Check-up hayat kurtarır

Prof. Dr. ASLI ÇURGUNLU - İç Hastalıkları ve Geriatri Uzmanı

İnsan bedeni, zamanın ve çevresel faktörlerin saldırısı altında sürekli yıpranıyor. Genetik faktörler ve nesiller boyu taşınan hastalıklar da vücuda zarar veriyor. Check-up, bu riskleri analiz ederek henüz klinik belirti vermemiş hastalıkları tespit edip tedavi yolunu açıyor. Check-up sırasında yapılacak işlemlerin riskleri önceden hesaplanıyor. Yapılacak işlemin sağlayacağı fayda, getirebileceği sağlık riskinin çok üzerinde değilse uygulanmıyor. Örneğin radyolojik değerlendirmelerde kullanılan röntgen ışınının minimal bir sağlık riski doğurabileceğinden endişe edilebilir ama çekilen röntgende tespit edilen tümörün erken safh ada olması hayat kurtarıcı. Meselâ, sessiz seyreden bir hastalık olan bağırsak kanserinin erken teşhisi için kolonoskopi, 50 yaşından sonra her sağlıklı kişiye 5 yılda bir öneriliyor.

Check-up kapsamında; muayene, boy; kilo; göbek çevresi ve tansiyon ölçümleri yapılıyor. Kan şekeri ve yağlarına bakılıyor. Meme, rahim ağzı, prostat, kalın bağırsak ve akciğerlerde erken kanser taraması yapılıyor. Koroner ve büyük damarlar görüntüleniyor. Gerekli aşılar hatırlatılıyor ve sağlıklı beslenme, egzersiz, sigara bırakma programları veriliyor. Psikolog görüşmesi sağlanıyor. Kilo problemleri düzeltiliyor. Son yılların teknolojisi olan multidedektör bilgisayarlı tomografi sayesinde kanser taramalarıyla damar incelemeleri yapılıyor ve kesin bilgiler elde edilebiliyor. Bir check-up taraması yüzde 90 oranında meme, kalın bağırsak, rahim ağzı kanserini belirliyor. Prostat ve tiroit kanseriyle ilgili bilgi veriyor. Check-up sonrası kalp damar hastalıklarından kişinin gelecek 10 yıl içinde ölüm riski de tayin edilebiliyor.

Bir check-up taraması yüzde 100 olarak şunları söylüyor: Kilo ve beslenme sorunları, yüksek tansiyon, şeker, kolesterol, damar anevrizmaları, kan hastalıkları, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, osteoporoz, depresyon, görme- işitme sorunları, diş ve dişeti sorunları, cilt kanserleri, tiroit hastalıkları ve ailevi risk yükü.

Nelere dikkat etmeli?

- Eğer geçici sağlık sorunlarınız varsa ve ilaç kullanıyorsanız, bu süre zarfında check-up yaptırarak doğru sonuçlara ulaşamayabilirsiniz.

- Bu tür bir programa girmeden önce geçmişinizle, ailenizle ilgili bilgileri gözden geçirin. Boy ve kilo ölçüm kayıtlarınızı yanınızda bulundurun. Birçok sağlık sorununun kalıtsal yatkınlıklardan kaynaklandığını unutmayın.

- Eğer daha önceden yapılmış tetkiklerinize ait kayıtlar varsa onları bulmaya çalışın ve doktor değerlendirmesi sırasında gösterin.

- Sağlık kontrolü için öncelikle bir doktorla konuşun, muayene olun ve sonra tetkiklerinizi yaptırın. Tetkikleriniz sonuçlanınca yine aynı doktorla konuşarak risklerinizi ve varsa sağlık sorunlarınızı öğrenin. Risklerinize göre bir izlem planının gerekip gerekmediğini birlikte belirleyebilirsiniz.

- Görüntüleme tetkiklerinin sağlıklı bireylerde sağladığı bilgiler son derece kısıtlıdır. Vücudun tümünün veya bir bölümünün görüntülemesine dayalı “check-up”lar hem sonuç vermemekte, hem bazı tetkiklerde aşırı miktarda radyasyona maruz kalınmaktadır. Hastalık olmadığı halde varmış gibi sonuçlanan testlerin (yalancı pozitif testler) başka tetkiklere, hatta girişimlere neden olarak size yarardan çok zarar getirebileceğini unutmayın.

- Günümüzde paket uygulamaların yerini bireysel yaklaşımlara dayalı tetkikler almıştır. Eğer imkânınız varsa, “check-up paketi” seçmektense doktor değerlendirmesinin sonucuna göre belirlenen tetkikleri yaptırın. - Son yıllardaki gelişmeler “erken teşhis”in her zaman hayat kurtarmadığını ve bazen “erken teşhis” sonucunda uygulanan tedavilerin zarar verici nitelikte olabildiğini göstermiştir. Tarama testlerinin sağladığı yararlarla ilgili beklentilerinizi gerçekçi düzeylerde tutun.

- Eskiden “check-up”ın doğal bir parçası gibi görülen PSA testi ve akciğer filmi paket halinde sunulan uygulamalardan çıkartıldı. Bireylerin riskine göre belirlenen ve seçici olarak uygulanan tetkiklere dönüştürüldü. Size sunulan “check-up” paketlerini bir de bu bilgiler ışığında değerlendirin.

- Halen onkoloji alanında erken kanser teşhisini sağlayan tetkikler üzerinde çalışılıyor. Tümör belirleyicileri ve genel görüntülemeler erken teşhis yöntemi değildir. Bu nedenle kanser erken teşhisi için bu testlerden yarar beklemeyin.

- Kanser çok genel bir terimdir ve birbirinden çok farklı kanser türleri vardır. Dolayısıyla değişik kanser risklerinin fazla olduğu bireylerde, kanser türüne göre çok farklı tarama ve izlem yöntemleri uygulanıyor. Kanserin erken tanısını sağlayan basit bir test olmadığını unutmayın.

- İleri yaştaki bireylerin sağlık durumlarının değerlendirmesiyse tümüyle farklılaşmıştır. Paket halinde sunulan tetkiklerden en fazla zarar gören bireylerin ileri yaş grubundaki bireyler oldukları saptanmıştır. Büyükleriniz için check-up anlamında bir sağlık hizmeti planlarken bireyselleştirilmiş bir muayeneyi tercih edin.