Fizyolojik bir dönüm noktası: Menopoz

PROF. DR. MUSTAFA SAİT GÖNEN

Menopoz, ilginç bir süreç. Birçok espri hatta skece konu ediliyor ancak işin tıbbi boyutları oldukça ciddi. Yine her zamanki gibi tanımlamayla başlayayım söze: Menopoz, kadında yumurtlama kaybını takiben aylık adet kanamalarının kalıcı olarak kesilmesidir. Kelime Latince kökenli.

Genellikle 45-55 yaşları arasında görülen bu doğal süreç için ortalama yaş olarak 51 diyebiliriz. Menopoz döneminde yumurtalıklarda yumurta hücresi ile birlikte östrojen ve progesteron hormon yapımı da duruyor. Yani menopoz, menstrüel döngülerin sonuna işaret eden zamanı gösteriyor. Teşhis ise menstrüel bir dönem olmadan 12 ay geçirildikten sonra konuluyor.
Bazı kadınlarda hiçbir rahatsızlığa yol açmadan da bu süreç geçiriliyor. Ancak büyük çoğunluğunda sıcak basması gibi fiziksel semptomlar ve menopozun duygusal belirtileri görülüyor. Uyku düzeni bozuluyor, kadının enerjisi düşebiliyor veya duygusal sağlığı etkileniyor. Bu yüzden süreci sorunlu geçiren kadınların yaşam tarzlarında bazı değişiklikler yapmaları gerekebiliyor.

Belirtiler kişiye özel olabilir

Menstruasyon ile ilgili belirtiler, her kadın için farklı. Menopoza girmeden önceki dönemlerde bazı düzensizlikler yaşanır. Menstrual dönemler genellikle bir ayı atlar ve geri döner veya birkaç ay atlar, birkaç ay boyunca aylık döngüler tekrar başlar. Dönemler daha kısa döngülerde olma eğilimindedir, bu nedenle birbirlerine daha yakındırlar. Düzensiz dönemlere rağmen gebelik mümkündür. Bir süre geçer ancak menopozal geçişe başlanıldığından tam da emin olunmayan dönemde bir hamilelik testi düşünmekta fayda vardır.

Hastalık riski artar mı?

Evet menopozdan sonra kadınlar için bazı hastalık risklerinin arttığını söyleyebiliriz. Şimdi sizlere bunları özetleyeceğim.

Bunların başında kalp ve damar hastalıkları (kardiyovasküler hastalıklar) geliyor. Vücutta östrojen düzeyi düştüğünde, kardiyovasküler hastalık riski de artar. Kalp hastalığı, erkeklerde olduğu kadar kadınlarda da ölümün önde gelen nedenidir. Bu nedenle, düzenli egzersiz yapmak, sağlıklı bir diyet uygulamak ve kilo vermek (elbette aşırıya kaçmadan) önemlidir.
Kolesterol düzeyinde değişiklikler başlar menopozdan sonra. Östrojenin koruyucu etkisi ortadan kalktığı için halk arasındaki tanımlama ile iyi huylu kolesterol olarak da tarif edilen HDL-K düzeyinde azalma ve LDL-K düzeyinde de yaşla birlikte artış başlar. Bu dönemde kolesterol düzeyindeki artış ve kan basıncı artışı ile ilgili olarak sağlık profesyonellerinden destek almak, düzenli kontroller yaptırmak gerekir.

Osteoporoz da menapoz sonrası riskler arasında. Östrojenin kemikler üzerindeki koruyucu etkisi ortadan kalktığı için kemik yoğunluğu hızla azalmağa başlar.Bu durum kemikleri kırılgan hale getirir ve riski artırır. Osteoporozlu postmenopozal kadınlar özellikle omurga, kalça ve bilek kırıklarına karşı daha duyarlıdır.

İdrar kaçırma da bu süreç sonrasında kadınlarda görülebiliyor. İstemsiz idrar yapma (idrar kaçırma) veya öksürük, gülme, ağır bir şeyleri kaldırma (stres inkontinansı) gibi durumlarda bu gibi istenmeyen ve önlenemeyen olaylar yaşanabilir. Aynı şekildi üriner sistem enfeksiyonları da daha sık olmaya başlar. Pelvik taban kaslarının güçlendirilmesi egzersizi ve topikal bir vajinal östrojen kullanılması, inkontinans semptomlarının hafifl etilmesine yardımcı olabilir. Hormon tedavisi menopozal üriner sistem ve idrar kaçırma ile sonuçlanabilecek değişiklikler için etkili bir tedavi seçeneği olarak düşünülebilir.

Kilo almak da menopozla özdeşleştirilen değişimlerden biridir genellikle. Birçok kadın menopozal geçiş sırasında ve sonrasında kilo alır. Çünkü metabolizma yavaşlar. Mevcut kiloyu korumak için daha az yemek yemek ve daha fazla egzersiz yapmak zorunlu hale gelir bu nedene.

Soya fasülyesi etkili olabilir

Özetle söylemek gerekirse, menopoz kaçınılmaz ancak onunla birlikte gelişen semptomları yönetmek için çareler yok değil. Sık heyecanlanmak, ani ateş basmaları, çabuk sinirlenmek, ağlama krizleri kadınlarda görünen ortak sorunlar. Hemen hemen herkesi rahatlatabilecek küçük çözümleri de anlatmak isterim sizlere...

Menopoz şikâyetleri ile baş edebilmek için ince ve pamuklu giysiler giymek, sıcak ortamlardan kaçınmak, sıcak içecekler ve alkolden uzak durmak veya az tüketmek yararlı olabilir.

• Sigara menopoz şikâyetlerini artırır. Östrojen sizi bırakıyorsa siz de sigarayı bırakın.

• Egzersiz depresyondan uzaklaştırır, kemikleri kuvvetlendirir. Hareketsiz kalmayın.

• Hormon ve bazı depresyon ilaçları şikâyetleri azaltabilir. Doktorunuzla görüşerek tedbirler alın.

• Soya fasulyesi, nohut, mercimek, keten tohumu, tahıllar, meyve ve sebzelerde bitki kaynaklı östrojenler bulunur. Bu yiyecekleri bolca tüketmek yararlıdır.

• Bitkisel ürünlerin menopoz şikâyetleri üzerine etkisi pek yok. Özellikle meme kanseri öyküsü olan kadınların bitkisel östrojen kaynaklı bu preparatları almaması gerekiyor.

• Saçlar menopoz döneminde incelebilir veya daha hızlı dökülebilir. Yüzde istenmeyen tüylerde artış da olabilir. Tıpkı ergenlik gibi menopoz döneminde de sivilceler çıkabilir. Bütün bu sorunlar "yapacak bir şey" yok deyip kendi haline bırakılmamalı. Mutlaka sürekli gittiğiniz doktorunuza danışın ve bir saç, cilt uzmanına başvurun.

• Menopoz döneminde bir diğer önemli sorun; odaklanmak ve bulanık düşünceyle mücadele etmek olarak karşımıza çıkıyor. Hobiler edinin ve yabancı dil gibi yeni şeyler öğrenmek için gayret gösterin. Bütün bunlar hem moralinizi yükseltir hem de menopoz döneminde zihinsel gelişime katkı sağlar.

Ameliyatlar süreci hızlandırıyor...

Menopoz aslında fizyolojik olarak üreme hormonlarının doğal gerilemesi durumudur. Her kadında 30’ların sonlarına yaklaştıkça, yumurtalıklar daha az östrojen ve progesteron (menstrüasyon düzenleyen hormonlar) yapmaya başlar ve doğurganlık azalır. Ancak bu doğal süreç bazı sağlık sorunları nedeniyle hızlanabiliyor. Örneğin rahim ve yumurtalıkların cerrahi olarak çıkarılması ani menopoza neden oluyor. Burada periyotlar derhal duracağı için hormonal değişiklikler aniden bastırır ve etkisi de şiddetli olur.

Bazen de rahim cerrahi olarak çıkarılır ancak yumurtalıklar yerinde bırakılır. Bu durum hemen menopoza neden olmaz. Çünkü östrojen ve progesteron üretimi devam eder.

Kanser tedavileri de menopozu tetikleyebilir. Tedavi sırasında veya kısa bir süre sonra sıcak basması gibi belirtiler olabilir.

Kadınların yaklaşık yüzde 1’i, 40 yaşından önce menopoza girer. Bu kadınlar için hormon tedavisi, en azından menopozun doğal yaşına kadar beyin, kalp ve kemiklerin korunması için önerilir.

Belirtilere dikkat!

Menopoza (perimenopoz evresi) girmeden önceki aylarda veya yıllarda karşılaşılabilecek bu evreye has belirtiler şunlar:

• Adet düzensizliği,
• Ateş basması,
• Titreme
• Gece terlemeleri
• Uyku sorunları
• Duygudurum değişiklikleri
• Kilo artışı ve metabolizmanın yavaşlaması
• Saçlarda incelme, dökülme ve kuru cilt