Enerji Borsası'nda sona yaklaşılıyor

İbrahim EKİNCİ

İSTANBUL - İMKB ve VOB'dan sonra, Türkiye, Enerji Borsası ile birlikte üçüncü bir borsaya daha sahip olacak. Enerji Borsası için çalışmalar son sürat devam ediyor. Bir yandan Elektrik Piyasası Kanunu Tasarısı'nın yasalaşması süreci devam ederken, bir yandan da Enerji Bakanlığı'nda 'strateji çalışması' sürüyor. Strateji çalışmasının amacı, borsa için model seçimi, spot ve türev piyasaların oluşum süreci için yol haritası belirlemek. Özel sektörle işbirliği içinde giden çalışmalarda üzerinde mutabakat sağlanmamış tek konu, enerji borsasının modeli... Bu konuda iki görüş var. İMKB, enerji borsasının kendi bünyesinde olmasını istiyor. Ekonomi Bakanlığı da bu görüşü destekliyor. Enerji Bakanlığı ise İMKB ve VOB dışında bağımsız, ayrı bir borsa yapısından yana. Bu görüşün en büyük destekçisi özel sektör.

Enerji Bakanlığı yetkilileri, "Bu farklı görüşler tasarının yasalaşması sürecinde aşılır ve model kesinleşir" dedi. Yetkililer, kanundan hemen sonra ikincil mevzuat çalışmasına başlayacaklarını belirtti. Enerji Borsasında model (ekol) tartışmasının dışında netleştirilmesi gereken bir konu da kurulacak borsa şirketinin (EPİAŞ) muhtemel ortakların payları... Bu öncelikle modelin belirlenmesine bağlı olarak şekillenecek ve ikincil mevzuatın çıkarılması aşamasında netleşecek.

'VOB bünyesinde olması da uygun değil'

Bilindiği gibi Enerji Borsası için ilk büyük adım Elektrik Piyasası Kanunu Tasarısı Taslağı'nda atılmıştı. Tasarı şu sıralar Bakanlar Kurulu'nda. Meclise sevki ile birlikte önce komisyonlara inmesi, arkasından da genel kurula gelmesi gerekiyor. Borsa konusu tasarının 11. Madde'sinde. "Piyasa işletim faaliyeti" başlıklı maddede bir 'uzlaştırma bankası' da öngörülüyor. Bu banka ödemelerin üzerinden geçeceği bir borsa kurumu olarak faaliyet gösterecek. Enerji Bakanlığı yetkilileri, çalışmalar konusunda şu bilgileri verdi:
"Tasarı Taslağı Bakanlar Kurulu'na sunuldu. İki nokta var, piyasa işletim faaliyeti ve piyasa işletim faaliyeti için EPİAŞ'ın kurulması... Kanun yasalaştıktan sonra ikincil mevzuat hazırlanacak. Yönetmelik çıktıktan sonra EPİAŞ kurulacak. İlk olarak elektrik piyasası kapsanacak. Sonra yan piyasalar, petrol, gaz, karbon işlemleri de olacak. Mali uzlaştırma merkezi, gün öncesi ve gün içi faaliyetleri kapsayacak, türev işlemler daha sonra gelecek. EPİAŞ'ın yapısı tartışmalı. İki ekol var; Ekonomi Bakanlığı 'İMKB bünyesinde olması' görüşünü destekliyor. Enerji Bakanlığı, 'Enerji piyasası ürünleri çok farklı, menkul kıymet değil emtiadır. EPİAŞ, özel ve bağımsız bir yapıda olsun. İstediğ know how'u istediği yerden alsın, kendi kaynaklarını oluştursun' diyor. Bu ekole göre İMKB hissedar olabilir, istediği kadar hisse alabilir ama borsa İMKB içinde olmamalı. EPİAŞ'ın hisse yapısı şu anda belli değil, tasarı kanunlaştıktan sonra, kuruluş aşamasında modele göre şekillenecek bir konu. VOB, emtia borsası ama enerji borsası VOB bünyesinde de olmamalı. Sadece petrol olsa VOB olabilirdi. Petrolü depolayabilirsiniz ama elektrik depolanamıyor. Elektrikte fiziksel teslimat zorunluluğu var."

Avrupa'da başarılı örneklerde borsanın ortakları arasında bankalar, aracı kurumlar, şirketler, özel sektör şirketleri olduğunu belirten bakanlık yetkilileri, "TEİAŞ tabi ortaklar içinde olmalı. Dengeleme her zaman devletçe yapılmalı. Ama durum şu anda biraz flu. Enerji pisayası kanunu geçerse, ona bağlı olarak gündeme gelecek. Biz strateji belgesini hazırlıyoruz. Tasarı komisyonlara inmeden stratejiyi duyurmak istiyoruz. Bizim görüşümüze göre enerji borsası kuruluşunda halka açık olmayacak. Sonra olabilir. Bu konuda milat, kanunun çıkmasıdır. Kanunun çıkması, ikincil mevzuat ve EPİAŞ'ın kurulması, tahminen 1 - 2 yıl içinde bitirilebilecek süreçler" dedi.

"EPİAŞ'ın altı doldurulmalı işleyen bir sistem gerekli"

Enerji Ticareti Derneği Başkanı Mustafa Karahan:
"Enerji Bakanlığı'yla ortak çalışma grubumuz var. Bakanlık koordinasyonuyla gidiyor. Biz kendi dernek çalışmamızı tamamladıktan sonra bakanlıkla konuştuk. Beraber götürelim, piyasa tecrübelerimizi aktaralım dedik. Düzgün işleyen bir yapı olsun istiyoruz. Olumlu yaklaştılar, Bakan yeşil ışık yaktı, beraber çalışmaya başladık. Devam ediyor. Yasa taslağına EPİAŞ diye bir kavram konuldu. Ama altı tam doldurulmadı. Çatının kim olduğu önemli değil yeterki işleyen bir sistem olsun. Avrupa'da nasıl olmuş, inceledik, tercihimizi belirttik.
İMKB ısrar ediyor, 'Bizim bünyemizde olsun' diyor. VOB'da kontratlar var, başlamıştı ama likitide sağlayamamıştı, çalışmıyor. VOB bizde zaten var dedi. Kontratları çıkardı, çalışabilse gerek olmazdı. Spot piyasası ise TEİAŞ bünyesinde çalışıyor. Muğlak bir durum var. RWE gibi yatırımcılar fiyat sinyalı alamazlarsa uzun dönem kalamazlar. Bizim görüşümüz özel - kamu ortaklığı olsun. Bankalar, aracı kurumlar, TEİAŞ ortak olmalı. İMKB de ortak olsun ama çatısı altında olmasın. Elektrik depolanabilir bir ürün değil. İşlem gerçekleştiğinde hatlardan geçen elektriğin anlık dengelenmesi gerekiyor. TEİAŞ müdahale ediyor, bir santrala diyorki 'Hemen çalış.' Spot pazarı orada. Spot piyasa ile fiziki dengeleme beraber çalışıyor. Dengelemesini İMKB yapamayacağına göre... Santralların çalışmasını isteyemez. TEİAŞ'ın fonksiyonunu EPİAŞ'ın içine taşımak gerekir. Ortakları arasında yabancı borsalar da olabilir. Şu anda tıkanma yok.
Tasarı komisyona gidecek, genel kurula gelecek, o aşamada durum değişir mi bilmiyorum."

Kanun haziranda Meclis'e gelir diye bekliyoruz

Elektrik Üreticileri Derneği Müdürü Obahan Obaoğlu:
"Kamu kendi içinde tartışıyor. Bizimle de görüşüyor. Geçtiğimiz günlerde müsteşara gittik, bu konuyu da konuştuk. Borsa yapısı konuşuldu. Biz de bu yapının Ankara merkezli ve kamu, enerji bürokrasisinin de içinde olacağı bir yapılanma olsun ama özel söktör ortaklığı, İMKB ortaklığı olsun görüşümüzü söyledik. İMKB bünyesinde olsun görüşleri de var ama biz onu sağlıklı bulmuyoruz. Bu sektöre hakim olmak önemli. EPİAŞ ayrı bir bünye olsun istiyoruz. Kamu ağırlığı tartışılabilir ama ille de özel sektör hakimiyeti olsun görüşümüz yok. Zamanla kamu hisselerini devredebilir. Strateji belgesi gelmedi. Şu anda kendi içlerinde tartışıyorlar. Yeni kanun haziranda Meclis'e gelecek. Bu kanunun içinde EPİAŞ var ama içinin nasıl dolacağı yok, onu koyabilirler. Tamamen kamu odaklı bir yapı oluşursa iyi olmaz. Özel sektöre hiç yer vermeyen bir yapı olmaz. Özerkliği de çok önemli. TEİAŞ'ta olduğu gibi bir kamu şirketi hüvviyetinde, bakanlığa bağlı, siyasi etkiye açık bir yapı doğru olmaz. Direk bir model önerisi yapmadık ama inceledik. Fransa, Norveç, Finlandiya, Almanya'yı inceledik. Türkiye'ye uygun bir model oluşsun istiyoruz.
Tamamen yabancı şirketlerin hakimiyetinde bir yapı da çok doğru olmaz. Denge gerekli. Borsada yabancılar da olmak, hatta liderlik yapmak da istiyorlar. Ama dengeli bir yapı oluşursa, yabancı da yerli de kamu da İMKB de olur. RWE bu konuda Almanya borsasını daha verimli görüyor.
Birebir kopyalama yanlış olabilir. Türkiye kendine has bir ülke."

TASARI NE DİYOR?

'Uzlaştırma bankası' da olacak

Elektrik Piyasası Kanunu Tasarısı Taslağı'nda enerji borsası ile ilgili konu 11. Madde'de düzenleniyor. "Piyasa işletim faaliyeti" başlıklı maddede bir 'uzlaştırma bankası' da öngörülüyor. Bu banka ödemelerin üzerinden geçeceği bir borsa kurumu olarak faaliyet gösterecek. Tasarıdaki madde şöyle:

"MADDE 11- (1) Piyasa işletim faaliyeti, organize toptan elektrik piyasalarının işletilmesi ve bu piyasalarda gerçekleştirilen faaliyetlerin mali uzlaştırma işlemleridir.

(2) Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi, piyasa işletim lisansı kapsamında piyasa işletim faaliyeti yürütür. Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi, TEİAŞ tarafından piyasa işletim lisansı kapsamında işletilen organize toptan elektrik piyasalarının mali uzlaştırma işlemlerini de yürütür.

(3) Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi tarafından lisansı kapsamında işletilmekte olan veya mali uzlaştırma işlemleri yürütülmekte olan organize toptan elektrik piyasalarında faaliyet gösteren tüzel kişiler, Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği hükümlerine göre mali uzlaştırma işlemlerinin yürütülebilmesi için gerekli verileri TEİAŞ'a ve Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketine vermekle yükümlüdür. Sağlanan verilerin gizli tutulması ve kamuoyu ile paylaşılmasıyla ilgili usul ve esaslar Kurumca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.

(4) Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi;

a) Piyasanın gelişimi doğrultusunda organize toptan elektrik piyasalarında yeni piyasalar kurulmasına yönelik çalışmaları yapar ve Kuruma sunar.

b) Bakanlıkça uygun görülmesi halinde; Türkiye organize toptan elektrik piyasalarını da kapsayan organize toptan elektrik piyasalarının işletilmesi amacıyla oluşturulan veya ileride oluşturulabilecek uluslararası elektrik piyasalarına taraf olarak katılabilir, bu amaçla kurulan uluslararası elektrik piyasası işletmecisi kuruluşlara ortak veya üye olabilir.

c) Kurumun belirlediği usul ve esaslar çerçevesinde piyasa işletim tarifelerini belirleyerek Kuruma sunar.

ç) Kurum tarafından ihtiyaç görülmesi halinde, elektrik piyasası dışında diğer enerji piyasalarına yönelik organize toptan piyasalar kurulmasına dair çalışmaları yapar ve Kuruma sunar ve Kurum ve/veya ilgili merciler tarafından yetkilendirilmesi halinde söz konusu piyasaları işletir.

(5) Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi tarafından işletilen veya mali uzlaştırma işlemleri yürütülen organize toptan elektrik piyasalarında faaliyet gösteren tüzel kişiler, Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği uyarınca merkezi uzlaştırma bankası tarafından verileceği belirlenen hizmetlerin yerine getirilmesi karşılığında, Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi tarafından belirlenecek bedelleri merkezi uzlaştırma bankasına öder.

(6) Piyasa işletim lisansı çerçevesinde işletilen organize toptan satış piyasası işlemleri damga vergisinden muaftır."