'Denetimsizlik, büyük finansal riske yol açabilir'
İstanbul 3. Havalimanı'nın 14 milyar dolarlık yatırımla diğer büyük projelerden ayrıştığı ifade edilen Makine Mühendisleri Odası’nın raporunda, özellikle Kuzey İstanbul projelerinin çevrelerinin alanı ilan edilerek, imara açılmasının önlenmesi istendi.
Hüseyin GÖKÇE
ANKARA - Makine Mühendisleri Odası tarafından sanayinin sorunlarıyla ilgili hazırlanan aylık raporda, kamu özel ortaklığı ile yapılan mega projeler ele alındı. Raporda, kamu-özel ortaklığı ile gerçekleştirilen projelerin denetim dışı olmasının ciddi anlamda finansal risk oluşturabileceğine dikkat çekildi. Sadece devam eden 4 projenin büyüklüğünün 36 milyar dolar olduğuna işaret edilen raporda, projeler hazırlanırken makro hedeflere uygunluk ve kamusal çıkarların dikkate alınmadığı, bunların bankacılık sistemini de zorladığı kaydedildi.
Makine Mühendisleri Odası’nın iktisatçı yazar Mustafa Sönmez’in katkılarıyla hazırladığı sanayinin sorunları bülteninin 21’incisinde 'Mega Projelerin Sorunları' ele alındı. Mega projeler olarak açıklanan kamu-özel işbirliği (KOİ) projelerinin, bütçeye ağır yükler getirmeye aday olduğu ifade edilen raporda, bunların bankacılık sistemini zorladığı ve ağır kamusal bedeller ödettiği bulgusuna yer verildi. İstanbul 3. Havalimanı, Gebze- İzmir Otoyolu gibi projelerin, kamu denetiminin dışında, kayırmacı, çevre yıkıcı özellikler taşıdığına vurgu yapılan rapora göre, Yap İşlet Devret, yap-işlet, yap-kirala, işletme hakkı devri gibi yöntemleri içeren KOİ’lerden yatırım tutarı 11 milyar dolar olan 86 tanesi işletmede bulunuyor. Bunların 81’i YİD, 5 tanesi ile yap-işlet modeliyle gerçekleştirildi. Yatırım tutarı 36 milyar dolar olan 33 proje ise halen yapım aşamasında. Bunların 16’sı YİD, 17 tanesi ise yap-kirala- devret modeliyle yapılacak. Bu projelerden 3. Havalimanı'nın 14 milyar dolarlık yatırımla diğerlerinden ayrıştığı ifade edilen raporda, diğer 3 büyük projenin de yine İstanbul odaklı olduğu aktarıldı.
Türkiye’de iktidarların Dünya Bankası’nın dayatmasıyla özelleştirme yaptığı anlatılan raporda, AK Parti döneminde ise tamamen devri mümkün olmayan sektörlerde kamu- özel işbirliği projelerinin hayata geçirildiğine dikkat çekildi. Bu projeler yapılırken, makro hedeflere uygunluk, kamusal çıkarları maksimize etme, çevreye ve kültürel varlıklara duyarlı olma ilkelerinin dikkate alınmadığına değinilen raporda, kamu denetiminin dışlanarak finansal risklere yol açacak politikalar izlendiği tespiti yapıldı.
'Projelerin çevresinin imara açılması önlenmeli'
Kamu varlıklarını kullandığı için kamunun mutlaka denetiminde olması gereken KÖİ projelerinin, TBMM ve onun adına Sayıştay denetimine alınmasında fayda olduğu kaydedilen raporda şu öneriler yer aldı: “Yapılmış sözleşmelerle kamunun ne kadar risk, yükümlülük altına girdiği ve bunların karşılanıp karşılanamayacağı, getirip- götürdüklerinin muhasebesi yapılmalı, kamu aleyhine projelerin süratle kamulaştırılması yoluna gidilmelidir. Henüz ihalesine çıkılmayan proje stoku süzgeçten geçirilmeli ve emsallerinin taşıdığı risklerden, başta Kanal İstanbul olmak üzere hemen vazgeçilmelidir. Yapımının henüz başında olunan 3. havalimanı ise hızla gözden geçirilmelidir.”
Aynı zamanda tamamlanan veya bitmek üzere olan projelerin yol açacağı arsa spekülasyonlarının da önüne geçilmesinin istendiği rapora göre, otoyolların çevreleri ve özellikle Kuzey İstanbul projelerinin çevrelerinin alanı ilan edilerek, imara açılmasının önlenmesi istendi.