'Arabuluculuk'la yargıda hızlı çözüm!
Türk hukuk sistemine adli yargı ve tahkimden sonra üçüncü bir "çözüm yolu" olarak gösterilen Arabulucuk Sistemi'ne ilişkin, (kanun tasarısının'Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Tasarısı'nın Meclis alt komisyon çalışmaları tamamlandı. Arabulucuk
YAYINLAMA
GÜNCELLEME
Canan SAKARYA-Özüm ÖRS
ANKARA- Türk hukuk sistemine adli yargı ve tahkimden sonra üçüncü bir "çözüm yolu" geliyor. Hükümetin, yenileyerek TBMM'ye sevk ettiği 'Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Tasarısı'nın alt komisyon çalışmaları tamamlandı. Tasarı, komisyon üyelerinin Adalet Bakanlığı'nın organizasyonu ile yurtdışında muhtemelen İngiltere'ye yapacakları 'inceleme gezisinin' ardından hazırlanacak nihai raporla birlikte Adalet Komisyonu'nun gündemine sunulacak.
Ekonomik ve ticari ilişkileri de kapsayan özel hukuk uyuşmazlıklarına alternatif çözüm yöntemi olarak hazırlanan tasarı alt komisyon aşamasında AKP ile MHP tarafından olumlu bulundu ve desteklendi. CHP ise arabuluculuk kurumu ile anayasal yargı birliği ilkesini ihlâl edileceği, cemaat, tarikat gibi oluşumlara "çok hukukluluk" yolunu açacağından kaygı duyuyor.
Siyasi alandaki farklı görüşlere rağmen hukuk ve iş dünyasının desteğine alan tasarı alt komisyonda bazı değişikliklerle benimsendi. Değişiklikler şöyle:
Sadece hukuk fakültesi mezunları en az 5 yıllık meslek deneyimi şartıyla arabulucu olabilecekler. Arabuluculuk eğitimi sadece bünyesinde hukuk fakültesi bulunan üniversitelerde verilecek.
Taraflar arabuluculara bizzat veya avukatlarıyla birlikte ya da sadece avukatları aracılığıyla başvurabilecek. Arabulucu olmak isteyen yargıç, avukat ve noterlere toplum ve insan psikolojisine ilişkin eğitim verilecek.
Arabulucular rüşvet, uyuşturucu gibi konusu suç olan bir olaya ilişkin uzlaşma arandığının tespiti halinde arabuluculuktan çekilecek ve arabuluculuk faaliyeti sona erecek.
Tasarı ile öngörülen arabuluculuk kurumu yabancı kişi ve şirketler dahil gerçek ve tüzel kişileri özel hukuk kapsamında ilgilendiren ekonomik, mali ve ticari uyuşmazlıkları da kapsıyor. Gerek genel hukuk gerek anayasal adli ve idari ve yargı düzeni gerekse özel sektör açısından böyle bir oluşum ne gibi sonuçlar doğurabilir sorusunu, milletvekillerine, hukukçulara, iş dünyası temsilcilerine ve tasarıyı hazırlayan bilim kurulunun başkanına sorduk. İşte cevaplar...
MHP İstanbul Milletvekili Murat Başesgioğlu
Güven unsuru önemli ve denetim gerekiyor
Yeni bir müessese olduğu için tereddütle karşılanıyor. Tarafların güven duyabileceği bir müessese olması lâzım. Her aşamada tarafların masadan kalkma imkânı söz konusu. İdeal olan, yargı birliğini korumak adına, mevcut devlet yargısının işlemesi, birikmiş hukuki ihtilâfların hızla çözülmesi… Hepimizin hukuk devleti içinde savunmamız gereken, bu!
Bu sistem yargılamaya alternatif olarak düşünülmüyor; hukuk sistemimize kazandırılmasında sakınca yok; ancak işler olması ve vatandaşların rağbet etmesi lâzım. Bunun için güven unsuru son derece önemli. İkincisi, denetlenmesi önemli. Bizi bölge bölge ya da çeşitli görüşlere, saiklere göre bir olayda değişik yargı içtihatlarına götürmemeli. Karadeniz'deki bir olayda arabulucunun refleksi neyse Güneydoğu Anadolu'da da aynı çözümü üretmeli ki ülkede yargı birliği sağlansın.
Kanaatimce hukukçuların arabuluculuk yapmalarından fayda var. Çünkü neticede bir adli işlem söz konusu. Dolayısıyla işin çerçevesini çizme, tarafları yönlendirme konusunda bu işi eğitimini almış insanların yapmasında fayda var. Arabuluculuk kurumunun nerede konuşlandığı önemli. Tasarıda, Adalet Bakanlığı diyor! Bence bir serbest meslek faaliyeti olduğu için, barolar ya da başka meslek kuruluşları gibi, bağımsız, özgün bir yapı içerisinde konuşlanmasında fayda var.
Denetim ve uygulamayı takip etmek son derece önemli. Bunlar olursa, zamanla vatandaşların bu kuruma ne kadar müracaat edeceklerini görmüş oluruz. Uzlaşma kültürü ile… toplumun uzlaşma kültürüne ne kadar yakın olduğu ile ilgili, onun için okullardan başlayarak toplumun bütün kesimlerinde uzlaşma kültürünün oluşmasına dikkat etmek lâzım.
CHP Uşak Milletvekili Dilek Akagün Yılmaz
Cemaat, mafya, töre kurallarına dayalı çok hukukluğu getirecek
Öncelikle Anayasa'nın 9. maddesine aykırı. Çünkü maddede yargı yetkisinin Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılabileceği belirtiliyor. Her ne kadar arabuluculuk yargı faaliyeti değil, tarafları bir araya getirecek, çözüm yollarını birlikte bulmalarını sağlayacak dense de, bu doğru bir yaklaşım değil. Sonuç olarak hukuk uyuşmazlıkları çözümlenecek ve nihai olarak icra hâkiminin denetiminden geçerek ilâm niteliğinde bir belge ortaya çıkacak, bu nedenle yargı faaliyetidir; yargının birliği ilkesini ortadan kaldıracak, çok hukukluğuna neden olabilecek.
Faaliyetler gizlilik kuralları içinde olacak, taraflar kuralları kendileri belirleyecek; ayrıca tutanağa bağlanarak icra hâkimine götürülecek; hâkim sadece tasarruf edilebilir bir hak var mı, bir de icra edilebilir mi, ona bakacak. Tarafların ehliyetine, hak ihlâllerine, taraflar baskı altında kaldılar mı… bunlara bakamayacak. Bu yönüyle, çok sakıncalı bir konu. İnsanlar baskıyla zorlanabilirler arabulucuya gönderilmeye… orada özellikle kadınlar açısından, işçi-işveren ilişkilerinde ya da esnaf ilişkilerinde bile ekonomik olarak güçsüz olanların baskı altına alınması ve hukuk şemsiyesinden uzaklaştırılması anlamına gelebilir. Tehlikeli, çok hukukluluğa giden bir sistem yaratılmaya çalışılıyor.
Adalet Bakanlığı tarafından tamamen kendilerine bağlı bir yargı sistemi oluşturulacak. Hukuk Muhakemeleri Kanunu yürürlüğe girdi; insanlar masraflarını peşin yatırmak zorunda, nispî harçlar yüksek, mahkemeleri gitmeden arabulucuya gitsin, diyorlar; çünkü arabulucu daha az harca tabi olacak. Arabuluculuğu yerleştirmeye, yargıyı özelleştirmeye çalışıyorlar. Yargının yükünü azaltmak gibi gerekçelerle insanların haklarını elde etmelerini engelleyecek bir yöntem. Cemaat, mafya, töre kurallarının ön planda olduğu çok hukukluğu getirecek. Kendi inancıma göre yargılanmak isterim, diyenler var; bu bizim koşullarımıza uygun değil.
AKP kararlı görünüyor; alt komisyonda gereken düzeltmeler için çaba gösterdik. Öncelikle bu yasaya karşıyız, sakıncalarını en aza indirmeye çalışıyoruz. Avukatlar iş alanlarının daraltılmasına karşı, şeklinde bir algı var; öyle değil! Biz vatandaşın hakkına kavuşmaması gibi bir durumla karşı karşıya kalabiliriz. Çok ciddi hak ihlâlleri olabilecek; Ayrıca, itiraz mercii, temyiz aşaması yok. Aile, miras ve iş hukuku ile ilgili konularda arabulucuya gidilmemeli.
Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi (ve tasarıyı hazırlayan bilim kurulu başkanı) Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez
Arabuluculuk yargının alternatifi değil
Günümüzde pek çok ülkede dava sayısının artması, açılan davaların nitelikleri ve artan yargılama giderleri yargının gecikmesine neden oldu. Bir taraftan bu sorunları çözme çareleri aranırken, diğer taraftan dostane yollarla çözüm yöntemlerinin araştırılmasına ve geliştirilmesine çalışıldı.
Uyuşmazlıkların mahkemeye götürülmeden taraflarca müzakere edilerek veya üçüncü kişilerin katkılarıyla çözüme ulaştırılmak istenmesi, adalete erişim açısından da önemli. Adalete erişim, Anayasamızın 36 ve İnsan Hakları Sözleşmesinin 6'ncı maddesinde güvence altına alınan temel bir hak. Bu hakkın gerçekleştirilmesinin sonucu olarak, dostane yollarla uyuşmazlık çözüm yöntemleri teşvik edilmeli. Bu da, hukuki düzenlemeler yapmak, toplumda farkındalık yaratmak ve engellerin kaldırılmasını sağlamakla mümkün olabilir.
Uyuşmazlıkların dostane yollarla çözümü yargının alternatifi değil. Taraflar ister dostane çözüm yoluna başvurduktan sonra isterse öncesinde mahkemeye başvurabilirler. Bu yöntem sadece mahkeme dışında, tarafların uyuşmazlığı dostane biçimde çözümünü amaçlamakta.
Arabuluculuk sistemine getirilen eleştirilerin hiç birine katılmıyorum. Modern kadılıktır, deniyor. (Arabuluculukta) yargılama söz konusu değil, hüküm yok, karar verilmiyor; kadı ise hüküm veren, yargılayan kişi. İkincisi, yargılama olduğundan söz ediliyor; arabuluculukta hüküm veren taraf yok, uzlaşıyorlar uyuşmazlık çözülüyor.
Biz özellikle şiddetin kullanıldığı hallerde arabuluculuğun geçerli olmayacağını benimsiyoruz. Boşanma davaları, arabuluculuk uygulanabilecek bir alan değil; hâkim kararı gerektiren bir olay. Çocuğun velâyeti hâkimin karar vermesi gereken bir konu.
Mafya arabuluculuğu kullanacak, deniyor; mafya racon keser, tarafları dinler ve emreder. Mafyada tarafların uzlaşmalarını sağlamak, bunu bir metne geçirmek, mahkeme önünde icra kararı alınması yok; mafya hukuk düzeni içine girmez! İtalya'da yıllardır uygulanıyor, böyle bir şey akla dahi gelmemiş!
Tasarı bütün bu kaygıların giderilmesi konusunda tekrar tekrar gözden geçirildi. Tereddütlerin giderilmesi için, arabuluculuk yapanlara hukuk fakültesi mezunu olma şartı getirildi. Mahkeme tarafları çağıracak, baskı olup olmadığına bakacak ve karar verilecek. Çok hukukluluk, şeriat tehlikesi, deniyor; oysa arabuluculuk AB içinde bütün ülkelerde uygulanıyor.
Türkiye Barolar Birliği Başkanı Vedat Ahsen Coşar
Tahkime göre daha etkili ve ucuz
En geniş anlamı ile hem tahkimi, hakemliği ve hem de arabuluculuk ile uzlaştırmayı içeriyor. Dar anlamda ise sadece arabuluculuk veya uzlaştırma faaliyetleri ile bunların çeşitlerini kapsar. Alternatif çözüm adli, yargısal bir faaliyet olmadığı gibi, emirle yürütülen, ortaya kesin ve icra edilebilir karar çıkaran bir süreç de değil. Hak odaklı değil, menfaat odaklı bir kurum. Sadece ve başarılı olduğu takdirde, taraflar arasında varılan anlaşma çerçevesinde sözleşme bağıtlanmasından ibaret bir süreç.
Arabuluculuk ülkemizin de yabancısı olmadığı bir yöntem. Köy Kanunu'nda, Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu'nda, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun'da, Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun'da, Avukatlık Kanunu'nda, Aile Mahkemeleri'nin Kuruluş Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun'da, Menkul Kıymet Borsaları Hakkında Kanun Hükmündeki Kararname'de uyuşmazlıkların arabuluculuk ile çözümlenmesine yönelik düzenlemelere yer veriliyor.
"Türkiye'nin ihtiyacı var mı? Türkiye'nin mevcut özel hukuk sistemi ve yargı düzeni, işleyişi ve Avukatlık Kanunu'nun işlevleri dikkate alındığında arabuluculuk kurumu Türkiye için gerekli mi" şeklindeki sorular bence gereksiz. Türkiye'de ihtiyaç yoktur demek, biraz katı düşünmek, dünyayı çok fazla bilmemek demektir. Diğer taraftan arabuluculuk kurumu ile ilgili olarak Avrupa Komisyonu'nun 22 Ekim 2004 tarihli direktifi de var.
Türkiye'de yargının yükü önemli ölçüde azalacak mı? Elbette hayır. Esasen dünyanın hemen hiçbir ülkesinde öyle beklenildiği ölçüde bir azalma da olmadı. Günümüzde özel sektör ihtilâflarını yaygın olarak tahkim yoluyla çözmekte. Tahkim masraflı, pahalı ve uzun bir süreç. Arabuluculuk hem ucuz, hem de kısa bir süreç. Özel sektörün arabuluculuğu tercih etmesi durumunda, tahkime ve dava yoluna oranla daha etkili, daha hızlı, daha adil bir sonuca ulaşması kanımca mümkün olacak.
TİSK Başkanı Tuğrul Kutadgobilik
Çalışma hayatı açısından da önem taşıyor
Türkiye ekonomisi ve işletmeler açısından önem taşıyor. Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri iş veya işlemlerden doğan özel hukuk uyuşmazlıklarında uygulanacağı tasarıda belirtilen arabuluculuk, mevcut yargılama sistemi ve tahkime ilâveten yeni bir yöntem önerisi sunuyor. Yöntemin etkinliğinin sağlanması halinde, yargı yükünün hafifletilmesi kadar ülkemizdeki uzlaşma kültürünün zenginleştirilmesine katkı sağlayacağı düşünülmekte.
Adalet Bakanlığı istatistiklerine göre, Yargıtay hukuk dairelerinin iş yükü 2001-2010 yılları arasında yüzde 77 oranında artmış, dosyaların ortalama sonuçlanma süresi 2001 yılında 56 gün iken 2010 yılında 197 güne ulaşmış. Yargıtay'ın iş davalarına bakmakla görevli dairelerinin 2010 yılındaki toplam dosya sayısı 141 bin 869 adet. Bu durum Yargıtay'ın tüm dairelerindeki toplam dosya sayısının üçte birinden fazla. İş davalarının ortalama sonuçlanma süresi ise 274 ila 314 gün arasında değişmekte. Bu sonuçlarla birlikte değerlendirildiğinde, tasarının özel sektörün karşı karşıya kaldığı uyuşmazlıklar kadar işçi ve işveren uyuşmazlıkları ve çalışma hayatının sorunlarının çözümü açısından da önem taşıdığı görülmekte. Bireysel ve toplu iş ilişkileri alanında çıkabilecek uyuşmazlıklardan arabuluculuk yolu ile çözümlenebilecek olanlarının önerilen sistemle sonuçlandırılması, çalışma ilişkilerimizde hızlı çözümler üretilmesi açısından fayda sağlar..
Arabuluculuk Kurulu'nda işveren kesimini temsil eden konfederasyonumuzun yer almaması ciddi bir eksiklik. Konfederasyonumuzun Arabuluculuk Kurulu'nda temsili tasarı'nın amaçlarına ulaşmasını sağlayacağı gibi, Kurul'da denge ve objektiflik sağlanmasına da katkı sağlayacak.
Çözüm için arabuluculuk yolunu seçecek olan tarafların, hangi tür uyuşmazlıklarda bu yolu kullanabileceklerinin somutlaştırılması ve kamuoyunun bu alandaki farkındalığının artırılması önemli görülmekte. Tarafların, uyuşmazlığın konusunu oluşturabilecek sözleşmelerde arabuluculuk yoluyla çözüm yolunu öngörebilecekleri tasarıda açıkça yer almalı. Her ne kadar bunu engelleyen bir hüküm mevcut değilse de, sözleşmelere konulacak arabulucuya yönelik hükümlerin uyuşmazlık aşamasında ortaklaşa alınması beklenilen arabulucuya gitme kararından daha etkili ve pratik olacağı düşünülmekte.
Sonuç itibariyle, Avukatlık Kanunu'nda yer alan ve usul mevzuatımızda hâkimin tarafları sulha teşvikine ilişkin düzenlemeler bugüne kadar etkin biçimde işleyemedi. Arabuluculuk sisteminin üreteceği çözümlerin sonuçlarını değerlendirmek için henüz çok erken. İstenen sonuçlara ulaşılması için kamuoyunun, özellikle özel sektörün geniş ve etkili biçimde bilgilendirilmesi önem taşımakta. Bu alanda ilk görevleri üstlenecek olan arabulucular tarafından elde edilecek sonuçlar, beklentileri karşıladığı ölçüde, sistemin tercih edilirliği artacak.
TUSKON Başkanı Rızanur Meral
Uzlaşma kültürünün yerleşmesine katkı sağlayacak
Arabuluculuk müessesesi tüm gelişmiş toplumların hukuk sistemlerinde olan bir kurum. Kaldı ki ziyaret ettiğimiz ticaret odaları bünyesinde de ihtilafları çözmek için birer arabuluculuk merkezi kurduklarını görmekteyiz. Medeni bir toplumun gerektirdiği uzlaşma kültürünün yerleşmesinde arabuluculuğun büyük bir fayda sağlayacağını düşünmekteyiz.
Ülkemiz yargı sistemi son zamanlarda yapılan iyileştirmelere rağmen çok ağır işlemekte. Uzayan yargılama süreci, iş adamlarımıza telâfisi mümkün olmayan zararlar veriyor. Dolayısıyla tüm dünyada yaygın olarak kullanılan alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin ülkemizde de uygulanması gerekmekte. Fakat bu faaliyetin herkes tarafından değil sadece hukukçular tarafından yapılması büyük önem arz etmekte.
MÜSİAD Başkanı Ömer Cihad Vardan
Arabulucular hukukçulardan oluşmalı
Arabuluculuk müessesesiyle ilgili etkin düzenlemeler yapıldığı takdirde tasarıya sıcak bakılabileceği kanaatindeyiz. Bu düzenlemelerin başında arabuluculuk yapacak kişilerin, ilk taslakta belirtildiği gibi, soru işaretli bireylerden değil, alt komisyonda önerildiği üzere hukukçulardan oluşması gelmekte.
Bir diğer önemli nokta, düzenleme kapsamına girecek hususların, dikkatle ele alınması. Ticari alacak-verecek meseleleri dışındaki konuların bu müessese tarafından çözülmeye çalışılması makul olmayacak. Arabuluculuk, alternatif bir çözüm olarak sunulsa bile, bu kurumun gerek tanınması gerekse toplum tarafından benimsenmesi sürecinin, kolay olmayacağını kabul etmek gerekir.
Bu konularda ilginizi çekebilir