Gebelikte tiroidleri sakın kendi haline bırakmayın!

PROF. DR. MUSTAFA SAİT GÖNEN

Tiroid hastalıklarının tamamı normalde kadınlarda erkeklere oranla 2-4 kat daha sık görülür. Bir de gebelik gibi kendine özgü hormonal ve metabolik değişikliklerin olduğu evreleri hesaba katarsak bu fark daha da açılıyor. Çünkü bu dönemde tiroidle ilgili önemli değişiklikler oluyor. Gebelik boyunca devam eden hatta sonrasında da sürebilen bu sorunları dikkate almakta fayda var. Bu hafta sizlere gebelik tiroidini anlatacağım.

Burada normalde tiroidi olan gebelerle olmayanları ayırmak gerekiyor. Çünkü iki gruptaki tiroid sorunları farklı seyrediyor. Bilinen bir tiroid sorunu olmayıp gebe kalan bir kadında, gebeliğe özgü hormonal değişiklikler ve metabolik gereksinimdeki artışa bağlı olarak iyot ihtiyacı artıyor. Özellikle otoimmun tiroidit zemini olan gebelik öncesi tolere edilebilen ancak gebelikle birlikte iyot ihtiyacının yüzde 50'ye yakın artmasıyla önemli boyutlara ulaşan tiroid durumundan anne ve bebek etkileniyor. T4 seviyesinde düşme, TSH’da artmaya neden oluyor. Gebelik süresince tiroid bezi yüzde 10-20 civarında büyüyor. Bu nedenle gebelikte iyot gereksiniminin artacağı öngörülerek diyet öneriliyor ve iyot içeriği 200 mg ile sınırlandırılıyor.

Hatalı tanıya dikkat

Gebelikte tiroid fonksiyonlarını değerlendirmek için total T3 (TT3) ve total T4 (TT4) ölçülmemeli. Çünkü tüm hormonları bağlayan proteinlerde artış olduğu için ölçtüğümüzde doğal olarak her iki değer de yüksek çıkar. Hatalı tanıya neden olmamak için serbest T3 (ST3) ve ST4 ölçümü daha doğru.

TSH düzeyi de gebelikten etkileniyor. Özellikle gebeliğin ilk 3 ayında TSH normalin altına inebilir, hatta serbest T3 ve serbest T4 düzeyleri de ılımlı oranda yüksek gelebilir. Ancak hastada hipertiroidi kliniği saptanmaz. Gebelik harici dönemde hipertiroidi lehine bulgu olarak değerlendirilebilecek bu durum, TSH hormonunun gebeliğin ilk aylarında yükselen bazı hormonlara yapısal olarak benzerliğinin sonucu olarak tiroid bezinin uyarılması ile ilişkili kabul edilir. Erken dönemde hCG hormonu artışına bağlı geçici biyokimyasal hipertiroidizm görülür. Bu durumda sadece takip önerilir çünkü geçici bir durumdur ve bir süre sonra kendiliğinden düzelir.

Gebelik öncesi tedavi gerekli mi?

"Gebelik öncesi ve gebelik sürecinde tiroid bezinin yetersiz hormon ürettiği hipotiroidide hangi sorunlarla karşılaşabiliriz" diye sorabilirsiniz. Hipotiroidi kadınlarda adet düzensizlikleri, aşırı kanama, memeden süt gelmesi ve kıllarda artışa neden oluyor. Hafif hipotiroidizmde gebelik oluşabilir ancak ölü doğum, düşük ve prematür doğum riski de artar.

Şayet aşikar ileri hipotiroidizm söz konusu ise gebelik oluşmayabilir. Hipotiroidi gebede hipertansiyon sıklığı artar. Özellikle gebeliğin ilk dört ayı, organların oluştuğu evrede hem vücut hem de zeka gelişimi yönünden anne tiroid hormonuna şiddetli ihtiyaç duyar. Bu, bebeğin zeka gelişimini kötü yönde etkileyebilir.

Bu olumsuzluklar nedeniyle, hipotiroidisi olan bir kadının gebelik öncesi tedavisinin mutlaka yapılması gerekir. Gebeliğe karar verildiğinde, menstruasyonun bitiminden hemen sonra tiroid fonksiyon testleri ölçülmeli, ilaç dozu mutlaka düzenlenmelidir.

Gebelik oluştuktan sonra, gebeliğin 8, 12 ve 20'nci haftalarında TSH ölçülmelidir. Özellikle gebeliğin ikinci yarısında ilaç dozunu artırmak gerekebilir. İlaç dozunu artırdıktan 1 ay sonra ST4 ve TSH ölçümü yapılarak kontrol lere devam edilir. Gebelik sırasında ilk kez hipotiroidi saptanırsa hemen tedaviye başlanmalı, tedavinin ilk ayında tekrar ST4 ve TSH ölçümü yapılarak doz ayarlamasına gidilmeli.

Hipertiroidi durumunda ne yapmalı?

Peki, gebelik öncesi ve gebelik sürecinde tiroid bezinin fazla hormon ürettiği hipertiroidide hangi sorunlarla karşılaşabiliriz?

Öncelikle böyle bir durumda tiroid hormonları (ST3 ve ST4) artmış, TSH ise normalin altına düşmüştür. Bunun en sık rastlanılan nedeni ise Basedow- Graves hastalığıdır.

Doğurganlık çağındaki hipertiroidili bir kadın gebelik planlarsa, önce tedavi edilmeli, sonra anneliğe hazırlanmalıdır. Çünkü hipertiroidi, kadınlarda adet düzensizliğine neden olabilir.
Önceden böyle bir sorun yoksa ve gebelik sırasında aşırı yorgunluk, halsizlik, çarpıntı, terleme, sıcağa tahammülsüzlük, titreme, aşırı sinirlilik, iştahın iyi olmasına rağmen her ay gereken kilonun alınamaması, ultrasonografi ile bebek gelişiminin iyi olmadığının saptanması da hipertiroidiyi düşündürür. Bazen bu belirtilere gözlerde büyüme de eşlik edebilir.

ST4 yüksek ve TSH düzeyi düşük ölçülürse, tanıya yardımcı olması için antikor testleri (Anti-TPO, Anti-Tg ve TSH reseptör antikoru) yapmak gerekir. Gebelikte tiroid sintigrafisi kesinlikle çekilmez.

Gebeliğin ilk yarısında hipertiroidi saptanırsa, bu durumun gebeliğe bağlı geçici bir durum olabileceği ve gebeliğin 18'inci haftasına kadar kendiliğinden düzelebileceğini unutmayın. Çünkü gebelikte gerçek hipertiroidizm 1-2/1000 dir.Bu durumun aydınlatılabilmesi için bir endokrinolog veya iç hastalıkları uzmanının gebeyi değerlendirmesi gerekiyor.

İlaç kullanılabilir mi?

Eğer gebeliğe bağlı geçici tirotoksikoz değilse ilaç ile tedavisini gerekli buluyoruz. Bu ilaçlar anneden bebeğe geçer ve bebekte anne karnında iken hipotiroidiye neden olur. Mümkün olan en düşük doz verilerek hasta tedavi edilmeli, aylık ST4, TSH kontrolu yapılmalı, eğer yüksek doz gereksinimi olursa mutlaka deneyimli bir merkezde izlenmelidir.
Hipertiroidi tedavisinde kullanılan ilaç gruplarından biri beta blokerlar. Bu ilaçlar çarpıntı, terleme gibi şikâyetleri azaltmak için yardımcı olarak kullanılıyorlar.

Yine de anne adaylarında dikkatli kullanılmaları gerekiyor. Çünkü bebekte bazı etkilere neden olabiliyor. Bunlar bebeğin gelişiminin yavaşlaması, doğum olayının uzaması, yeni doğan bebekte nabız hızının yavaşlaması, sarılığın uzaması ve kan şekerinin düşmesi olarak sayılabilir. Bu nedenle bu tür anne adaylarında 6 saatte bir 20-40 mg propranolol kontrollu bir şekilde kullanılabilir.

Operasyon gerekli mi?

Gebelikte tüm bu tedbirler alındığı, tedavi yöntemleri izlendiği halda bir sonuç alınamıyorsa operasyon gerekir mi? Evet bazı anne adaylarının aklını kurcalayan bu soruya "kısmen evet" olarak yanıt verebilirim. Eğer hipertiroidi tedavisi için operasyona karar verilirse bunun için en uygun zaman gebeliğin ikinci üç ayıdır. İlk ve üçüncü üç ayda operasyonu kesinlikle riskli buluyoruz.

Olayın bir de radyolojik tedavi tarafı var. Hipertiroidide normalde sık başvurduğumuz bir tedavi şekli olan radyoaktif iyot (atom tedavisi olarak biliniyor) gebelerde kesinlikle kullanılmaz.
Sonuç olarak şunu da ilave etmekte fayda var: Gebelik öncesi, gebelik sırası veya emzirme dönemlerinde tiroid ile ilgili sorun yaşayan annelerin yeni doğan bebeklerinin de bir çocuk endokrinoloğu tarafından çok dikkatli değerlendirilmesi gerekiyor.