Uzun uçuşlar her yıl, 75 bin kişiye 'ekonomi sınıfı sendromu' yaşatıyor

Tarihçilerin aktardıklarına göre II. Dünya Savaşı'nda Alman bombardımanından korunmak için sığınaklarda ve metroda saatlerce hareketsiz oturup bekleyen insanların daha sonra ayağa kalkması ile gerçekleşen ani ölümleri, o zamanlarda çok kolay izah edilemiyordu. Daha sonları bu kişilerin toplardamarlardan akciğere atan emboli sebebiyle öldükleri anlaşıldı. İşte önceleri tanımlamayan bu ölümlerin nedeni ‘ekonomi sınıfı sendromu'. Ekonomi sınıfı sendromu tıbben toplardamar trombozu (pıhtısı) olarak tanımlanıyor. En önemli sebeplerinden bir tanesi genetik yatkınlık. Diğer önemli sebep isse uzun seyahatler. Çünkü uzun seyahatlerde hareketsiz kalan yolcuda kan kolay pıhtılaşıyor. İşte bu nedenle uzun seyahat sonrası bacak toplardamarlarında pıhtı oluşuyor ve bu tabloya 'ekonomi sınıfı sendromu' adı veriliyor. Ekonomi sınıfı sendromu business class'da seyahat eden yolcularda görülüyor. Ancak, hareket etmenin güç olduğu, dar aralıklı küçük koltukta seyahat eden ekonomi sınıfı yolcularında daha sık olarak rastlanıyor. Molasız uzun otomobil ve otobüs yolculuklarından sonra da görülse bile, en sık uçak yolculuklarından sonra karşılaşılıyor. Trenlerde ise daha nadir rastlanıyor. Bu sendromla karşılaşan yolcular, sıklıkla uçakta özellikle pencere kenarında hareketsiz oturan yolcular oluyor. Araştırmalara göre ekonomi sınıfı sendromu görülme sıklığı yerinde sabit oturanlarda, uçak içinde dolaşanlara oranla 4 kat fazla. Dolayısı ile yolcuların hareket etmesi öneriliyor.

Uçak yolculuğu ile ilişkili olan ölüm sebepleri arasında 'ekonomi sınıf sendromu' 2'inci sırada yer alıyor. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Periferik Damar Cerrahisi Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hakan Uncu'nun aktardığına göre Tokyo Havalimanında yılda 150 kişi iner inmez pıhtı tanısı ile tedaviye alınıyor ve buna karşın %4'ü ölüyor. Uncu, ekonomi sınıf sendromu’nun ilk olarak 1954 yılında Venezuela- ABD arasında 14 saatlik yolculuk sonrası bir doktorun bacağında toplardamarda pıhtı oluştuğunda kayıtlara geçtiğini anlatıyor ve bu sorunun 1977 yılından sonra popüler olduğunu belirtiyor. Uncu ilginç bir vaka daha aktarıyor: "28 yaşındaki Bayan Emma Christoff erson 2000 yılında Sydney den Londra Heathrow'a uçtuktan sonra akciğere atan bir pıhtı sonucu trajik olarak hayatını kaybetmiştir."

Risk, seyahat sonrası 2 hafta devam ediyor

Son olarak akademik çevreler arasında ekonomi sınıfı sendromu’nun, business klassda oturan iş adamlarında da çok önemli bir problem olduğu ve bu nedenle bu soruna 'ekonomi sınıfı sendromu' yerine 'uzun seyahat sendromu' olarak değiştirilebileceği tartışılıyor.

Ekonomi sınıf sendromu, seyahat sırasında yaşanan baldır ağrısı, kramp, iğnelenme gibi belirtilerle ortaya çıkıyor. Ancak Prof. Dr. Uncu'ya bu belirtilere rağmen göre yolcuların aklına 'pıhtı' gelmiyor. Uncu, “Pıhtı bacaktan akciğere fırlarsa, göğüs ağrısı, nefes darlığı, terleme, çarpıntı görülür. Bu da çoğu zaman kalp krizi ile karıştırılır. Uçak içindeki muayene ile ayırt etmek çok kolay değildir. Ancak EKG çekilerek ve kanda bakılan bazı değerler ile kalp krizi ve emboli ayırt edilebilir” diyor. Uzun yolculuk sonrası ölenlerin % 18'inde sebebin ekonomi sınıf sendromu olduğunu belirten Uncu, seyahat sonrasında da 2 hafta risk var diyerek uyarıyor. Prof. Dr Uncunun aktardığına göre uzun yolculukların 5/1.000' inde belirgin tromboz (pıhtı) yaşanıyor. Ancak bir de tanı konamayan daha küçük pıhtılar var. Uncu'ya göre tahminen uzun uçuş yapanların %10'unda ekonomi sınıfı sendromu oluşuyor ve bunların önemli kısmı problem yaratmadan düzeliyor. Uncunun ekonomi sınıfı sendromu ile ilgili ilginç bir de betimlemesi var: Uzun bir yolculukta yerinden kalkmaksızın birinin omzunda uyuyan yolcu, aynı kişinin kucağında hayatını kaybedebilir!

Yolculuktan 3 saat sonrası kritik eşik

Ekonomi sınıf sendromu için uçak yolculuklarında 3 saatten sonra risk başlıyor. 6 saatten daha uzun olan uçuşlarda ise risk oldukça yükseliyor. En sık olarak okyanus aşırı uçuşlarda karşılaşılıyor. Ekonomi klas sendromunda temel sebep hareketsizlik. Fakat uzmanlara göre düşük oksijen basıncı, kuru kabin atmosferi, ve uçakta susuz kalmak da çok etkili oluyor. Türkiye'de özellikle Avrupa dışına yapılan ve kısa kalınıp geri dönülen yolculuklar sonrası hastaların bacağında şişlik, ağrı, gerilme, nefes darlığı ve öksürük şikâyetleriyle Ortopedi ve Göğüs Hastalıkları’na başvurduklarını belirten Hakan Uncu, hastaların akıllarına trombozun gelmediğini söylüyor. Ekonomi sınıfı sendromunun sadece uçak değil sıcak ülkelere yapılan kara yolculuklarında, hac ve umre seyahatleri sonrasında da görülebildiğini sözlerine ekleyen Uncu, ekonomi sınıfı sendromunun tecrübeli bir hekim tarafından teşhis edilmesinin kolay olduğunu vurguluyor. Tanının, doppler ultrason incelemesi, akciğer grafisi, kan pıhtılaşma tetkikleri ile yapılabileceğini belirten Uncu, ilaçlarla tedavinin yapılabileceğini tedavi süresinin 3 ayı geçebileceğini söylüyor.

Türkiye'de durum nasıl?

75 BİN: Bir yılda bacaklarında toplar damar pıhtısı ve buradan akciğerlere fırlayıp giden pıhtı ile karşılaşılan kişi sayısı. Kalp infarktüsü sayısı bunun sadece iki katıdır (150 bin kişi/yıl).

x4: Ekonomi sınıfı sendromu görülme sıklığı yerinde sabit oturanlarda, uçak içinde dolaşanlara oranla 4 kat fazla.

3-6: Uçak yolculuklarında risk 3 saatten sonra başlıyor. 6 saatten daha uzun olan uçuşlarda ise risk
oldukça yükseliyor.

1000: Yılda bin kişi ekonomi sınıfı sendromu nedeniyle uçak şirketlerini dava ediyor.

1/1000: Avrupa'da her yıl toplar damar pıhtısı oluşan kişi sayısı.

Uzun yolda mümkünse 2 saatte bir mola verin

Uzun süreli uçak ve otobüs yolculukları, kas tutulmalarının yanı sıra Ekonomi Sınıfı Sendromu ile ölümlere dahi yol açabiliyor. Bunu önlemek amacıyla uzmanlar uzun süren yolculuklarda 2 saatte bir mola verilebileceğini ve pıhtı oluşumunu engelleyen varis çorabı kullanılabileceğini söylüyor. Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı Doç. Dr. Cemal Kazımoğlu, "Otobüs ve uçaklardaki sıkışık koltuklar nedeniyle uzun süre yolculuk yapanlardaki damar tıkanıklığını akciğerlerde pıhtı birikmesine yol açıyor. Koltuklar sıkışık olduğu için ölümle sonuçlanabilecek bu durum, Ekonomi Sınıfı Sendromu olarak adlandırılıyor. Engellemek için yolculuk sırasında sık mola verilerek ve varis çorabı kullanımıyla sendrom riski düşürülebilir" şeklinde konuştu.

Kimler daha fazla risk altında?

• 50 yaş üzeri yolcular ( Fakat her yaşta görülebilir )
• Doğum kontrol ilacı kullananlar
• Varisi olanlar
• Daha önceden bir tromboz hikâyesi olanlar
• Obezler
• Yeni ameliyat geçirmiş olanlar
• Yakın zamanda travma geçirmiş olanlar
• Kanser hastaları
• Hamile /lohusalar
• Fazla sigara kullananlar
• Genetik yatkınlığı olanlar
• Kronik kalp hastaları
• Kadınlarda risk biraz daha yüksektir

Önlemek için neler yapmalısınız?

• Uçakta her saat 5-10 dakika ayak egzersizi yapın.
• Periyodik olarak dizlerinizi ve ayak bileklerinizi hareket ettirin.
• Yerinizden kalkıp uçak içinde dolaşmalısınız. Risk var ise, her fırsatta yürüyün. Saatte 3 dakika uçak içi yürüyüş yeterli olabilir.
• Hafif yemelisiniz.
• Bol sıvı almalısınız
• Pıhtı önleyici antiembolik çoraplar kullanabilir!
• Tayt, korse gibi dar giysiler kullanmamalı.
• Fazla alkol, kahve veya sakinleştirici ilaç almamalı.