Yükün büyüğü 'taban'a
Ek bütçe kapsamında tahsil edilecek ekstra verginin üçte ikisi tüketicilerden; üçte biri ise Gelir Vergisi mükellefleri ve şirketler ile mülk/varlık sahiplerinden alınacak. Yurttaşlar, mal ve hizmet tüketimlerinde 2023 için başlangıçta öngörülen 203,6 milyar liraya ek 310 milyarlık daha KDV ödeyecek.
Akaryakıt, doğalgaz, taşıt alımları, alkollü içki ve sigara ve dayanıklı tüketimde başlangıçta 510,6 milyar lira öngörülen ÖTV tahsilatı, 307,6 milyar lira artacak.
Ek bütçe ile sağlanacak net 1 trilyon 119,5 milyar liralık ek gelirden 482,8 milyar lira ile en büyük pay, ödenek artışı olarak AFAD’a aktarılacak.
Bozulan kamu mali dengelerini yeniden kurarak ekonomiyi rasyonel zemine çekme sürecinde gidilen radikal vergi düzenlemelerinde, maliyetin büyük bölümü “taban”a yüklendi.
Yeni ekonomi yönetimi, en efektif finansman kaynağı olarak ek vergiler ve mevcut vergi oranlarında artırım yoluna giderken, Meclis’e sunulan ek bütçe ile hedeflenen vergi gelir artışının üçte ikisinin; en kolay ve hızlı tahsilatın gerçekleştiği “dolaylı vergi” kalemleri ile tüketimden elde edilmesi öngörülüyor.
Memur maaş ve emekli aylıklarında ikinci yarı artışlarının belli olmasının ardından TBMM’ye sunulan ek bütçe yasa teklifi ile net 1 trilyon 119,5 milyar liralık bir ödeneğin ilgili kamu idare bütçelerindeki mevcut ödeneklere eklenmesi öngörüldü.
Teklifin gerekçesinde, Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçeleri merkezli depremlerin yol açtığı hasarların giderilmesi için yapılacak harcamalar başta olmak üzere kamu idarelerinin artan ödenek ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla ek bütçe yoluna gidildiği ifade edildi.
2023 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile yılın tümünde bütçe giderleri için 4 trilyon 469,5 milyar lira ödenek tahsis edilmiş, bütçe gelirleri 3 trilyon 810,1 milyar, yıllık bütçe açığı da 659,4 milyar lira olarak öngörülmüştü.
Ek bütçenin geliri vergiden
Ek bütçe ile gidilecek ödenek artışlarını karşılamak üzere, sağlanması hedeflenen ek gelirlerin tamamına yakını vergi cephesinden bekleniyor. Bu kapsamda 1 trilyon 150,5 milyar liralık bölümü doğrudan ve dolaylı vergilerde gidilen artışlar ve bazı ek vergiler yoluyla, 31,5 milyarı teşebbüs ve mülkiyet gelirlerinden, 12,2 milyarı faizler, çeşitli paylar ve cezalardan, 2,8 milyarı sermaye gelirlerinden, 1,9 milyar lirası da alacaklardan tahsil yoluyla olmak üzere toplam 1 trilyon 199 milyar lira gelir hedefleniyor.
Bütçenin “red ve iadeler” kaleminde beklenen 79,5 milyar liralık artış düşüldükten sonra ek bütçe ile sağlanacak net gelirin 1 trilyon 119,5 milyar lira olacağı öngörülüyor.
Yükün dağılımı
Bu yılın tümü için başlangıçta 3 trilyon 199,5 milyar liralık toplam vergi tahsilatı öngörülmüş, yılın ilk beş ayında 1 trilyon 371,2 milyar liralık tahsilatla yüzde 42,9’luk bir gerçekleşme oranı elde edilmişti. Ek bütçe ile yıllık vergi gelirinde başlangıç hedefi 1 trilyon 150,5 milyar lira artırıldı. Böylece 2023 vergi geliri hedefi 4 trilyon 350 milyar liraya yükseldi. Buna göre kalan 7 aydaki vergi tahsilatının 2 trilyon 979 milyar lira olması hedefleniyor.
Üçte ikisi tüketimden
Ek bütçe kapsamında vergi gelirlerinde öngörülen artışın 402,9 milyarının “doğrudan vergi” niteliğindeki gelir, kurumlar ve mülkiyet vergilerinden; 733 milyarının ise binlerce üründen alınan KDV, ÖTV gibi dolaylı nitelikteki tüketim vergilerinden elde edilmesi hedefleniyor.
Buna göre toplanacak ekstra verginin yaklaşık üçte ikisini tüketilen mal ve hizmetlerin fiyatı içindeki dolaylı vergiler yoluyla tüm tüketiciler; üçte birini ise holdingler dahil gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri ile mülk ve varlık sahipleri ödeyecek.
Gelir vergisi artışı ücretlerden
Doğrudan vergilerden Gelir Vergisi’nde başlangıçta 495 milyar lira öngörülen yıllık tahsilat hedefi, ek bütçe ile 698,2 milyara çıkarken, öngörülen 203,2 milyar liralık artışın 189,1 milyar liralık kısmı memur maaşları ve özel sektör çalışanlarının ücretlerinde kaynağından yapılan gelir vergisi kesintisinden bekleniyor.
Doğrudan vergiler kapsamında sermaye kesiminin karları üzerinden ödediği Kurumlar Vergisi’nde başlangıçta 619 milyar lira olan tahsilat hedefi, ek bütçede 166,3 milyar lira artırılıyor. Yine doğrudan vergiler kapsamında; bu yıl iki katı ödenecek Motorlu Taşıtlar Vergisi’nde yıllık tahsilat hedefi, 32,7 milyar liralık artırımla 71,4 milyara çıkarılıyor.
KDV hedefinde bir kattan fazla artış
En yaygın dolaylı vergi olan “dahilde Katma Değer Vergisi”nde (KDV) 2023 yılı için başta 203,6 milyar liralık tahsilat hedeflenmişti. Ek bütçe kapsamında öngörülen tahsilat ise 310 milyar lira. Buna göre yılın tümünde dahilde 513,6 milyar liralık KDV tahsilatı öngörülüyor. Dahilde KDV tahsilatı, ilk beş ayda 128,7 milyar lira ile yılın tümü için öngörülen tutarın yüzde 63,2’sine ulaşmıştı. Ek bütçede artış yer almayan ithalden alınan KDV ile Gümrük Vergisi tahsilat tutarları ise başlangıçtaki düzeylerinde.
ÖTV gelir artışı taşıt ve akaryakıttan
En büyük dolaylı vergi kalemi olan Özel Tüketim Vergisi’nde (ÖTV) ise başlangıç bütçesinde 510,6 milyar liralık tahsilat hedefine ek 307,6 milyar liralık tahsilat öngörüldü.
Bu kapsamda sıfır motorlu taşıt alımlarından elde edilen ÖTV geliri başta 203,6 milyar lira öngörülmüş, yılın daha ilk beş ayında 251,3 milyar lira ile bunun yüzde 61,4’üne ulaşılmıştı. Ek bütçe ile taşıt satışlarından başlangıç hedefine ek 142,9 milyar liralık daha gelir öngörüldü.
ÖTV tahsilat artışının 112,5 milyarı da başlangıçta 85 milyar lira hedeflenen, ilk beş ayda 32,3 milyar lira olan akaryakıt ve doğal gaz tüketiminden bekleniyor.
Ayrıca tütün mamullerinde 20,3 milyar, alkollü içkilerde 7,7 milyar, kolalı gazozlarda 2,3 milyar, dayanıklı tüketim malları ve diğer tüm ürünlerden de toplam 22 milyar liralık ÖTV tahsilat artışı öngörülüyor.
BSMV’de 33 milyar artış
Dolaylı nitelikteki Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi’nde beklenen 33,2 milyar liralık tahsilat artışı ile yılın tümündeki gelirin 108,3 milyar lira olacağı öngörülüyor. Yine dolaylı nitelikteki Damga Vergisi’nde başlangıçta 55,5 milyar lira öngörülen yıllık gelir hedefi, ek bütçe ile 30,3 milyar lira artırılıyor.
Harçlarda ek 29 milyar
Yargı, noter, tapu, pasaport, gemi ve liman, imtiyazname-ruhsatname ve diploma, trafik harçları ve diğer harçlardan toplam 28,9 milyar liralık artış öngörülüyor. Başlangıçta yıllık 105,2 milyar lira öngörülen harç tahsilatında, ilk beş aydaki tahsilat 45,9 milyar lira. Ayrıca Şans Oyunları Vergisi’nde 13,2 milyar, Konaklama Vergisi’nde 5,7 milyar, Dijital Hizmet Vergisi’nde 2 milyar ve kamuoyunda “deprem vergisi” olarak bilinen Özel İletişim Vergisi’nde 2,1 milyar, tahsilat artışı bekleniyor.
Dolaylı vergi yükü
Ek bütçe ile birlikte doğrudan vergilerde yılın tümünde hedeflenen toplam tahsilat 1 trilyon 156,8 milyar liradan 1 trilyon 559,7 milyara; tüketimden alınan dolaylı vergilerde ise 2 trilyon 41,7 milyar liradan 2 trilyon 774,7 milyar liraya yükseliyor.
Buna göre yılın tümünde öngörülen 4 trilyon 350 milyar liralık vergi gelirinin 63,8’i, tüketilen mal ve hizmetlerden alınan dolaylı vergi kalemlerinden bekleniyor. Yılın ilk beş ayında tahsil edilen 1 trilyon 371,2 milyar liralık verginin 849,1 milyar lira ile yüzde 61,9’u dolaylı vergilerden elde edilmişti.
Büyük bölümü AFAD’a
Ek bütçe kapsamında elde edilecek net 1 trilyon 119,5 milyar liralık ek gelirin 483,7 milyar lira ile en büyük bölümü sermaye transferlerinde kullanılacak.
Ek gelirlerin 258,9 milyarı cari transferlere, 100,8 milyar liralık bölümü mal ve hizmet alımlarına, 80,5 milyarı TL faiz ödemelerine, 67,4 milyarı sermaye giderlerine, 51,2 milyarı borç verme kalemine aktarılacak, yaklaşık 77 milyar liralık bölümü ise yedek ödenek olacak.
Büyük bölümü vergilerden elde edilecek bu gelirlerden en büyük pay, 482,8 milyar liralık ödenek artışı olarak Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’na (AFAD) aktarılacak.
Elde edilecek gelirlerle Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın yıllık ödeneği 279,8 milyar, Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın ödeneği yaklaşık 77 milyar, Aile ve Sosyal Hizmetler Başkanlığı ödeneği 46,2 milyar, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ödeneği 36,1 milyar, Millî Savunma Bakanlığı’nın ödeneği 30,1 milyar, Millî Eğitim Bakanlığı’nın ödeneği 26,3 milyar lira artırılacak.
Sağlık Bakanlığı yaklaşık 18 milyar, Gençlik ve Spor Bakanlığı 15,8 milyar, Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanlığı 13,3 milyar, Emniyet Genel Müdürlüğü 8,4 milyar, Tarım ve Orman Bakanlığı 7,9 milyar, Jandarma Genel Komutanlığı 7,4 milyar lira ile en çok ödenek artışı alan kamu birimleri arasında.