‘Paketli gıdanın reklamı hiçbir kategoride yapılmamalı’

SİBEL SANCAKLI

RTÜK tarafından hazırlanan “Yayın Hizmeti Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” Resmi Gazete’de yayımlandı. Çocuk programlarında bu tarz reklamlara daha önce de yaptırım uygulayan RTÜK, Sağlık Bakanlığı işbirliğinde gerçekleştirilen yeni yönetmelik düzenlemesiyle hangi gıdaların reklamının yapılıp yapılamayacağının çerçevesini net bir şekilde çizmiş oldu. 27 Mart’ta yayımlanan yönetmelik, takip eden 15 günün ardından yürürlüğe girdi. Yeni karar birçok çevre tarafından olumlu bulunurken eleştirenler ve toplum sağlığı açısından yetersiz bulanlar da var. Tüketici Dernekleri Federasyonu (TÜDEF) Başkanı Turan Çakar'a göre yeni yönetmelik yetersiz çünkü hiç bir şekilde çocuklara yönelik reklamlar yapılmaması gerekiyor. Yıllarca federasyon olarak Reklam Kurulu'nda bu sorunu dile getirdiklerini, çocuklara renkli veya renksiz gıda reklamı yapılmaması gerektiğinin altını çizdiklerini söyleyen Çakar, paketlenmiş gıdaların gelişi güzel reklamlarının yapıldığını dile getirerek, “İçinde tarım ilacı var mı, yok mu diye kimse bakmıyor. Hayvanlara gelişi güzel antibiyotikler veriliyor. Sonra da bu ürünler çocuklara sunuluyor” diyor. Diğer yandan tüm dünyada uzmanların katkı maddeleri ve paketlenmiş gıdalar hakkında uyarılarda bulunduğunu da vurgulayan Çakar, sözlerini şöyle sürdürüyor: “Konu, yalnızca hijyen bakımından ele alınmamalı. Hijyen tek başına yeterli değil. Hazır gıdalardan çocukların uzak durması, dahası çocuklara hiç bir reklamda yer verilmemesi için çaba harcıyoruz."

Kırmızı kategori kesinlikle yasak

Sağlık Bakanlığı’nın listesinin esas alındığı yönetmelik değişikliğiyle, çocuk programlarında reklamına izin verilmeyecek gıdalar “Kırmızı”, kriterlere uyulması halinde reklamı yapılabilecek gıdalar “Turuncu” ve reklamı yayınlanabilecek gıdalar da “Yeşil” kategoriyle tanımlanıyor. Düzenlemeyle, “kırmızı” kategorideki ürünlerin reklamları, çocuk programlarının başında, arasında ve sonunda yapılamayacak. Bu kategoride; çikolata ve şeker, gofret, enerji barları, tatlı soslar ve tatlılar, kekler, tatlı bisküviler, meyveli paylar, çikolata kaplı bisküviler, kek karışımları, cipsler, gevrek çerezler, meyve suları, enerji içecekleri, alkolsüz şekerli ya da tatlandırıcılı tüm içecekler ve yenilebilir buzlar yer alıyor. Listede, reklamına izin verilecek “yeşil” kategorideki gıdalar ise yumurta, meyve ve sebzeler, kurubaklagiller, nişastalı sebzeler, kökler ve yumrular, şeker, tatlandırıcı ve aroma içermeyen sade sütler ile yoğurtlar olarak tanımlanıyor.

Turuncu kategoriye 2 yıllık geçiş dönemi

Turuncu kategorideki gıda maddelerinin ticari iletişimine dönük denetimlerin başlaması için iki yıllık geçiş süreci öngörülüyor. Buna göre bu kategoride bulunan kraker gibi tuzlu, baharatlı atıştırmalıklar, sütlü içecekler, kahvaltılık gevrekler, yoğurt, ekşi süt, kefir ve krema gibi besinler, peynir, pizza gibi tüketime hazır ve kolay hazırlanan gıdalar ve kompozit yemekler, tereyağ, diğer katı ve sıvı yağlar, ekmek ve ekmek ürünleri, taze ya da kurutulmuş makarna, pirinç ve tahıllar, işlem görmüş et, tavuk ve balık gibi ürünler ile işlem görmüş meyve ve sebzeler, soslar, dip soslar ve salata soslarının reklamına listede belirlenen tuz ve şeker değerlerini aşmaması halinde izin var.

Şartlı reklam dönemi

Çocuk kanallarının dışındaki genel, haber, sağlık, spor gibi kanallarda da çocuk programı yayınlanırken aynı kurallar geçerli. Diğer program türlerinin yayını esnasında (programın başında, arasında ve sonunda) da Sağlık Bakanlığı’nın listesine göre kırmızı kategorideki ürünlerin reklamı da belli uyarıların konulması şartıyla yapılabilecek. Buna göre söz konusu ürünlerin reklamında ekranın alt kısmında izleyiciler tarafından rahatça okunabilir, akar bant şeklinde yayınlanacak ve içerisinde düzenli ve dengeli beslenmeyi teşvik eden ifadelere yer veren yazılı uyarılar bulunmak zorunda.

Son 10 yılda obezlik %10 arttı

Tüketici Hakları Derneği'nden (TükoDer) Dr. Canan Ülkü, RTÜK'ün yeni uygulamasını desteklediklerini söylüyor. Ülkü'ye göre konu sadece televizyon ekranlarıyla sınırlı tutulmamalı. Çocuklara yönelik reklamların görsel medya dışında sosyal medyada da yoğun olarak aktığını vurgulayan Dr. Canan Ülkü, "Kamu spotları çok çok artırılmalı. Çocuk sağlığı, aile sağlığından da ayrı bir şekilde değerlendirilmeli. Diğer yandan bu konuyla ilgili internette araştırma yapıldığında 2 yıl öncesinin verilerine ulaşmamak da akıllarda soru işaretleri bırakıyor" diyor. Obezitenin Türkiye'de kontrol altına alınmazsa artacağını, geçtiğimiz 10 yılda obez birey sayısının yüzde 10 yükseldiğini dile getiren Ülkü, daha fazla geç kalınmadan toplumun bilinçlendirilmesi gerektiğini savunuyor. Ülkü, devlet ve vatandaşları kendi yararlarına, bu konuda faaliyet gösteren kuruluşlara destek olmaya davet ediyor.