Doğalgaz dağıtıcıları ithalat izni istiyor

Mehmet KARA

Türkiye'de elektrik piyasasındaki liberalizasyonun bir benzerinin doğalgaz sektöründe de gerçekleştirilmesi hedefleniyor. Doğalgaz Piyasası Kanunu'nda yapılacak değişiklik, bu yönde atılacak en ciddi adım olarak öne çıkıyor. Ancak BOTAŞ'ın "al ya da öde" şartlı uzun vadeli kontratları nedeniyle kısa sürede istenilen sonucun alınıp alınmayacağı tartışmalı. Bu arada, kanun değişikliği ile "al ya da öde" şartlı sözleşmelerin sona ermesini beklemeden de rekabeti artıracak bazı adımlar atılabileceği belirtiliyor. Türkiye Doğalgaz Dağıtıcıları Birliği (GAZBİR) Başkanı Yaşar Arslan, DÜNYA'nın sorularını cevaplarken, bu yöndeki bir öneriyi de gündeme getirdi.

Doğalgaz sektörü nasıl bir yıl geçirdi?

Geride bıraktığımız 2013, doğalgaz sektörü için beklentilerin karşılanmadığı bir yıl oldu. Sektör tarife metodolojisinin nasıl uygulanacağı konusunu 2013 yılı içinde gördü. Ortaya çıkan uygulama biçimiyle, sektör çok zarar gördü. Özellikle dağıtım sektörünün hizmet fiyatları, daha önce bu işi yürüten dağıtım şirketlerinde yaklaşık yarıya düştü. Bu da tabii dağıtım sektörünü önümüzdeki süreçteki yatırımlar ve hizmet kalitesinin sürekliliği anlamında sıkıntıya sokuyor.

Nasıl bir sıkıntı bu?

Şimdi doğalgaz dağıtım yatırımları, 22 yıllık geri dönüşüme göre yapılıyor. Sıkıntı kaynağı şu. Tarifelerin uygulanma biçimi, dağıtım şirketlerinin daha çok sermaye koymasını gerektirecek. Ve bunların geri dönüşü de daha uzun vadede gerçekleşecek. Bir de yapılan yatırımların bedelinin hesaplanış biçimi dağıtımcıları çok sıkıntıya soktu. Dağıtım şirketleri yaptığı yatırımların bir kısmının fiyatlarının kabuledilmediğini öğrendi. Şu anda da o yüzden yapacağı yatırımlarda biraz düşünmeye başladı...

Yatırım yapmazsa bunun bir yaptırımı yok mu?

Dağıtım şirketleri, doğalgaz dağıtım altyapısındaki genişlemelerin bazılarıını kabul etmemeye başladılar. Tarife alan bütün şirketler de dava açtı. 2013 yılında 8 yılı dolmuş 19 dağıtım şirketinin hemen hemen hepsi, tarifelerinden memnun olmadığı için özellikle yatırım dönemleri ve işletme gideri kalemlerinde büyük eksiltmelerine karşı davalar açtılar.

Dava gerekçesi ne? 

Dava gerekçesi yaptıkları yatırımlarda ve işletme giderlerinde kesintiler var. Onların yapılmaması talebiyle açıldı davalar. Ayrıca teknik kayıplar da düşünülmedi. Teknik kayıplar gerçekleştikten sonra bunların vereceğiz dediler. Bu da davalar açılmasına yol açan nedenlerden biri.

2014 yılında neler bekliyorsunuz?

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu'nun özellikle dağıtım sektörünün tarife sistemindeki uygulamaları düzeltmesi gerekiyor. Yaptığınız yatırımın kabul edilmiş birim fiyat sistem bedelleri yok ortada. Siz yatırımı yapıyorsunuz. Ödediğiniz bedel piyasadaki ortalamaların üzerindeyse kesintiye gidiyor. Ama piyasadaki ortalamanın altında bir maliyetle yatırım yaptıysanız, size bir iyileştirme yapmıyor. Ceza var ama ödül yok. Yapılan hesaplamalardaki ortalamalara bakılırsa, sektördeki hemen bütün şirketlerde daha çok kesinti yönünde bir uygulama var. EPDK, dağıtım şirketlerinin yüksek maliyet oluşmuş birçok kalemini kabul etmiyor. Bu da yatırım yapma isteğini ortadan kaldırıyor. Tabii şirketler yaptıkları yatırımdan zarar edince daha çok düşünmeye başlıyorlar.

Dağıtım bedelinin fiyatla bağlantısı var mı? Fiyat içinde ne kadarlık payı var dağıtımın?

Bizim dağıtım tarifesinin doğalgaz tarifesine endekslenmiş hiçbir yanı yok. Dağıtım tarifesini tamamen yaptığınız yatırımdan gelen bir bedel olarak alıyorsunuz. Bir de işletme giderinden bir bedel alıyorsunuz. Bu da şu anda doğalgaz fiyatının yaklaşık yüzde 2'sine tekabül ediyor.

Havalar soğuyunca doğalgaz yetersizliği yaşanıyor, bunun bir çözümü yok mu?

Aslında var. Piyasadaki doğalgaz arzını artırmak için gaz dağıtım şirketlerine de ithalat izni verilmeli. Böylece piyasadaki doğalgaz arzı artırılabilir.

İyi de bunun için mevcut şebeke yeterli mi? Yani şebeke yettiği halde mi arz yetersiz?

Şu anda gazın yüz de 75'ini BOTAŞ, kalanını da özel sektör getiriyor. Ama arz sıkıntısı var ve rekabet zayıf. Oysa gaz dağıtım şirketleri kendileri doğalgaz ithalatı yapabilirlerse, şebekelerini de daha iyi yönetirler. Böylece hem arz güvenliği sağlanacak, hem de rekabet artacaktır. Ayrıca talep yönetimi de daha iyi yapılabilecektir.

Doğalgaz fiyatları nereye gidecek?

Türkiye'de döviz artışlarına bağlı olarak doğalgaz alım maliyetlerinde bir artış söz konusu. Ancak ekonomi yönetiminin döviz kurunun normale döneceği beklentisini de dikkate alarak bunu geçici görüyoruz. Bu arada orta ve uzun vadede özellikle Irak doğalgazı ve Azerbaycan doğalgazının devreye gireceği düşünüldüğünde doğalgaz fiyatları aşağılara gidecek. Bu iki kaynaktan gazın gelişi için gereken süre uzun ama bunu kısaltmak için herkes var gücüyle çalışacak. Çok uzun olarak görmemek gerekiyor bu süreyi. Ayrıca kaya gazındaki gelişmeler nedeniyle dünyada doğalgaz fiyatı düşme eğiliminde... 

OSB'lerin gaz bağlantısı sorunu

GAZBİR Başkanı Yaşar Arslan, Anadolu'da bazı organize sanayi bölgelerinin (OSB) yaşadığı doğalgaz bağlantısı sıkıntısının, dağıtım şirketlerinin yaşadığı yatırım bedeli hesaplaması ve tahsilatı sorunuyla ilgisi olmadığını söyledi. Arslan, "OSB'lerin sıkıntısının, gaz dağıtım şirketlerinin yaşadığı problemle bir ilgisi yok. Anadolu'daki OSB'ler eğer şehirlerin içindeyse mevzuattan gelen bazı yükümlülükleri var. Bunlar dağıtım şebekesi yapma. bağlantı hatlarını yapma zorunluluğu. Bu yatırımların altından kalkamayan OSB'ler sorun yaşıyor" dedi.