Onlar hala çalışıyorlar!

Ne zaman emekli olmayı düşünüyorsunuz? Emekli olduktan sonra neler yapmayı planlıyorsunuz? Yoğun çalışma hayatları olan profesyonellerin hayallerini süsler ya da kabuslarının başındadır emeklilik. Kimi iyimser görüşlülere göre, emeklilik onca yıl çalışıp didinip yapmayı dilediğiniz, özlediğiniz şeyleri yapmak için zaman bulabileceğiniz sakin ve huzurlu bir hayatın başlangıcıdır… Diğerlerine göre ise, yaşamlarının %90'ını kaplayan işlerinin, kendi benlikleriyle özdeşleşen kimliklerinin yok olduğu, yaşın kemale erdiği, işlerden elini eteğini çekme zamanı… Bir diğer grup da, kafası çalıştığı, sağlığı yerinde olduğu sürece üretmeye devam etmek isteyen, çalışmaktan kopmayı hayal bile edemeyen üretken bir azınlık.

Bu son gruba Türk ve Avrupalılardan ziyade Amerikalılar arasında rastlamak mümkün. Akademisyenler, doktorlar, bilim adamları hatta girişimciler arasında 60, 70 hatta 80'lerinde çevresindekilere yılların birikimiyle mentorluk yapan aktif profesyonellere toplantılarda, vakıf etkinliklerinde veya iş dünyasının ileri gelenlerinin bulunduğu öğle yemeklerinde denk gelebilirsiniz. Üstelik bu insanların akıllarına biran bile 'ben ne zaman dinleneceğim' veya ‘işlerimi ne zaman yavaştacağım' gibi düşünceler gelmez. Nefes aldıkları sürece, mesleklerini icra etmek için adeta içlerinden gelen güçlü bir sesin kumandasıyla hep yeni projelere koşarlar.  Amerika'nın ileri gelen politikacıları, iş adamları, bilim adamlarını düşündüğünüzde, emeklilik yaşında olup biyolojik yaşını hiç göstermeyen herkesin saygıyla çalışmalarını takip ettiği kişiler hemen aklınıza gelecektir.

Warren Buffet, Henry Kissinger ve daha niceleri

Ünlü yatırımcı, dünyanın en zengin adamlarından Warren Buffett 81 yaşında ve aktif olarak şirketi Berkshire Hathaway'in CEO'su, yönetim kurulu başkanı olarak her türlü yönetim ve yatırım kararlarında son sözü söylüyor. Gates Vakfı aracılığıyla hayırseverlik projelerini bilfiil takip ediyor. Buffett sonrası dönemde, Warren Buffett'nin sorumluluklarının üç ana alana bölünmesi ve üst düzey yöneticiler arasında paylaştırılması planlanıyor: 1. CEO, 2. Yönetim Kurulu Başkanı; 3. Yatırım Müdürleri. Ancak, Buffett'nin yakın gelecekte emekli olma gibi bir planı yok. Sağlığı izin verdiği sürece işinin başında olmayı ve çok sevdiği işini hep daha iyiye götürmeyi hedefliyor.

Nobel ödüllü Henry Kissinger bir diplomasi duayeni. Amerikan politikasına 60'ların sonundan 70'lerin sonuna kadar birçok tarihi kararla yön veren Kissinger  reelpolitik akımının ustası. Amerika'nın bu dönemdeki Soğuk Savaş stratejisinde, komünist Çin'le ilişkilerin açılmasından Vietnam Savaşı'nın sonlandırılmasına kadar birçok önemli kararın fikir babası ve uygulayıcısı olarak görülüyor. Bugün kendi kurduğu Kissinger Associates adındaki danışmanlık firmasında yönetim kurulu başkanı görevine devam ediyor. Bu sene yayınlanan kitabı On China (Çin Üzerine), Çin'le Nixon döneminde başlatılan diplomatik ilişkilerin, Çin'in Batı ülkeleriyle kurduğu dış ilişkilere nasıl etki ettiğini, Çin'in tarihini ve politik liderlerini ilk ağızdan samimi bir dille kültürel ve felsefi dinamikleri yansıtarak anlatıyor. Bu kitabıyla tarih, diplomasi ve politika çevrelerinden alkış alan Kissinger 88 yaşında.

Farklı alanlarda başarılara imza atmış toplumun ileri gelen figürlerinin dışında da Amerikalılar yaşları ilerledikçe çalışmaya devam eden bir toplum. Amerika'da ortalama emeklilik yaşı 66 ancak bu yaşa gelip de çalışmaya devam edenlerin (etmek isteyen veya zorunda kalan) sayısı diğer ülkelere kıyasla oldukça yüksek. İngiltere'de 60-64 yaş aralığının %40'ı çalışıyor, 65-69 yaş aralığında bu oran birden %10'a, 70 yaş üzerinde ise, oran %2'ye düşüyor. Fransa'da emeklilik yaşına gelip çalışanların oranı çok daha düşük: 60-64 yaş aralığın ancak %12'si, 65-69 yaş aralığının ise sadece %1'i çalışmaya devam ediyor. Amerikalılara baktığımızda oranlar çok daha yüksek, 60-64 yaş aralığının %50'si çalışıyor, 65-69 aralığının %20'si, 70 yaş üzerinin ise %5'i iş hayatına devam ediyor.

Amerikalıların uzun seneler çalışmasının ardındaki sebebi ille üretkenliğe veya çalışmayı sevmeye bağlamak doğru olmaz. Finansal kriz birçok Amerikalının emeklilik birikimlerini kaybetmeleriyle sonuçlandı. Bir diğer kısım Amerikalılar için emekliliklerini garantiye alacak kadar tasarruf etmek zaten mümkün olmamıştı. Dolayısıyla, finansal kriz artı insan ömründeki artış söz konusu olunca birçok Amerikalı için emekli olmak rafa kaldırıldı. Bu durumu olumlu karşılayıp çalışmanın keyfini çıkaranlarla yaşam şartlarının gereklerini mecburen yerine getirenler sayesinde Amerika'da 60 yaş üzeri çalışan sayısı oldukça yüksek.

Peki ya Avrupa ülkeleri ne durumda?

Dünya nüfusunun yaş ortalaması özellikle gelişmiş ülkelerde ilaç ve sağlık hizmetlerindeki gelişmelerle yükselmekte. Bu durum hükümetlerin üzerindeki emeklilik yükünü arttırmakta. Hükümetler ve Avrupa Birliği gibi ülke toplulukları emeklilik yaşını yükseltmeyi emeklilik ödeneklerini azaltmak için öncelikli önlem olarak görüyor. Örneğin, ekonomik krizle alaşağı olan Yunanistan'a Avrupa Birliği'nin ilk şartlarından biri emeklilik yaşını yükseltmesi. Ülkede 58 olan emeklilik yaşının 62'ye çıkarılması planlanmakta. Fransa da ekonomik sebeplerden dolayı 60 olan emeklilik yaşını yükseltmeyi hedefliyor.

Dünya Ülkeleri Emeklilik Yaşları

Danimarka 65

Italya 58

İsveç 65

Meksika 65

Kore 60

Japonya 60

Fransa 60

Hollanda 65

Norveç  67

İzlanda  65

Slovakya Kadınlar 57 – Erkekler 62

Almanya 67

Rusya Kadınlar 55 – Erkekler 60

Amerika 65

Türkiye Kadınlar  58 – Erkekler 60

Kanada  65

Ülkemizde yaşlı çalışana bakış?

Avrupa ülkeleri arasında ortalama emeklilik yaşı 60 ancak insan ömrünün uzaması ve sağlık alanındaki gelişmelerle kaliteli yaşamın desteklenmesi sonucunda, hükümetlerin hedefi önümüzdeki senelerde ortalama emeklilik yaşını 62 yaşına çıkarmak.

Türkiye emeklilik yaşı açısından OECD ülkeleri arasında en genç emeklilere sahip ülke. Bunun sebebi, Türkiye'de emeklilik yaşı standardının 1969 yılında kaldırılarak çalışanın sadece çalışma yılı esas alınarak emekliliğinin hesaplanması. Bu sisteme göre, çalışan kadın ya da erkek 25 yıllık çalışma süresi sonunda emekliliğe hak kazanmakta. İşe giriş yaşı ortalamada 20'li yaşlara denk gelen Türk insanının 40'lı yaşlarının ortasında emekli olması mümkün hale geldi. Bu durum, sosyal güvenlik sistemini çökme aşamasına getirdi. Yakın dönemde yapılan değişiklikler emeklilik yaşını kademeli olarak arttırmayı hedefliyor.

2036'dan itibaren emeklilik yaşı 65 olacak

Emeklilik yaşı ve süresi Türkiye'de uzun yıllardır tartışılan derin bir konu. Burada dikkat çekmek istediğimiz konu ise, uzun yıllar çalışmaya bakış açısı. Türkiye'de insanlar ancak ekonomik zorunluluklardan dolayı emekli olduktan sonra çalışmaya devam ediyor. Toplum yaşlı insanların aktif olmasını yadırgıyor. Otobüste 65 yaşının üstünde bir amcaya genç bir çocuğun ‘senin dışarlarda ne işin var, neden evden çıktın?' diye sorduğuna şahit olabiliyorsunuz.

Yaş konusuna işverenlerin yaklaşımı da toplumun yaklaşımından çok farklı değil: İşverenler genellikle 50'nin hatta 40'ın üzerinde yaşlardaki insanlara iş vermek istemiyor. Diğer yandan da emekli çalışanlar ucuz iş gücü gibi gözüküyor, bu durum da gençlerin iş bulmasını daha da zorlaştırıyor.

Ülkemizde çalışanlar açısından emeklilik konusu birkaç yazı gerektirecek kadar kapsamlı. Oysa, işverenler dünyasında Amerikalı profesyonelleri aratmayan, Türkiye'deki emeklilik yaşı ortalamalarına meydan okuyanları da unutmamak gerek. Türkiye'de halkla ilişkilerin temellerini atan Betül Mardin Warren Buffet'nin jenerasyonu. Kariyerine gazetecilikle başlayan Mardin, ülkemizde ilk halkla ilişkiler uygulamalarını hayata geçirmiştir. 80'li yılların sonlarında kendi halkla ilişkiler şirketini kurmuş. Aynı zamanda, Istanbul Üniversitesi'nde ve Boğaziçi Üniversitesi'nde gazetecilik ve halkla ilişkiler dersleri vermiştir. 1997'den itibaren, Bilgi Üniversitesi Halkla İlişkiler Fakültesi'nin koordinatörlüğünü yapmaktadır. Yürüttüğü aktif görevlerle Betül Mardin neşesini ve enerjisini uğraştığı işlere ve çevresindekilere yansıtmaya devam ediyor.

2050 – Emeklilik Reform Yılı

OECD üyesi ülkeler 2050 yılına kadar emeklilik yaşını ve emekli olmak için gereken çalışma süresini arttırmak konusunda kararlılar. 30 OECD ülkesi 30 yıllık çalışma sonrasında emekliliğe hak kazanılması hususunda hemfikir. Emeklilik yaşının da 65'e çıkarılması planlanmakta. Böylece, ortalama emeklilik yaşının erkeklerde 63, kadınlarda da 61'e yükseleceği öngörülüyor.

Hollanda'da hükümet ile işveren ve işçi temsilcilerinden oluşan sosyal taraflar uzun süredir devam eden tartışmaları sonucunda emeklilik yaşının yükseltilmesi konusunda anlaşmaya vardılar. Bugün 65 olan emeklilik yaşı, kademeli olarak arttırılacak 2020'de 66, 2025'te 67 olacak. 2020 yılından itibaren isteyenler 65 yaşında erken emekli olabilecekler. Erken emekliler maaşlarını %6.5 oranında eksik alacaklar. Benzer bir yaklaşımla, 66 ve daha sonra 67 yaşından sonra çalışmak isteyenler çalışmaya devam edecek, aldıkları maaş ise, %6.5 oranında fazla olacak.

Sadece emeklilik yaşını arttırmak yeterli değil

Emeklilik yaşını yükseltmek hükümetlerin emeklilik ödeneklerinin ekonomilerine verdiği ağırlıkla mücadele için tek yöntemi olmamalı. Bugün birçok çalışan emeklilik yaşına gelmeden iş hayatını bırakmakta. Bu durumun başlıca sebebi emeklilik yaşına kadar çalışmanın kişiye pek bir avantaj sağlamaması.

Örneğin, emeklilik yaşına birkaç yılı kalmış çalışan belli bir çalışma yılının üzerindeyse, erken emekli olmakla herhangi bir hakkından vazgeçmiyor. Bunun tam tersi durumda, yani gerekenden daha uzun süre çalışmak isteyen çalışana çalışacağı için herhangi bir avantaj sunulmuyor.

Hükümetlerin yaş konusundaki ayrımcılıkla mücadele etmeleri için sağlam düzenlemelere ihtiyaçları var.  Belli yaşın üzerindeki çalışanlara yetkinliklerini geliştirmek için örneğin teknoloji alanında verilecek eğitimler çalışanlar arasındaki uyumu sağlamaya yardımcı olabilir. Birkaç jenerasyon aynı ofisi paylaşan çalışanların aynı dili konuşmaları için grup çalışmalarına ağırlık verilebilir.

Özellikle Türkiye gibi genç nüfusun yoğun, işsizliğin yüksek olduğu ülkelerde emeklilik yaşının arttırılması genç nüfusun daha zor iş bulmasına sebep olacaktır. Bu durumun önüne geçmek için, hükümetin görevi hem genç nüfusu istihdam edecek hem de olgun çalışanların işlerine devam etmelerini sağlayacak uygulamalar geliştirmek olmalıdır.

www.datassist.com.tr