sektör eleman arıyor. Başta imalat sektörleri olmak üzere hemen her alanda hem nitelikli hem de ara eleman açığı büyüyor. Özellikle tekstil-konfeksiyon, makine, turizm, inşaat gibi emek yoğun sektörlerde kalifiye ve ara eleman açığı yüzde 30’ları aşmış durumda.

Yıllardır süregelen ‘yetişmiş eleman’ sıkıntısına EYT düzenlemesi ve yetersiz bulunan maaşlar da eklenince birçok iş kolunda çalışan bulmak ana sıkıntı haline geldi. Firmaların birçoğu gelecek 6 ayda istihdamını arttırmayı planlıyor ancak aradığı nitelikte işgücünü bulmakta sıkıntı yaşıyor.

Hemen her firma, nitelikli işgücü bulmakta zorlanırken turizm, gıda, temizlik gibi sektörlerde eleman arayışı yüzde 28 ila 49 oranında değişiyor. TÜİK’in son verilerine göre istihdam edilenlerin sayısı 2023 Mayıs ayında bir önceki aya göre 63 bin kişi artarak 31 milyon 716 bin kişiye ulaşsa da Türkiye’de 8 milyon 567 bin işsiz bulunuyor. Bu dönemde işverenin sadece ara eleman talebi ise 130 binleri aşmış durumda.

“Hemen her sektörde çalışan gücüne ihtiyacımız var” diyen Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı Mustafa Gültepe, nitelikli eleman açığına dikkat çekti. İstanbul Hububat Bakliyat Yağlı Tohumlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İHBİR) Başkanı Kazım Taycı, “Ne fabrikada ne tarlada çalışacak kişi bulamıyoruz” dedi. Taycı’ya göre, artan sosyal yardım destekleri insanları çalışmaktan uzaklaştırıyor.

Son artış ile asgari ücret net 11 bin 402 liraya çıkarıldı. Sektörlerine ve pozisyonlarına bağlı olarak daha yüksek maaşlı kesimde de benzer artış beklentisi oluştu. Eleman açığının yüksek maaş beklentisinden kaynaklandığını söyleyen birçok işverene göre, kimi maaşı yeterli bulmuyor, kimi çalışma saatlerini beğenmiyor, en önemlisi de gençler üretim sektörüne girmek istemiyor.

Turizmde istihdam bürosu da çare olamıyor

En önemli sorunlarının başında istihdamın geldiğini söyleyen Türkiye Otelciler Birliği (TÜROB) Başkanı Müberra Eresin, “Pandemi sonrası bırakın geçici çalışanları kadrolu çalışan bile bulmakta çok zorlanıyoruz. Turizm sektöründe şu anda yaklaşık 1 milyon 200 bin kişi çalışıyor. Bunun 350 bini konaklama sektöründe ve şu anda bu sayının yüzde 20-25 daha fazlasına ihtiyaç olduğu halde açığı kapatamıyoruz” dedi.

Özel istihdam bürolarının turizm sektörüne hizmet vermediğinden yakınan Müberra Eresin, şöyle devam etti: "Daha çok sanayi için kurulmuş gibiler. Sektör şu günlerde zor durumda. Yurt dışından personel getirmeye çalışan üyelerimiz de izinleri almakta çok zorlanıyor.

Özel istihdam bürolarının turizm sektörüne de hizmet verebilmesi noktasında sayılarının artması için yeni düzenlemelere ihtiyaç var. Yabancı çalıştırma izinleri prosedürlerinin en azından konaklama sektörü çalışanları için kolaylaştırılması sektöre bu dönemde büyük destek olacak. İleriye doğru bu sıkıntı sektörü daha da zorlayacak.”

Mühendisler kayıtdışına kayıyor, açık büyüyor

Makine sektörü olarak nitelikli işgücü ve mühendise olan ihtiyacın her geçen gün arttığını söyleyen Makine İhracatçıları Birliği (MAİB) Başkanı Kutlu Karavelioğlu, “Makine sektörünün toplam istihdamı 400 bini buluyor. Mart 2023 sonrasında 12-13 bini EYT’li çalışanımız işten ayrıldı” dedi.

ArGe merkezleri ile üretim, planlama, dijital yönetim gibi alanlarda nitelikli personel bulmanın ya da tutmanın zor olduğunu söyleyen Karavelioğlu, "Yurt dışına transfer olanların yanı sıra evden yabancı firmalara çalışmayı tercih eden yazılımcıların çokluğu da ayrı bir sorun. Bunun kayıt dışı oluşu, ayrı bir cazibe de yaratıyor” dedi.

Ambalajda gençler üretimi tercih etmiyor

Kağıt, Karton Ambalaj Sanayicileri Derneği (KASAD) Başkanı Alican Duran, “İmalata dayalı birçok sektör gibi biz de son yıllarda yetişmiş eleman sorunu yaşıyoruz. Gençler üretim alanına girmediği sürece yaşayacağız gibi duruyor” dedi.

Sektörün bugünkü temel ihtiyacını, üretim sahasında çalışacak teknik ara eleman olarak açıklayan Duran, “Bu ise Milli Eğitim politikalarının değişimi, meslek okullarının reorganizasyonu, çağa uygun hale getirilmesi ve büyük bir zihniyet değişimini gerektiriyor. Yoksa yakında yüksek teknoloji dijital makineleri çalıştıracak elemanlar bulamamız çok zor hale gelecek” diye konuştu.

Tekstil ve hazır giyimde kayıplar artıyor

Yarattığı ekonomik değer ve istihdama katkısı ile hazır giyim sektörünün lokomotif sektörlerden biri olduğunu vurgulayan Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği (TGSD) Başkanı Ramazan Kaya, “2022 verilerine göre Türkiye’de 26 bin 62 hazır giyim üreticisi firma var.

Firmalarımız 81 ile yayılmış durumda, dolayısıyla her şehirde istihdam sağlıyoruz” dedi. Hazır giyim sektörünün Nisan 2023’te istihdam sayısının 690 bin kişi olduğunu aktaran Kaya, “Bu sayı, tekstil sektörü dahil edildiğinde 1.2 milyona, AVM, perakende ve diğer hizmetler de dahil edildiğinde 2 milyon kişiye yükseliyor” bilgisini verdi.

İşçilik maliyetlerindeki artış nedeniyle Eylül 2022’den bu yılın nisan ayına kadar son 7 ayda istihdam kaybının 45 bine ulaştığını kaydeden Kaya, şunları söyledi: “Asgari ücret, yemek, servis ücretleri ve kreş desteğiyle birlikte bir işçinin gideri bugünkü döviz kuruyla 750 doları buluyor. Asgari ücrette sağlanan desteklerin artırılarak korunması çok önemli. İstihdam gücümüzü korumak için yılsonuna kadar kısa çalışma ödeneği kullanımının sağlanması da sektörümüze nefes aldıracak.”

Deride, 2 binden fazla açık oluştu

Deri ve deri mamulleri sektörünün 2023 Nisan ayı itibarıyla doğrudan 75 bin kişiye istihdam sağladığını açıklayan İstanbul Deri ve Deri Mamulleri İhracatçıları Birliği (İDMİB) Başkanı Güven Karaca, dolaylı çalışanlarla bu sayının en az 250 bin olduğunu söyledi. Hedeflere ulaşabilmek adına nitelikli insan gücüne büyük ihtiyaç duyduklarını ifade eden Karaca, “Yalnızca nicelik değil nitelik anlamında da istihdamın artırılmasını önemsiyoruz” dedi. Sektörün 2022 yılı Aralık ayını 82 binden fazla kişiye istihdam sağlayarak kapattığını kaydeden Karaca, “2023 Nisan ayı itibariyle 75 bin kişiye geriledi.

Son yıllarda bu avantajımızı kaybetme tehlikesi ile karşı karşıyayız. Sektöre yeni nesli kazandırmaya çalışırken yetişmiş işgücümüzün sektörden kopması büyük bir kayıp” diye konuştu. Karaca, işçilik giderlerinin, girdi maliyetlerinin yüzde 15 ila 40’ını oluşturduğunu aktardı.

Kimyada ara eleman ihtiyacı artıyor

İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) Yönetim Kurulu Başkanı Adil Pelister, sektörde 417 binin üzerinde çalışan bulunduğunu kaydetti. Ara eleman ve nitelikli eleman ihtiyacı bulunduğunu söyleyen Pelister, “Ar-Ge merkezlerinin geliştirilmesine, üniversitelerde alt sektörlere yönelik bölümler kurulması beklentilerden bazıları. Sektörel meslek liselerinin yaygınlaştırılması, kimya ihtisas üniversitelerinin kurulması da sektörümüzün nitelikli ara elaman sorununa çözüm olacaktır. Meslek Yüksek Okulu öğrencilerine uzun dönemli staj imkanı ile nitelikli çalışan sayısı arttırılmalı" dedi.

Mobilyada sosyolog tasarımcı aranıyor

Türkiye’de toplamda yaklaşık 43 bin mobilya üreticisi bulunduğunu açıklayan Mobilya Dernekleri Federasyonu (MOSFED) Başkanı Ahmet Güleç, sektörün gençler bazında istihdam problemi yaşadığını kaydetti. Özellikle imalatta çalışacak gençlere ihtiyaç duyulduğunu ifade eden Güleç, şöyle devam etti: “Dünyaya açılmış bir sektör olarak mobilya kültürü ve alışkanlıklarına odaklanabilmek, dünya pazarında daha çok var olabilmek için sosyologlara, tasarımcılara ve psikologlara da ihtiyaç duyuyoruz.”

Armatürde istihdam kaybı hızlandı

Armatürün 100 bin kişinin üzerinde istihdam sağladığını açıklayan ARMATÜR Derneği Başkanı Gökhan Turhan, “İhracat pazarlarında yaşanan daralmanın yanı sıra rakip ülkelere göre yüksek maliyetler nedeni ile sipariş kaçıran sektörlerden biri olarak yaşanan küçülmeye EYT düzenlemesi eklenince istihdam kaybımız hızlandı” dedi. Turhan, işçilik payının yüzde 20-25 arasında değiştiğini belirtti. Sektörün kalifiye eleman bulmakta zorluk çektiğini dile getiren Turan, “Eğitim ve yetenek geliştirme programlarına yatırım yapılılmalı" diye konuştu.