Zeka savaşları: Küresel rekabetin yeni cephesi

Yapay Zeka ve Teknoloji Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Ergi ŞENER

Dünya, veri ve algoritma­ların belirleyici olduğu yeni bir savaş alanına adım atıyor: Yapay Zeka Savaş­ları. ABD ve Çin arasındaki ya­pay zeka (AI) rekabeti, jeopoli­tik dinamikleri kökten değişti­rirken, teknoloji şirketlerinden hükümetlere kadar geniş bir yel­pazede büyük bir dönüşümü te­tikliyor.

Biden’ın giderayak ile­ri düzey çip ihracatına yönelik getirdiği kısıtlamalar, özellikle Çin’in AI alanındaki ilerleme­sini engellemeyi amaçlıyordu. Ancak DeepSeek gibi yenilik­çi Çinli firmaların geliştirdiği daha verimli ve düşük maliyet­li yapay zeka modelleri bu kısıt­lamaları aşmakla kalmadı, ino­vasyon odaklı yaklaşımla en kö­tü zamanlarda bile nasıl atılım gerçekleştirilebileceğini somut olarak gösterdi.

DeepSeek’in “Mixture-of-Experts” (MoE) modeli gibi yenilikçi algoritma­lar ve çok daha az hesaplama gü­cüyle yüksek performans sağla­mayı mümkün kılıyor. Bu, “da­ha fazla işlem gücü, AI’dan daha iyi sonuç almak demektir” anla­yışını değiştirebilir ve yapay ze­kanın demokratikleşmesini hız­landırabilir. DeepSeek’in yük­selişini bir yandan da AI’ın artık sadece bir teknoloji değil; eko­nomik büyümenin, ulusal gü­venliğin ve küresel rekabetçili­ğin en önemli bileşeni olduğunu da göstermesi adına da analiz et­mek gerekiyor.

ABD-Çin rekabeti: Teknoloji savaşlarının yeni aşaması

Bu yarış sadece donanım ve ya­zılım üstünlüğü ile sınırlı değil. ABD’nin Silikon Vadisi’nde geliş­tirdiği OpenAI, Google DeepMind ve Anthropic gibi yapay zeka dev­leriyle, Çin’in DeepSeek, Tencent, Baidu ve yeni nesil AI firmaları arasındaki mücadele küresel tica­ret savaşlarının bir uzantısı hali­ne geliyor. Yanıtlanması gereken sorular şunlar: AI’nin yeni dünya düzenindeki rolü ne olacak? Han­gi ülke, hangi stratejilerle rekabet avantajı sağlayacak?

Yeni jeopolitik dinamikler

Çip savaşları, AI’de kaynak milliyetçiliğini (resource nati­onalism) de tetikledi. Çin, AI iş­lemcilerini kendi üretme çaba­sını hızlandırırken, ABD ve Av­rupa da kritik teknoloji tedarik zincirlerini yeniden yapılandı­rıyor. Örneğin, AB’nin 43 mil­yar dolarlık çip yatırım fonu ve ABD’nin CHIPS Act politikala­rı, üretimin yerelleşmesini sağ­lamak için atılan adımlar. An­cak bu yaklaşımlar, AI’nin kü­resel gelişimini yavaşlatabilir ve inovasyonu tekelleşmeye sü­rükleyebilir. Kısıtlamalar art­tıkça, yeni pazarlar ve oyuncu­lar devreye girecek. Türkiye gi­bi yenilikçi ve gelişmekte olan ülkeler, burada stratejik bir ko­num elde edebilir.

Geleceğin AI savaş alanları: Dijital egemenlik mücadelesi

Yapay zeka, ülkeler arası re­kabetin yeni savaş alanı hali­ne gelirken, bu mücadele sade­ce çipler ve büyük dil modelleri (LLM) etrafında şekillenmeye­cek. AI’nin jeopolitik oyunları dönüştüreceği alanları da tartış­maya açmak isterim:

1-Dijital propaganda ve al­gı yönetimi: Deepfake Çağı: AI destekli propaganda araçları, deepfake videolar ve sahte sos­yal medya kampanyaları, ülkeler arasında seçimleri etkilemek, li­derleri itibarsızlaştırmak ve top­lumsal kutuplaşmaları derinleş­tirmek için kritik bir silah haline gelebilir.

2-TikTok, X ve dijital plat­form savaşları: Bilgi Akışını Kim Kontrol Edecek?

ABD’nin TikTok yasağı gibi adımlar, AI ile bilgi manipülas­yonu ve veri milliyetçiliği konu­larında küresel bir savaşın par­çası haline geliyor. Gelecekte da­ha fazla yasak ve sansür önlemi beklenebilir.

3-AI ile silahlanma: Oto­nom savaş sistemleri ve uydu savaşları: Otonom silahlar, in­sansız hava araçları (İHA’lar) ve AI destekli füze sistemleri sava­şın doğasını değiştirecek. Uydu savaşları ve siber saldırılar ise fiziksel çatışmalardan daha bü­yük bir tehdit haline gelebilir.

4-AI destekli siber saldırı­lar: Ulusal altyapıları hedef alan AI tabanlı siber saldırılar, ban­kacılık sistemlerini ve kritik hiz­metleri çökertme riski taşıyor. AI optimize edilmiş dolandırı­cılıklar ve dijital suçlar artabilir.

5-Teknoloji milliyetçiliği: AI tedarik zincirlerinin bö­lünmesi: ABD ve Çin’in ayrışma­sı, AI tedarik zincirlerini parçala­yabilir. Ülkeler taraf seçmek veya kendi bağımsız AI ekosistemleri­ni kurmak zorunda kalabilir.

Türkiye’nin AI Stratejisi: AI Yol Haritası

Türkiye, yapay zeka savaşla­rında bir “takipçi” olmaktan çı­kıp, belirleyici bir aktör olmalı. Bunun için bir yol haritasını tar­tışmalara açmak isterim:

1-AI çip tasarım ve üretim için altyapı oluşturulmalı

-Türkiye, yerel AI çipi üreti­mi için yatırımları hızlandırmalı ve yerli süper bilgisayar altyapı­sını oluşturmalı.

-AI hesaplama merkezi kura­rak yerel start-upların, üniversi­telerin ve şirketlerin yüksek iş­lem gücüne erişimi sağlanmalı.

2-Yapay zeka fonları ve des­tek mekanizmaları oluştu­rulmalı

-Stratejik AI fonlarıyla giri­şimler desteklenmeli ve düzen­leyici çerçeve inovasyonu teşvik edecek şekilde tasarlanmalı.

-AI startup’ları için hızlandı­rıcı programlar ve teşvik sistem­leri oluşturulmalı.

3-Küresel iş birlikleri güç­lendirilmeli

-Türkiye, hem ABD hem de Çin ile AI konusunda dengeli ilişkiler geliştirmeli. Avrupa Birliği ve Or­ta Doğu pazarlarıyla stratejik or­taklıklar kurarak, uluslararası AI projelerinde konumlanmalı.

4-AI model eğitimi için bü­yük veri stratejisi geliştiril­meli

-Türkiye, kendi dil modelini geliştirmeye odaklanarak, sek­tör bazlı AI çözümleri geliştir­meli.

-Özel sektör ve kamu iş bir­likleri ile yerel AI ekosistemine destek olunmalı.

5-AI güvenliği ve etik poli­tikalar belirlenmeli

-Türkiye, AI etik kodlarını ve regülasyonlarını erken aşamada belirleyerek uluslararası arena­da öncü olabilir.

-AI Etik Konseyi” gibi yapı­lar oluşturularak, AI güvenliği ve sorumlu yapay zeka geliştirme teşvik edilmeli.

AI Savaşları başladı, Türkiye stratejik olarak konumlanmalı

Yapay zeka, ülkelerin gelecek­teki rekabet gücünü belirleyen en kritik faktör haline geldi. ABD ve Çin arasındaki AI çatışmaları, küresel ekonomiyi ve teknolojik üstünlüğü şekillendirme döne­mindeyken, Türkiye için strate­jik fırsatlar bulunuyor. Türkiye, AI konusunda hızlı ve stratejik hareket ederse, bölgesel bir AI merkezi haline gelebilir.