İstinaf’ın yükü azalacak dava süreleri kısalacak

Ferit PARLAK

Yabancı ve yerli yatırımcının, “yatırım ekosistemi” ile ilgili sorunları sıralarken, “Geciken adalet, adalet değildir” düsturuyla ilk sırada yer verdiği, “Dava süreleri kısalmalı” talebine yönelik adım Yargı Reformu Stratejisi ile atılıyor.

İlgili 46 bin kişiden görüş alınarak hazırlanan Yargı Reformu Stratejisi’ne ocak ayında son şeklinin verilmesi ve şubat ayında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklanması bekleniyor.

İlk derece mahkemeleri, İstinaf ve Yargıtay’da (temyiz) adaletin gecikmeden tecellisi için alınması gereken tedbirlerden, hukuk ve idari yargılama süreçlerinin sadeleştirilmesine birçok düzenlemeyi içerecek Yargı Reformu Strateji’ne göre arabuluculuğun kapsamı ve yetkisi genişletilecek, “Yargıtay’a gitme olasılığı yüksek” davalarda ise İstinafa gidilmeden direkt Yargıtay aşamasına geçilebilecek.

Yargıda uygulayıcılar olan ilk derece mahkemeleri, İstinaf ve Yargıtay (temyiz) olmak üzere tüm kademelerin, dava süreçlerinde, bakanlıklardan, kamu kurumlarından ve bilirkişilerden talep ettikleri bilgi ve belgelerin daha çabuk gelmesi için “kısıtlı süre” belirlenecek.

Belirlenen sürede gelmeyen bilgi ve belge için, kamu kurumlarına ve bilirkişilere yaptırım uygulanacak “Yol haritası” niteliği taşıyacak Yargı Reformu Stratejisi’nde iyi işleyen, öngörülebilir, gecikmeyen, yargıya güveni artıracak, daha adil, bağımsız, tarafsız, güvenilir ve çağdaş bir yargı sistemi için yapılması gerekenler de sıralanacak.

Müfettiş sayısı ve denetim artacak

Cumhuriyet başsavcılıklarında 6 milyon 125 bin, ilk derece mahkemelerinde 3 milyon 913 bin, istinaf mahkemelerinde 1 milyon 351 bin, temyiz mahkemelerinde ise 518 bin olmak üzere, toplam 11 milyon 907 bin derdest dosya bulunuyor. Yeni Yargı Reformu Stratejisi kapsamında Teftiş Kurulu'ndaki müfettiş sayısı artırılarak daha güçlü bir denetim sağlanacak ve bu yolla adliyelerdeki çalışmaların verimi artırılacak.

Nakil, terfi ve disiplinde verimlilik artacak

Yargı Reformu Strateji ile hukuk eğitiminden ceza adaleti sistemiyle ilgili ihtiyaç duyulan düzenlemelere varıncaya kadar birçok düzenlemeye ışık tutulacak. Adalet komisyonlarının, yargı hizmetlerini daha etkin sunmasını sağlayacak tedbirler ile hakim ve savcıların nakil, terfi ve disiplin süreçlerine, verimlilik esasıyla hizmet edecek yeni uygulamalar geliştirilmesine yönelik düzenlemeler de olacak.

Başarı oranı yüzde 65’i aşan arabuluculuk sisteminin, uzun yıllar süren anlaşmazlıkların kısa sürede çözüme kavuşturması nedeniyle sistemin geliştirilmesi kararı alındı. 45 bin arabulucu sayısı ilk aşamada yüzde 10 artırılacak. Kapsam da genişletilecek.

2022’de yürürlüğe giren altıncı paketle noterlere yeni yetki verildi

-Hâkim ve savcı yardımcılığı müessesesi ihdas edildi.

-Taşınmaz satış sözleşmelerinin tapu müdürlükleri yanında noterler tarafından da yapılabilmesine imkân tanındı.

2023’te yürürlüğe giren yedinci paketle 'kirada' arabulucu dönemi

-Bazı uyuşturucu maddelerin ticaretine ilişkin suçun cezasının alt sınırı 10 yıldan 15 yıla çıkarıldı.

-Göçmen kaçakçılığı suçuyla daha etkin mücadele edilebilmesi ve caydırıcılığın sağlanması amacıyla suçun cezasının alt sınırı 3 yıldan 5 yıla çıkarıldı.

-Konutlarda yapılacak hacizler bakımından; icra müdürünün verdiği haciz kararının, “hâkim onayından geçtikten sonra” yerine getirilebilmesi sağlandı.

-Aile bireylerine ait kişisel eşyalar ile ailenin ortak kullanımına hizmet eden tüm ev eşyaları, haczi caiz olmayan mallar arasına alındı.

-Üzerindeki haciz kalktığı halde yediemin depolarında bulunan malların daha etkin bir şekilde tasfiyesi için düzenleme yapıldı.

-Adli yardım bürosunun gelirleri artırılmak suretiyle adli yardım sisteminin güçlendirilmesi sağlandı.

-Kira ilişkisinden kaynaklanan uyuşmazlıklar (ilamsız icra yoluyla tahliye hariç), ortaklığın giderilmesine ilişkin uyuşmazlıklar, kat mülkiyetinden kaynaklanan uyuşmazlıklar ve komşu hakkıyla ilgili uyuşmazlıklar, dava şartı olarak arabuluculuk kapsamına alındı.

-Ticari davalar ve iş sözleşmesinden kaynaklanan uyuşmazlıklar bakımından, itirazın iptali, menfi tespit ve istirdat davalarının zorunlu arabuluculuk kapsamında olduğu açıkça düzenlendi.

Yargı Paketleri ne getirdi?

2019’da yürürlüğe giren birinci paketle seri muhakeme usulu geldi

-Eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamalarının suç oluşturmayacağı kuralı tahkim edildi.

-İfade özgürlüğünü ilgilendiren ilk derece mahkemesi kararlarının istinaf mahkemelerinden sonra bir kez de Yargıtay tarafından incelenmesi sağlandı.

-Soruşturma aşamasında tutukluluğa azami süre getirildi. Suça sürüklenen çocuklar için daha kısa azami tutukluluk süreleri belirlendi.

-Mesleki kalitenin artırılması için ‘Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı’ getirildi.

-Bazı ceza uyuşmazlıklarının, savcı ile failin anlaşmasına dayalı olarak mahkeme kararıyla hızlı bir şekilde sonuçlandırılacağı yeni bir yargılama usulü olan seri muhakeme usulü getirildi.

2020’de yürürlüğe giren ikinci paketle kadınlara özel imkanlar

-Çocuğu bulunan kadın hükümlüler ile yetmiş yaşını bitirmiş hükümlüler hakkında özel düzenlemeler yapıldı.

-Hapis cezalarının hafta sonu, geceleyin veya konutta infazına ilişkin mevcut uygulamanın kapsamı genişletildi.

Kadınlar ve yaşlılar için öngörülen konutta infaz usulünün ceza sınırı artırılmış ve çocuklar da bu usule dâhil edildi.

-Hükümlülerin iyi hallilik değerlendirmesinin infazın tüm aşamalarında ve 6 ayda bir yapılması sağlandı.

2020’de yürürlüğe giren üçüncü paketle alacak davaları kısaldı

-Belirsiz alacak davalarında uygulamadan kaynaklı bazı sorunlar giderildi. 

-Delil avansının, dava açılırken mahkeme veznesine peşin olarak yatırılması zorunluluğu kaldırıldı ve bu suretle vatandaşların mali yükü azaltıldı.

-Hâkime ön inceleme duruşmasında sulhun ve arabuluculuğun esasları, süreci ve hukuki sonuçları hakkında tarafları aydınlatma ve böylece bu müesseseleri teşvik etme görevi verildi.

-Özel hukuk davalarında, taraflara sözlü yargılama için tekrar davetiye gönderilmemesi düzenlemesiyle, yargılama sürecinin uzamaması sağlandı.

-Hukuk yargılamalarında ses veya görüntü nakli yoluyla duruşmanın yapılması usulü yeniden düzenlenerek e-duruşma usulü daha etkin ve yaygın bir şekilde sisteme kazandırıldı.

2021 yılında yürürlüğe giren dördüncü paketle serbest bırakılma şartı değişti

-Kadına karşı şiddet suçlarının boşanılan eşe karşı işlenmesi de suçun nitelikli halleri arasında düzenlendi.

-Hak ve özgürlüklerin geliştirilmesi kapsamında katalog suçların işlendiği hususunda tutuklama nedeninin var sayılabilmesi için somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı şart koşuldu.

-Tutuklamaya ilişkin kararlarda; adli kontrol uygulamasının yetersiz kalacağının açıkça gösterilmesine yönelik bir düzenleme getirildi.

-Sırf ifadeleri alınmak amacıyla mesai saatleri dışında yakalanan kişilerin belirlenen tarihte yargı mercii önünde hazır bulunmayı taahhüt etmesi durumunda serbest bırakılması imkânı getirildi.

2021 yılında yürürlüğe giren beşinci paketle icra ve hacze yeni düzenleme

-İcrada fiziki satış usulü kaldırılarak elektronik satış usulü getirildi.

-Borçluya haczedilen malını rızaen satma imkânı verildi.

-İcra dairelerinin gözetim ve denetiminin güçlendirilmesi ve bu suretle hizmetin kalitesinin artırılması için büyük adliyelerde icra dairesi başkanlığı oluşturuldu.

2024’te yürürlüğe giren sekizinci paketle itiraz sürelerine ince ayar

-İtiraz, istinaf ve temyiz kanun yollarına başvuru süreleri, hak arama hürriyetinin daha iyi kullanılabilmesine imkân tanımak amacıyla “gün” yerine “hafta” olarak düzenlendi.

-Özel nitelikli kişisel verilerin işlenme şartları ile kişisel verilerin yurt dışına aktarılması usulünde değişiklik yapılarak Avrupa Birliği Genel Veri Koruma Tüzüğüne uyum sağlandı. Ayrıca, standart sözleşmeyi imzalayan veri sorumlusu veya veri işleyenin kuruma bildirim yükümlülüğünü yerine getirmemesi kabahat olarak düzenlendi.

Nicelik arttı, sıra nitelikte

2002'de 78 müstakil adliye varken, bugün bu sayı 377'ye çıktı. 569 bin 59 metrekare olan kapalı alan miktarı ise 6 milyon metrekareye ulaştı. 2024 yılı yatırım programında inşaat karakteristiğinde toplam 73 inşaat projesi yer aldı.

Bu yıl içerisinde de 23 hizmet binasının yapım ihalesi gerçekleştirildi. Halihazırda 23'ü adliye, 2'si adli tıp kurumu, 9'u ceza infaz kurumu olmak üzere 34 inşaat devam ediyor. 9 hizmet binasının da ihalesi gerçekleştirildi. 2025 yılı yatırım programı için 68 adliye, 2 adli tıp binası, 20 ceza infaz kurumu, 3 personel eğitim merkezi ve 896 dairelik adalet personeli konutu yapılması için teklif sunuldu.

Son 2 yılda bin 675 konut lojman olarak hizmete sunuldu. 11 mahallede 412 dairelik kamu konutunun ise ihalesi gerçekleştirildi. 2002 yılında 9 bin 349 olan hakim ve savcı sayısı, yüzde 165 artırılarak 24 bin 698'e çıkarıldı. Şimdi adalet saraylarında, UYAP başta olmak üzere teknolojik sistemler devreye alınarak, yapay zeka alanındaki çalışmalarla yargının hızlanması sağlanacak.

1.8 milyon dosyada uzlaşma sağlandı

Yargının iş yükünü azaltmak için alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin kapsamı genişletilecek. Bu kapsamda uzlaştırma kurumuyla 1 Ocak 2017'den bugüne kadar 1 milyon 772 bin 845 dosyada uzlaşma sağlanmıştı. Hukuk yargılamalarında uygulanan alternatif uyuşmazlık yöntemi olan arabuluculuk müessesesi, 2013 yılında ihtiyari bir başvuru yolu olarak sisteme girmiş, ihtiyari ve zorunlu arabuluculukta 2013'ten bu yana toplamda 6 milyon 731 bin başvuru yapılmış, 4 milyon 209 bini anlaşmayla sonuçlanmıştı. Bu noktada başarı oranı yüzde 65'e ulaştı.