Katma değer katılarak yapılacak ihracatla sektör daha da gelişecek

Kuruyemiş ve kuru meyve üretimi, tarımsal üretim ile ilişkisi ve sağlıklı gıda ürünlerine olan talep artışı ile her geçen gün önem kazanıyor. Artık kuruyemişler ve kuru meyveler, yılbaşı kutlamalar, davet ve özel günler dışında sağlıklı atıştırmalık seçeneği olarak günlük beslenmede daha geniş yer alıyor. Gıda sektörü ile ilişkisi temel alındığında kuruyemiş ve kuru meyve sektörü, diğer sektörlere göre daha az dış kaynak kullanımına ihtiyaç duyması ile dikkat çekiyor. Sürdürülebilir kuruyemiş ve kuru meyve üretimi ise daha çok odaklanılan bir alan halini alıyor.

Küresel üretim son on yılda yaklaşık iki katına çıktı

Uluslararası Kuruyemiş ve Kuru Meyve Konseyi (International Nut & Dried Fruit – INC) tarafından açıklanan yıllık verilere göre küresel boyutta gerçekleşen üretim artışı, verilere de yansıyor. Küresel ağaç yemişi üretimi çekirdek bazlı ürünler, kabuklu fıstıklar hariç olmak üzere son on yılda neredeyse iki katına çıkarak 2014/15 sezonunda kaydedilen 3,62 milyon ton seviyesinden 2023/24’te 5,69 milyon tona ulaştı. INC tahminlerine göre 2024/25 sezonu için bu miktarın 5,97 milyon tona ulaşılması bekleniyor.

2020/21 sezonunda yaşanan 50,78 milyon tonluk zirvenin ardından kabuklu ürün bazında küresel yer fıstığı üretiminin 2023/24 sezonunda 47,73 milyon ton olarak gerçekleşmesi bekleniyor ve 2024/25 sezonu için ise 52,48 milyon tonluk yeni bir zirveye ulaşması öngörülüyor. Toplam kuru meyve üretimi 2023/24 döneminde 3,36 milyon ton olarak gerçekleşeceği ve 2024/25 döneminde 3,33 milyon ton olarak kaydedileceği tahmin ediliyor.

İddialı ürünleriyle Türkiye global oyuncular arasında

INC’nin yıllık istatiksel değerlendirmesine göre 2023/24 sezonunda küresel çapta en büyük üreticiler arasında ilk sıradaki ABD, yüzde 39 pay ile ağaç yemişi üretiminde başı çekerken; Çin yüzde 12 ile ikinci sırada yer aldı ve onu yüzde10 pay ile Türkiye takip etti. Yer fıstığı üretiminde ise küresel pazarda yüzde 38’lik pay ile Çin ilk sırayı aldı ve onu yüzde 13’lük pay ile Hindistan takip etti. ABD ve Türkiye ise kuru meyve üretiminde sırasıyla yüzde 12 ve yüzde11’lik paylarla başı çekti.

INC tarafından yayımlanan çalışmada tüketim ile ilgili veriler de paylaşıldı. Buna göre 2023’te ağaçta yetişen yemişlerde toplam payın yüzde 27’sini badem alarak ilk sıraya yerleşti. Bu ürünü yüzde 21 ile kaju fıstığı ve yüzde 20 ile ceviz takip etti. Ağaç yemişi tüketiminde Antep fıstığı yüzde 17, fındık ise toplam payın yüzde 10’unu oluşturdu. Asya, yüzde 50’lik payla küresel ağaç yemişi tüketiminde ilk sırayı aldı. Avrupa yüzde 27’lik bir paya sahipken, onu yüzde 19 ile Kuzey Amerika takip etti. Kuru üzüm ve hurma ise her biri yüzde 38 pay ile kuru meyve tüketiminde başı çekerken, bu ürünlerin tüketiminde Asya yüzde 48 ile ilk sırayı aldı ve onu Avrupa ile Kuzey Afrika takip etti.

Kuruyemiş ticareti ile ilgili değerlendirmede ise badem üretimindeki açık ara liderliğini ceviz ve Antep fıstığı ürünlerinden aldığı önemli destekle takviye eden ABD, küresel ihracata hakim konumda bulunuyor. Hindistan ve Arjantin yer fıstığında ön sıralarda yer alırken, Avrupa ve Asya fındık için önemli ithalat pazarları oluşturdu. Türkiye ise kuru üzüm, kayısı ve incirde önemli bir ihracatçı olmaya devam ederken, ABD kızılcık ve kuru erikteki güçlü konumuyla dikkat çekti. Avrupa ise ithalattaki en büyük pazar oldu.

Sektörün 2024 ihracat beklentisi 4 milyar dolar

Bulunduğu iklim kuşağı ve coğrafi özellikleri sayesinde Türkiye’de çok çeşitli kuruyemiş ve kuru meyve türlerinin yetiştirilebiliyor. Ayrıca Türkiye’ye özgü ürünler de küresel çapta ilgi görüyor ve ürünlerin bilinirliği her geçen gün artıyor. Bu durum sektörün ihracatına da her geçen yıl artış olarak yansıyor. Söz konusu ihracat artışı eğilimini değerlendiren Tüm Kuruyemiş Sanayicileri ve İş Adamları Derneği (TÜKSİAD) Yönetim Kurulu Başkanı Murat Yıldırım, 2024’ün ilk altı ayında ihracatı dikkate alındığında, 2023 yılına göre yüzde 27 oranında artış gösterdiğini aktardı. İlk altı ayda 1 milyar 928 milyon dolar ihracat yapıldığını kaydeden Murat Yıldırım, sektör ihracatının 2023’e göre yüzde 20 ile 25 oranında artış göstermesi beklendiğini dile getirerek, 2024 yılı 4 milyar dolara yakın bir ihracat rakamına ulaşacaklarını öngördüklerini bildirdi.

Sektördeki ürün çeşitliliği sayesinde Türkiye, hemen hemen her ülkeye ihracat yapabilme potansiyeli taşıyor Bununla birlikte ihracatta Avrupa’nın önde gelen ülkeleri ile Ortadoğu ilk sıralarda yer alıyor. Son yıllarda ihracat ağırlıklı üreten firmaların kapasite artışını düzenli bir şekilde yaptığını ifade eden Murat Yıldırım, ancak iç piyasaya hitap eden firmaların fiyat istikrarsızlığından ve finansal yatırım maliyetlerinden şikâyetçi olduğunu belirtiyor.

‘Alternatif tedarikçiler bulmak zorlaşıyor’

Kuruyemiş sektöründe 2024 yılı itibariyle ciro olarak artış gözlemlenmekle birlikte, perakende ve toptan satışlarda sektörde tonaj olarak belirgin bir düşüş yaşanıyor. Bu durum hakkında değerlendirmede bulunan TÜKSİAD Başkan Yardımcısı Yunus Emre Kaşıkçı, yaşanan düşüşün sektörün büyüme potansiyelini etkilemekte olduğunu söyledi. Yaşanan bu durumun birkaç temel sebebi olduğunu sözlerine ekleyen Kaşıkçı, “İlk olarak, ülkemizdeki tüketim alışkanlıklarında önemli değişimler görülmekte. İnsanlar daha bilinçli ve seçici hale geldikçe, bazı ürünlere olan talep azalıyor” dedi. Bununla birlikte, kuruyemiş sektöründe özellikle Antep fıstığı ve fındık gibi ana kalem ürünlerin fiyatlarının kontrolsüz bir şekilde yükselmesi, alım gücündeki yetersizlikle birleştiğini kaydeden Yunus Emre Kaşıkçı, bunun tüketici talebini olumsuz yönde etkilediğini vurguladı. Rekabet ortamının daralmasının da bir diğer zorluk olduğuna işaret eden Kaşıkçı, “Piyasada alternatif tedarikçiler bulmak gittikçe zorlaşıyor” şeklinde konuştu.

Yılbaşı ile birlikte ciro artışı bekleniyor

Yeni yılın yaklaşmasıyla birlikte hareketlilik artışı yaşanan sektörler arasında kuruyemiş ve kuru meyve sektörü de yer alıyor. Geçen seneye göre yavaşlayan fiyat artışları, daha stabil olan piyasa koşulları ve artan rekoltenin ürün satışlarına olumlu yansıması bekleniyor. TÜKSİAD tarafından 2023-2024 sezonunun bir önceki sezona nispeten daha ümit verici geçtiği belirtilirken, 2022-2023 sezonunda yüzde 103 olan kuruyemiş ürünlerindeki enflasyonu bu sene yüzde 60 civarlarında gözlemlenmekte olduğu kaydedildi. TÜKSİAD Başkanı Murat Yıldırım, geçen yıl iç pazardaki kuruyemiş satışlarının 90 milyar TL civarlarında gerçekleştiğini belirtirken, bu satış miktarının geçen seneden daha iyi bir noktada olunduğunun en büyük göstergesi olduğunu kaydetti.

Antep fıstığı dünyanın en iyileri arasında

Antep fıstığı dünyanın en iyileri arasında Hırvatistan merkezli “TasteAtlas” isimli platformun hazırladığı “Dünyanın en iyi 10 kuruyemişi” listesinde Antep fıstığı da yer aldı. Gezegenin dört bir köşesindeki yerel yemekler, içecekler ve restoranlar hakkında bilgi sunan interaktif harita ve bilgi desteği sunan platformda yayımlanan listede Antep fıstığı ikinci sırada yer aldı. Antep fıstığında 2024 yılında ihracata imkan sağlayacak oranda ve iç piyasanın talebinin çok üzerinde bir rekolte gerçekleşmesi bekleniyor. Bu yıl rekoltenin 550 bin ton olması beklenirken, baklava ile özdeşleşen ürün, tatlı ve şekerleme ürünlerinde yaygın kullanılıyor. Ancak, Antep fıstığında hem ihracat hem de rekolteye bağlı olarak önemli bir fiyat artışı söz konusu. Geçen yıla göre bu ürünün fiyatı ortalama yüzde 40 oranında artış gösterdi. Yaşanan bu artışlar, tüketicinin alım gücü üzerindeki baskıyı artırıyor.