Küresel enerji düzeninde oyunun ‘rengi’ değişiyor

Emre ERGÜL

Dünyaca ünlü ekonomi gazetesi Financial Times, 3 Ocak’ta yayımladığı bir makalede 2023’de küresel enerji piyasasında oyunun değişeceğinin, kuralların yeniden yazılacağının sinyalini verdi.

İngiliz gazetesinde “Yeni bir dünya enerji düzeni şekilleniyor” başlıklı bir makale kaleme alan Rana Foroohara, yıllardır süren “petrodolar-petroyuan” tartışmasında “nokta atışı” bir yorum yaptı: “Global petrol ticareti yavaş yavaş ama kesinlikle dolarsızlaşıyor (dedolarization).”

Ticareti en çok yapılan emtia olan petrol, dolarla fiyatlandırılıyor. Peki ne oldu da FT yazarı, 2023 yorumunda dolarsızlaşma sürecinin resmen start aldığına dikkat çekti? Foroohara, Çin lideri Şi Cinping’in Aralık 2022’de Suudi Arabistan’a yaptığı ziyarete özellikle dikkatleri çekiyor.

İşte 2023 emtia gündemini oluşturacak köşeyazısından satır başları: “1945 yılının Sevgililer Günü’nde, dönemin ABD Başkanı Franklin Delano Roosevelt, Amerikan savaş gemisi USS Quincy’de Suudi Kralı Abdülaziz ibn-Saud’u ağırladı. Bu buluşma, ABD’nin Ortadoğu’daki güvenliğinin fiyatı dolarla belirlenen petrolle bartır edilen son 70 yılın en önemli ortaklığından biri oldu.”

“Ancak zaman değişti ve 2023, Çin ile Ortadoğu arasında yeni bir enerji düzeninin oluşmasından ötürü, bu büyük anlaşmanın değiştiği yıl olarak anılabilir.”

“Çin, bir süredir İran, Venezuela, Rusya ve birçok Afrika ülkesinden petrol ve LNG’yi kendi para birimi ile satın alıyordu. Ancak Crdeit Suisse analisti Zoltan Pozsar’ın da not düştüğü gibi, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in Suud ve Körfez liderleriyle yaptığı Aralık zirvesi ‘petroyuan’ın doğuşu’na işaret etti.”

“Pozsar’a göre, Çin küresel enerji piyasasının kurallarını yeniden yazmak istiyor. Peki bu ne anlama gelecek? Artık daha fazla petrol ticareti, Yuan’la yapılacak. Çin, 3 ila 5 yıl içinde Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği Konseyi (GCC) ülkelerinden ithal ürün sayısını artırmakla yetinmeyip, ‘tüm-boyutlu enerji işbirlikleri’ üzerine çalışacak. Bu küresel enerji ticaretinde büyük değişim demek. Petroyuan’ın yükselişi, hem AB hem ABD için fosil yakıtlardan olabildiğince hızla vazgeçmek için bir neden olmaldır.”

Türkiye, şubatta uluslararası gaz zirvesi düzenliyor

Peki, küresel enerji düzeninde kartlar yeniden karılırken, Türkiye bunun neresinde olacak? Yazının mürekkebi kurumadan Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez’den açıklama geldi. Kuzey Makedonya’da bulunan Dönmez, Türkiye’nin şubatta Uluslararası Gaz Zirvesi düzenleyeceğini açıkladı: “Türkiye, bugüne kadar maalesef enerjide dışa bağımlıydı. Bu da bizim istediğimiz bir durum değil. Onu azaltmamız lazım. Hedefimiz bu yıl içerisinde, Cumhuriyetimizin 100’üncü yılında o gazı insanımızla buluşturmak.”

Türkiye'nin enerjide yapmış olduğu bu altyapı yatırımlarıyla sadece kendi ihtiyacını değil aynı zamanda bölge ülkelerinin ihtiyacını karşılayacak şekilde hareket ettiğine işaret eden Dönmez, "Türkiye’nin yüzyılı enerjinin de yüzyılı olacak" ifadelerini kullandı.

Türkiye’yi de yakından ilgilendiren “2023’te emtia piyasalarında hareketlilik yaşanacak” iddialarını Türk emtia piyasaları uzmanlarına sorduk.

“Petrodolar, ABD’nin en zayıf ve en güçlü noktası“

Sohbet Karbuz / Akdeniz Ülkeleri Enerji Şirketleri Birliği Petrol ve Gaz Direktörü

“Yeni bir dünya düzeni kurmak için çaba vardı. Petrodolar konusuna derince indiğimizde 4 insanı görüyoruz. [eski Irak diktatörü] Saddam Hüseyin, [eski Libya lideri] Muammer Kaddafi, [eski İran Cumhurbaşkanı] Mahmut Ahmedinejad ve [eski Venezuela Devlet Başkanı] Hugo Chavez… Bunlar değişik zamanlarda petrodolar sisteminin çökmesi gerektiğini belirtip, enerji ticaretinin dolar dışı bir para birimi ile yapılmasını önermişlerdi. Bu 4’lü tek tek ortaya çıktılar ve çok güç göstermediler. Ama bugün olay farklı, çünkü ABD’nin karşısında 2 büyük güç var: Rusya ve Çin.“

“ABD’nin en zayıf ve aynı zamanda en güçlü noktası, petrodolar. 1971’den b eri böyle… En zayıf, çünkü petrodolar sistemi çökerse, ABD ekonomisi batar. En güçlü, çünkü ABD de bu durumun farkında. ABD’yi silahla yıkamazsınız. Tek şey, doları mahvedebilirsiniz. Ama buna alternatif olarak da rezerv para birimi çıkartmalısınız. Savaş aslında bu…“

“Rusya ve Çin'in petrodolar sistemini bugün zayıflatma, ileride de çökertme çabası, olayları başka noktalara çekti. Çin’in kendi para birimi Yuan’ı uluslararası yapma çabası yıllardır olan bir şey. Asya ve Afrika’daki birçok zayıf ülkelerle Yuan’la ticareti devreye sokarak Dünya’ya verdiği mesaj şuydu: ‘Yuan da güçlü bir para birimi ve petroyuan da enerji ticareti için bir alternatiftir.’ Rusya da benzer atağa geçti. Enerji ticaretini ruble ile yapmaya döndü.”

“Önemli olan nokta, bu ticaretin 3 aşamalı olması. Petrolün fiyatlandırılması, faturalandırılması ve ödeme yapılması… Mevcutta [Rusya ve Çin] sadece üçüncü aşamada devrede. Sadece ödeme kendi para birimleriyle… Bir sonraki hedefleri tabi ki kendi para birimleriyle faturalandırmak olacaktır. Ancak önemli olan fiyatlandırma. Petrol, ticareti en çok yapılan emtia ve petrol ile gazın fiyatı dolarla belirleniyor. Çin başka para birimiyle fiyatlandırmayı önermişti ancak ilerleme sağlayamadı.”

“Petrodolar sistemi yıkılırsa, rezerv para birimleri yaratılabilir. Alternatif rezerv para birimi Euro olabilirdi ama AB, ABD ile rekabete girmek istemedi. Altın olabilirdi, ama son yıllarda altında yaşanan oynaklık soru işaretleri doğurdu. Yuan ve ruble olabilir mi? 3-5 senede olmaz. Ama 10-15 seneye olabilir.”

“Şu an yaşanan şey, ‘4’lünün başlattığı akımın daha güçlü yöntemlerle denenmesi’dir.” “Suudlar, eskisi gibi ABD’nin kuklası olarak görünmek istemiyor. Hiçbir OPEC ülkesi, Ukrayna Savaşı’nda taraf olmadı. Petrolün geleceğini düşününce Suudların Rusya’yı kenara iteceğini sanmıyorum. Petrolü Yuan’la da satabileceklerine sıcak bakmaya şaşırmamalı, Suudlar her tarafa gül atıyor. Ama topyekün Yuan’lı satış direkt başlamaz, peyderpey olur.”

“Zaten 2023’ün ikinci yarısından sonra doların gücünün kaybetmesi bekleniyor. Bu kayıp, başka rezerv para biriminin öne çıkmasıyla derinleşecektir."

“Stratejik satranç dönemine girdik”

Zafer Ergezen Emtia piyasaları uzmanı

“Çin emtia piyasalarında kendine özgü politikalar izledi hep: Petrol, pamuk ve demir demir cevheri… Çin’e baktığımızda her zaman fırsatları kolladığını görüyoruz. Çin zaten petroyuan’ı hayata geçirmişti. Afrika ülkeleriyle ticarette kullanıyordu. ABD-Suudi Arabistan arasındaki gerilim, Çin’e fırsat kapılarını açtı. Örneğin Çin-Angola ilişkisi… Angola’da petrol çıkmasının tamamını Çin sağladı. Yatırımlar yaptı. Karşılığında da tedarik zincirini geliştirdi, petroyuanı kullandı.“

“Çin sessiz sakin, kimseyle didişmeden hareket ediyor. Çin lideri zaten yurtdışına çok az çıkan biri. Onun Suudi Arabistan gezisi önemli bir mesajdı. Bundan sonra bakılacak şey, ABD’nin Suudlara ne tavizler vereceği… Kaşıkçı cinayeti kapandı biliyorsunuz. 2008- 2009 krizi sonrası ABD’nin dünya ekonomisindeki yeri zaten sorgulanıyordu. Dünya aslında sorgulamadan yavaş yavaş harekete de geçiyor. Kripto paraların doğmasının nedeni de o krizdir. ABD gücünü kaybettikçe, gücü yeniden elde etmek ve kaybettiği pazarları geri almak için agresif davranıyor. ABD petrol fiyatlarını yüksek tutmak istiyor. Bundan sonra gerilimin ne kadar büyüyeceği ABD’ye bağlı. Ama bu kez karşısında Çin var.” “Eski ABD Başkanı Donald Trump, Çin’i engellemeyi denedi ama olmadı. Çin’in güçlenmesi artacak. Stratejik satranç dönemine girdik.”

‘İhtimal vermiyorum ama olmaz da diyemem’

Haluk İzzet Mutlu / Stratejist

“Çin'in hedefi Yuan’ı daha konvertibl bir para birimi haline getirmek. Suudlarla bu çeşit bir ticaret yapılabilir mi, emin değilim. ABD ile ilişkiler şimdilik bozulsa da Suudların böyle bir olaya gireceğini sanmıyorum. İhtimal vermesem de olmaz da diyemiyorum. Ama tartışılacak bir konu olduğu kesin. Çünkü bu konu, ABD’yle karşı kullanacakları bir silah.”

"Çin hızla büyüyen, ihracat ve ithalat bazında önemli bir ülke. Ama en büyük partneri ABD. Çin henüz iç tüketim üzerinde büyüme politikasına dönmedi. Bir gün döner ve ABD’de de beklenen resesyon olursa, Çin yeniden ivme yaşar.”