İthal kömüre cephe alındı, santral projelerinde tereddüt oluştu

İbrahim EKİNCİ

İthal kömürle üretim yapan santraller konusunda hükümetin politikası değişti. Kömür ithalatına ek vergi ve lisansların azalmasıyla bir politika değişikliğinin işaretleri vardı. Geçtiğimiz günlerde de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 158 enerji tesisinin açılışında, net bir açıklamayla “Kömürde ithal yok, bu işi kapattık. Biz kendi rezervimizi eritmek için ne gerekiyorsa onu yapacağız. Önce kömürlerimizi eritelim” dedi. Bu açıklama ithal kömüre dayalı santral kurmak için yapılmış lisans başvuruları, verilmiş, yürürlükte ancak yatırımı başlamamış lisansların ne olacağı; ithal kömüre dayalı yatırımlar olmadığı takdirde arz güvenliği sorunu yaşanıp yaşanmayacağı sorularını gündeme getirdi. DEİK Enerji İş Konseyi Başkanı Süreyya Yücel Özden’e göre “arz güvenliği sorunu yaratmaz” ancak konunun teknik boyutları var.

Yerli kömüre yeni teknoloji lazım

Herkesin düşüncesinin yerli kaynaklara öncelik vermek olduğunu vurgulayan Özden, şöyle konuştu: “Arz güvenliği sorunu yok. 80 bin MW’a ulaştık. Talep artışı eskiden yüzde 7, 8, 9 olurdu. Şu an yüzde 5’lerde. Ancak teknoloji diyor ki belirli bir kaloride olmalı. O nedenle yerli kömür tesisleri verimsiz. Afşin Elbistan’da 1970’lerde devlet santral kurarak işletmeye çalıştı. Başarılı olmadı. Nedeni kaloridir. Cumhurbaşkanı'na katılmamak elde değil. Yerli kaynağı teşvik ediyor. Ama ithal kaynak hem ucuz hem de üretime elverişli, kalorisi yüksek. İşletme açısından kolay. Yatırımcılar için cazibesi var. Yerli kömür diyorsak yeni teknolojiye ihtiyaç var.”

Hukuki sorunlar çıkabilir

Sektörde, bu açıklamadan sonra uygulamanın nasıl gelişeceği, lisansların ne olacağı konusunda belirsizlik var. Süreyya Yücel Özden, “Lisans almış olanların müktesep (kazanılmış) hakkıdır. EPDK’nın yapabileceği şey yeni lisans vermemek olur. Lisans almış, finansman anlaşmalarını yapmış, taahhütlere girmiş şirketlerin sırf santral kurmaya fiilen başlamamış diye lisansları iptal edilirse hukuki sorunlar çıkabilir. Lisansı olanlar yatırımlarını gerçekleştirmeli” diyor.

Konu üreticilerin gündeminde

Enerji üreticisi şirketlerin yetkilileri kazanılmış hakların (lisansların) iptal edilmeyeceği ancak yeni lisans da verilmeyeceği görüşündeler. DÜNYA’ya açıklamaları özetle şöyle: Kazma vurmamış olsa dahi iptal edilmeyeceği görüşündeyiz. Çünkü öncesi harcamalar yapılmış olabilir. EPDK, lisanları iptal yoluna gitmeyecektir. Ayrıca ithal kömüre dayalı santralleri kategorik olarak yasaklamak da doğru olmaz. Yerli kaynaklar var ama yerli kömür ithal kömürün alternatifi olmaktan çok doğalgazın alternatifi olarak düşünülmeli. Çünkü asıl dışa bağımlılık orada. Yerli kömürün kalitesi düşük. Bu koşullarda verimli olsa özel sektör kaçar mı? Teşvikler bile yerliye yönelmede yeterli olmadı.

Mevcut yatırımları etkileyebilir

Türkiye’nin enerji üretim kompozisyonu içinde ithal kömürün payı olacağı görüşünde olan üreticilere göre ithal kömüre toptan karşı çıkmak, mevcut yatırımlar için zararlı yatırım algısı oluşturabilir. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıklamasını ‘bundan sonra yönelmeyelim’ olarak anladıklarını belirten yetkililer, yerli kömürün elektrik üretiminde doğalgaza bağımlılığı kırmada işlevi olabileceğine dikkat çekiyor.

Teminatı yakmadan iade olabilir

Üreticilere göre yeni dönemde dikkat edilmesi gereken konular şöyle: “Yerliyi bu bağımlılığı azaltmanın yolu olarak görmeliyiz. İthal kömür de öyle. Yerli kömür santrallerinin devreye girmesi bugün başlasan 5-6 yıl. İnşa edilmesi daha zor. Çünkü önce saha geliştirmen gerekiyor. Yerliyi değerlendirelim ama gerçekçi değerlendirelim. Ne kadar verimli? Maliyette ne kadar verimli? Yerli potansiyeli harekete geçirmek 8 – 10 yıl alabilir. 10 yıl bekleyelim mi? Yenilenebilir kaynakları da değerlendiriyoruz ama sistemin dengede kalması için diğer kaynaklara da ihtiyaç olacak. Üç seçenek var; doğalgaz, ithal kömür ve nükleer. Ya doğalgazla üretime ağırlık vereceğiz. O zaman bağımlılık artacak. Nükleer santraller 7-8 seneye devreye girer. Kömüre ağırlık mümkün ama yerli kömür de zor devreye girer. Arz güvenliğini nasıl sağlayacağız? Şu anda arz fazlası olduğu için yerli kömürde haklılık payı var. Çok büyük kapasitelere ihtiyaç yok denilebilir. Ancak yarın ihtiyaç olacak. Yeni lisans vermeme tercihine saygı duymak lazım. Alınmış lisanslar iade edilebilir. Süre verip teminatları yakmadan sonlandırma daha önce oldu. İşin daha çok başındaki projelerde belki olabilir. Ama harcama yapmış, anlaşmalar yapmış projelerde doğru olmaz. Yabancı ortaklı veya devletlerin taraf olduğu yatırımlar var. Çin yatırımlarında oluyor. Bu politikanın yansımaları ne olacak, görelim.”

Geçen yıl 4 lisans verildi

EPDK’nın kayıtlarında bu yıl ithal kömüre dayalı lisans verilmemiş görünüyor. 2015’te ise 4 önemli proje lisans almış. Sarıkaya Karaburun AŞ, Biga’da 1.340 MW güçte bir proje için; İskenderun Enerji, Yumurtalık’ta 1.210 MW’lık bir proje; Emba Elektrik yine Yumurtalık’ta 1.232 MW’lık; Tunaş Enerji de Ceyhan’da 110 MW’lık bir proje için lisans almış görünüyor. Bunların toplamı 3 bin 882 MW’lık güç ediyor. Türkiye’de elektrik üretiminin halen yüzde 13.26’sı ithal kömür santrallarından, yüzde 10.93’ü ise yerli kömürden karşılanıyor.

Vergi hesapları bozar mı?

İthal kömürle ilgili ikinci bir sorun da vergi getirilmesiyle ortaya çıktı. Hükümet önce kömür ithalatında ton başına 15 dolar vergi koydu. Sektörden itirazlar geldi. “Her kömür aynı fiyattan alınmıyor. 15 dolar standart vergi adaletsiz olur” görüşü dile getirildi. Hükümet de “70 dolar”ı baz fiyat olarak belirledi. İthalat fiyatı bu rakamın altında kalırsa 70 dolara tamamlanacak. Diyelim 60 dolara alınmışsa 10 dolar ödenecek. Bu vergi ithal kömür santrallerinde temel girdinin fiyatını artırdı. Bunun maliyet etkisi olması kaçınılmaz. Yerliyi korumak ve teşvik etmek için getirilen bu verginin kurulu santralların bilançolarına etkisi önümüzdeki dönemde görülebilecek.