"Kırsal kalkınma aracı olarak tıbbi aromatik bitki alanına öncelik verdik"

Orta Anadolu Kalkınma Ajansı olarak TR72 Bölgesi için yaptığımız değerlendirmelerde, merkez ilçelerin gelişmiş olduğu ve ağırlıklı olarak sanayi ve hizmet sektörlerinin aktif olduğu bir yapıya sahip olduğunu görüyoruz. Ancak bölgemizde bulunan 47 ilçeden 5 ilçeyi kapsam dışına çıkarırsak büyük ölçüde kırsalın hakim olduğu ilçelerle karşılaşırız. Geçim büyük ölçüde tarıma dayalı ve tarımdan elde edilen hâsıla da gün geçtikçe düşmektedir.

Ağırlıklı olarak şeker pancarı ve buğday ekilmektedir. Çünkü bu ürünlerde Toprak Mahsulleri Ofisi ve Şeker Fabrikaları tarafından alım garantisi verilmektedir. Alternatif ürünleri ekme eğilimi oldukça zayıftır.

Yaşlanan nüfusla birlikçe göç artmış ve kırsal alanda çalışacak çiftçi sayısı azalmıştır.

Tam bu noktada tıbbi aromatik bitkiler önemli bir araç olarak devreye girmektedir;

Birim alanda elde edilen kazanç buğday ve şeker pancarı ile kıyaslandığında oldukça yüksek rakamlara ulaşabilmektedir.

Kıraç alanlarda da verim alınabilecek oldukça fazla bitki bulunmaktadır.

Dağlık alanların fazla olması nedeniyle geniş alanlar ekilememektedir. Ancak yüksek rakımlı bölgelerde bitki aroması daha fazla olmaktadır.

Sivas ve Kayseri'nin bazı ilçeleri bitki çeşitliliğinin en fazla bulunduğu “Anadolu Çaprazı” üzerinde bulunmaktadır.

Ancak tıbbi aromatik bitkiler sektörüne bir sistem yaklaşımı ile bakmak gerekmektedir.

Özel Sektör Boyutu:

Bu bitkilerin gıda ve ilaç olarak kullanılma durumlarından dolayı ekim aşamasında, gübre kullanımında, hasat zamanında vb. birçok noktada kontrol altında olmaları gerekiyor. Hasat zamanı doğru ayarlanmadığında, bitkiden alınan yağ oranı veya etken madde düşük kalabiliyor ya da hiç oluşmayabiliyor. Yanlış veya kontrolsüz gübre uygulamalarında bitki içerisinde toksin maddeler birikebiliyor. Etkin kontrolün oluşmasının tek yolu ise çiftçiler ile özel sektör firmalarının koordineli çalışmalarıdır.

Arz Boyutu:

Pazara yakın alım yapabilecek firmalar olmadığı sürece ürünler tarlada kalmaktadır. Çünkü talebi sınırlı olan çoğu üründe arzdaki cüz'i değişimler fiyatı oldukça düşürebilmektedir. Çiftçilerin ekecekleri ürünler ve miktarları noktasında yönlendirilmeleri gerekmektedir.

Ölçek Boyutu

Ayrıca bir bölgede ölçeğin de oluşması gerekmektedir. Özel sektör firmaları 1 dönüm 2 dönüm tarlalar için ilçe ilçe gezmek istememektedirler. Belli bir büyüklüğe ulaşmayan üretimler o bölgede işleme tesislerinin varlığını da güçleştirmektedir. Bu nedenle her bitkinin her ilçede üretilmesi yerine sadece 1 veya 2 bitkinin bir ilçede ekilmesi o bölgede ölçeğin oluşmasına yardımcı olmaktadır. Bu durum Rize'de çayın, Ordu'da fındığın, Anamur'da muzun anılması ve bir endüstriye dönüşmesi ile örneklendirilebilir.

Çiftçi Boyutu:

Bitkinin ilk tutundurma aşamalarında alışılageldik bitkilerden farklı olarak ekim süreçleri farklılaşmaktadır. Bu süreçte çiftçilerin yönlendirilmesi gerekmektedir. Hasat zamanı, gübre kullanımı, sulama şekli vb. süreçler bitkinin verimini veya gıda veya ilaç sektöründe kullanımını doğrudan etkilemektedir. Ayrıca çiftçiye seçilecek bitki ile ilgili kullanılacak tarım aleti, toplama makineleri, damıtma makineleri gibi konularda kamu kurumları veya özel sektör firmalarının yardım etmesi gerekebilecektir.

Düzenleyici Kurum Boyutu

Seçilen üründe piyasada özel sektöre ve çiftçiye yol gösterebilecek düzenleyici bir kurum ihtiyacı oluşmaktadır. Çiftçinin bilgilendirilmesi, alınan verimin artırılması veya kullanılacak makine ve ekipmanın dizaynı noktasında kurum destek vermelidir. Büsbütün özel sektörün kontrolündeki bir sistemde çiftçi uzun vadede para kazanamamaktadır. Çiftçinin ekeceği ürünün belirlenmesi noktasında ve bitkinin çeşitli analizleri noktasında da düzenleyici kuruma ihtiyaç duyulmaktadır.

Bitki Analiz ve Maliyet Analizi Boyutu:

Her bitkinin dikilmesi karlı değildir. Özellikle pazar koşulları karlılığı doğrudan etkilemektedir. Ölçekli bir üretim planlanıyorsa dikilecek ürünle ilgili pazardan bilgi alınmalıdır. Doğadan toplama yöntemiyle piyasanın ihtiyacının karşılandığı bir bitki için kültür üretimi karlı olmayacaktır.

Tıbbi aromatik bitkiler sektöründe tedarik zincir sisteminin kurulması en önemli husustur. Ülkemizin birçok yerinde deneme tarlaları yapılmakta bazı bitkilerin üretimi yapılmaktadır. Ancak içinde özel sektörün bulunmadığı her çaba hüsran ile sonuçlanmaktadır. Bölgemizde de maalesef özel sektör kuruluşları çok azdır. Dikilecek ürünün belirlenmesi noktasında geribildirim alabileceğimiz kurumlar sistemin kendi kendisine belli bir seviyeye kadar ulaşmasını sağlamaktadır. Ülkemizde denenen bitkilerde hemen hemen aynıdır.

Sektörde Pazara Yakın Bir Özel Sektör Firması Çok şey Demek…

Hindistan'da nane sektörü

Sistem yaklaşımının ve tedarik zincir sisteminin en iyi örneklerinden birini Hindistan'da görüyoruz. Hindistan için yüzlerce bitki öne çıkarılabilir belki ama ülkemizde de kolaylıkla yetiştirilen nanenin nasıl bir endüstri haline geldiğini anlamamız gerekiyor.

Dünya'nın açık ara en büyük nane üreticisi Hindistan'dır ve bir bitkinin nasıl endüstri haline getirilebileceği noktasında da bizlere oldukça fazla ipucu vermektedir. Başarısının büyük bir kısmını son beş yılda attığı doğru adımlara borçlu olan Hindistan atılan adımların çoğunu CIMAP'e (Central Institute Of Medikal and Aromatic Plant) borçludur. CIMAP düzenleyici kurum rolünü üstlenmektedir. Çiftçinin işleme süreçlerini kolaylaştırmak için makineler dizayn etmekte, çiftçilere eğitimler vermekte, bitkilerin analizlerini yapmakta ve maliyet analizleri sonucunda çiftçileri yönlendirmektedir. Arzın sürekli arttığı süreçte katma değeri yüksek yeni ürünler dizayn ederek özel sektörün yeni ürünlere adaptasyonunu artırmaktadır.

Hindistan'da yağ elde edilmesinde çiftçiden işletmeye kadar olan tedarik zincir sistemi oldukça iyi işlemektedir. Özel sektör doğrudan çiftçilerden aldığı ürüne işlemektedir. Çiftçi ürünlerini fabrikalara kolaylıkla getirebilmektedir. Çiftçi aldığı ürünü satamama endişesi taşımamaktadır.

‘Ajans olarak tıbbi aromatik bitkilerin yaygınlaştırılmasını hedefliyoruz'

Ajans olarak 2016 yılı mali destek programında tıbbi aromatik bitkilerin işlenmesine yönelik faaliyet gösteren firmalara öncelik verdik. Bölgemizde konu ile ilgili aktörleri tanıdıkça daha tutarlı ve çiftçiye yönelik adımlar atabiliyoruz.

2016 yılı içerisinde Çayıralan ilçesinde lavanta bitkisinin yetiştirilmesine yönelik 40 dönüm alanda 9 çiftçiye destek verdik. Aynı dönemde Akdağmadeni ilçesinde sahlebin kültüre alınmasına ilişkin çalışmalarımız devam ediyor. Bizi doğru bitkiyi ve ilçe seçme noktasında yönlendirecek aktörler çoğaldıkça ilçelerimizde tıbbi aromatik bitkilerin yaygınlaştırılmasını hedefliyoruz. Uzun vadede Hindistan'daki CIMAP benzeri bir kurumun bölgemizde kurulmasının sürecin daha sağlıklı yürümesi noktasında faydalı olacağını düşünüyoruz.