Beyne pıhtı attığını anlamanın yolları

Prof. Dr. GÜRSEL TURGUT

Son dönemde "beyne pıhtı attı" şeklindeki tıbbi ifadeleri sık duyar olduk. Bu konunun detayları, nasıl oluştuğu, kimlerin risk altında olduğu gibi konular merak ediliyor. Öncelikle "emboli"yi tanımakla başlamak gerekiyor. Emboli damarlarımızda dolaşan kanın pıhtılaşması, damar içine hava girmesi veya liposuction ve yağ enjeksiyon ameliyatları sonrasında yağ dokusunun damar içine geçmesiyle yaşanan tıkanma durumu. Çoğu emboli durumu genellikle pıhtılaşmış kan hücrelerinden oluşuyor. Emboli nedeniyle damarlarımızda kan geçişi azalıyor veya tamamen duruyor. Tıkanan damarın beslediği alanda oksijen yetersizliğine bağlı işlev kaybı ve/veya yetersizliği oluşuyor ki embolinin en sık belirti verdiği organların akciğer, beyin, kalp ve göz olması da buna bağlı.

Emboli türleri neler?

Akciğer embolisi: Genellikle bacakta oluşan pıhtının, akciğer atar damarlarından bir veya birkaçını tıkaması ile oluşan tablo. Emboli zaman içinde vücut tarafından parçalanarak kayboluyor. Bununla birlikte, eğer bu emboli akciğerin ana damarlarını tıkamışsa hasar ölüme yol açıyor.

Beyin embolisi: Bir kan pıhtısı beyne giderse, bir iskemik inme veya geçici iskemik atağa neden oluyor.

Retinal emboli: Büyük bir arteri bloke etmeyen küçük pıhtılar gözün retinasından beslenen küçük damarları tıkayabiliyor. Sonuç genellikle bir gözde ani körlük yaşanması oluyor.

Septik emboli: Vücuttaki enfeksiyon sonucu oluşan parçacıklar kan dolaşımına ulaştığında ve kan damarlarını tıkadığında oluşuyor.

Hava embolisi: Genellikle damara bağlanan serumlar nedeniyle damara giren hava yüzünden oluşuyor.

Yağ embolisi: Kan dolaşımına yağ veya kemik iliği parçacıkları girmesi nedeniyle oluşuyor. Genellikle liposuction ve yağ enjeksiyonu ameliyatları ya da büyük kemik kırıkları sonrasında görülüyor.

Neden emboli oluşur?

Emboli, pıhtılaşmaya eğilimli kan ve damar hastalıkları, varis, kalp hastalıklarına sahip kişiler ile sigara içenlerde daha sık oluşuyor. Diğer emboli tipleri için risk faktörleri ise; yüksek tansiyon, ateroskleroz (kan damarlarındaki yağ plaklarının birikmesi) ve yüksek kolesterol olarak sıralanabilir. Akciger embolisinin başlıca nedeni derin ven trombozu (kan pıhtılaşması). Bu da bacaklardaki damarların pıhtılaştığı bir durum. Kandaki doğal ajanlar, tıkanıklığın herhangi bir etkisine neden olmadan küçük pıhtıları genellikle çözer. Bazı pıhtılar çözülmek için çok büyüktür ve akciğerlerdeki veya beyindeki ana damarları tıkayacak boyuta ulaşırlar.

Bacaklardaki kan akışını yavaşlatan faktörler pıhtılaşmaya neden olabilir. Uzun süreli uçuşlardan sonra, bacakların hareketsiz kalmasından sonra veya uzun süreli yatak istirahatinin ardından Derin Ven Trombozu(DVT) veya akciger embolisi oluşabilir. Bu iki durum da kanser, daha önce yapılmış bir ameliyat, kırık bir bacak veya kalça, kan pıhtı oluşumunu artıran kan hücrelerini etkileyen genetik hastalıkları içeriyor.

Sigaranın rolü nedir?

Sigara tüm damarları olduğu gibi beyin damarlarını da etkiliyor. Dönüşü olmayan bozukluklara, kalınlaşmalara, elastikiyetin bozulmasına ve plaklara neden oluyor.

Hareketsiz kalmayın

Bacaklarda atardamarlardan gelen kanın geri dönüşü toplardamarlar üzerinde olur. Bu toplardamar dönüşünde kanın geriye kaçmadan ilerlemesini kapakçıklar sağlar. Yukarıya pompalama mekanizmasını ise hareket halinde kasılan bacak kasları çalıştırır. Eğer uzun süre hareketsiz kalınırsa, özellikle bacakların bükülü kaldığı uzun seyahatlerde pompa mekanizması çalışmaz. Böyle bir durumda bacaklarda uzun süre hareketsiz kalan ve göllenen kan, pıhtılaşma eğilimi gösterir. Eğer kişide pıhtılaşma eğilimi, damar içinde kapaklarda yetersizlik (varis) gibi hastalıklar da mevcutsa bu durum daha sık oluşur. Pıhtı, kişinin hareketlenmesiyle birlikte damar içinde yer değiştirerek öncelikle akciğer, kalp beyin gibi organların damarlarını tıkar ve bu organlarda belirtilere yol açar.

Ne tür önlemler almak gerekir?

- Arada bir mutlaka hareket ya da yürüyüş yapmak, özellikle saatte bir mutlaka yer ve pozisyon değiştirmek gerekiyor. Bacaklarda ve ayak bileklerinde açma-kapama egzersizlerini bulunduğunuz yerden yapabilirsiniz. Yapamayacak durumdaysanız doktorunuza danışarak kan sulandırıcı ilaç almak gerekir.

- Bol su içmeyi ihmal etmeyin. Kanı sulandırmak için en iyi ve kolay su içmek.

- Varisi olanlar mutlaka varis çorabı giymeli. Çünkü varis çorapları ödemi azaltır ve sizi pıhtıdan korur. Düşük basınçlı diz altı çoraplar sıklıkla birçok birey için uygundur. Gereğinde doktorunuza danışmayı da ihmal etmeyin.

- Seyahat esnasında uçaktaysanız her 1-2 saatte bir kalkıp yürümek, oturduğunuz yerde bacak açma kapama ve bacak kaslarını kasıp gevşetme egzersizleri yapmak faydalıdır. Otomobil ile yapılan seyahatlerde ise her 1-2 saatte bir mola vererek kısa yürüyüşler yapmak damarlarda göllenmeyi engelleyecektir.

- Pıhtılaşma eğilimi olanların mutlaka seyahat öncesinde aspirin ya da heparin türü kan sulandırıcı kullanmaları önerilir.

Pıhtı atmasını fark etmenizi sağlayacak 5 belirti

1- Ani görme kaybı: Özelikle çok küçük çaplı emboliler vücutta dolaşıp belli damarları tıkasa da belirti vermezler. Ancak özellikle görme sinirlerini besleyen (retina) damarlarında oluşan en ufak tıkanıklık kendisini ani görme kaybı olarak gösterir. Aynı durum akciğer gibi büyük çaplı organlarda olduğunda damarların tıkanması belirti vermeyebilir ya da hasta bunu hissetmeyebilir.

2- Nefes almada güçlük: Akciğere giden embolinin boyutuna göre pulmoner damarları tıkayarak göğüs kafesinde oluşan ani ağrı da bir belirtidir. Bu tablo nefes yetmezliğine, daha ileri olarak da akciğer yetmezliğinden ölüme kadar gidebilir.

3- Göğüste bıçak saplanması gibi ağrı: Göğüs ağrısının teşhisi kolay olmayan, atlandığında hastanın ölümüne yol açabilecek bir nedeni de akciğere kan götüren damarlardan birinin pıhtı tıkacıyla tıkanmasıdır. Akciğer embolisi denilen bu hastalıkta göğüs ağrısı kalp kriziyle karıştırılabilir. Ağrı çoğunlukla batıcı tarzda olsa da bazen kalp krizi ağrısına çok benzer. Çoğu zaman nefes darlığı, sık sık nefes alma şikâyetleri de vardır. Herhangi bir nedenle uzun süre yatak istirahati yapmış olanlarda, inmeli hastalarda, ameliyat geçirmiş olanlarda, oturarak uzun seyahat etmiş yolcularda daha sık görülür.

4- Konuşma bozukluğu: Beyindeki kan akışının bozulduğuna işaret edebilir. Acil tıbbi müdahale gerektirir. Bu konuda en önemli görev hastayı gözlemleyebilecek olan eş, çocuklar, bakıcı, iş arkadaşlarına düşer. Çünkü hastanın kendisinin fark edemediği bazı belirtileri gözlemleyerek hayat kurtarıcı acil tıbbi yardım alması sağlanabilir.

5-Hafızada karışıklık: Bellek yaş ilerledikçe zayıflar. Her organ gibi beynin de fonksiyonlarında yaşa bağlı kayıplar olabilir. Bununla birlikte her bellek kaybı veya hafıza karışıklığı da mutlaka yaşla ilişkilendirilmemeli. Özellikle beyne pıhtı atımı gibi ani gelişen hastalıklarda görülen belirtilerden biri de kafa karışıklığı, geçici bilinç kayıplarında şuurun kısa bir süre gidip gelmesi, yani tam bir bilinç kaybı durumu yaşanmasıdır.