Yüksek gelir çıtasına 736 dolar kaldı
Türkiye’nin 13 bin 110 dolarlık kişi başına milli gelir düzeyine ulaştığı 2023, tarihinde “yüksek gelirli ülkeler” çıtasına en fazla yaklaştığı yıl oldu. Türkiye, orta gelirli ülkeler kategorisinde 68’inci yılı doldururken, yüksek gelir grubuna girmek için gerekli kişi başına milli gelir ile arada 736 dolarlık bir fark kaldı.
Dünya Bankası, “Atlas” metoduyla yaptığı sınıflandırmada, ülkeleri dolar cinsinden kişi başına milli gelirine göre “düşük, orta ve yüksek” gelirli olmak üzere üç gelir grupta topluyor. Geniş bir kişi başı gelir aralığının baz alındığı orta gelir grubunda, ülkeler ayrıca, “alt orta gelirli” ve “üst orta gelirli” olarak iki alt gruba ayrılıyor. Banka, gelir düzeyi sınıflamasında baz aldığı eşik değerleri her yıl temmuz ayında güncelliyor.
Çıta 13 bin 846 dolar
Dünya Bankası’nın en son 1 Temmuz 2023 tarihinde güncellediği eşik değerlere göre kişi başı geliri 1.135 dolar ve altında olan ülkeler düşük gelirli, 1.136-4 bin 465 dolar arasında olanlar alt orta, 4 bin 466- 13.845 dolar arasında olanları üst orta, 13 bin 846 dolar ve daha yüksek olanlar ise yüksek gelirli ülke kabul ediliyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) hesaplamasına göre Türkiye’de kişi başına milli gelir 2023 yılında önceki yılki 10 bin 659 dolarlık düzeyine göre yüzde 23 oranında 2 bin 451 dolar artışla 13 bin 110 dolar oldu.
Buna göre Türkiye, kişi başına GSYH’de eriştiği bu düzeyle yüksek gelirli ülkeler grubuna oldukça yaklaşmış oldu. Ancak bu artış Türkiye’yi, yüksek gelirli ülkeler ligine taşıyamadı ve Türkiye orta gelir liginin, üst orta gelir alt grubunda kalmaya devam etti.
“Yüksek gelirli” ülke olabilmek için gerekli eşik değer ile Türkiye’nin 2023’te eriştiği kişi başı milli gelir düzeyi arasında 736 dolarlık bir fark kaldı. Türkiye, kişi başı gelirine göre orta gelir grubuna 1955 yılında girdi. Buna göre 2023’le birlikte orta gelir grubunda 68 yıl geride kaldı.
50 yıl boyunca bu kategorinin “alt orta gelir” alt grubunda yer alan Türkiye, AB’den müzakere tarihi alınan ve yoğun dış kaynak akımının yatırımları tetiklediği 2005 yılında “üst orta gelir” düzeyine yükseldi. Bunun ardından Türkiye’nin yüksek gelirli ülkeler ligine girmesi beklentileri arttı ve “orta gelir tuzağından çıkış” azmi, ekonomi çevrelerinde en önemli gündem maddelerinden birini oluşturmaya başladı.
Türkiye, bundan önce yüksek gelirli ülke olma çıtasını en fazla, 12 bin 582 dolarlık kişi başına milli gelir düzeyine ulaştığı 2013 yılında yakınsamıştı. Ancak izleyen dönemde Türkiye ekonomisinde büyüme performansının yavaşlamaya başlaması ile kişi başına milli gelir gerileme sürecine girdi. Özellikle 2018’de yeniden 10 bin doların altına inen kişi başına milli gelir dört yıl boyunca bu bantta seyretti. 2022 yılında ise kişi başı GSYH, 10 bin 659 dolarla yeniden 10 bin doların üzerine çıktı.
Kişi başı milli gelir 2023’te ülke tarihindeki en yüksek yıllık artışını kaydederek ilk kez 13 bin doları geçti ve yüksek gelirli ülke olmak için gerekli eşik değerle aradaki fark küçüldü. Bu gelişme ile ekonomi çevrelerinde önümüzdeki bir iki yıl içinde yüksek gelirli ülkeler grubuna girme yönündeki beklentiler arttı.
OVP hedefleri düşük kaldı
Ekonomi yönetiminin 2023 sonunda hazırladığı 2024-2026 dönemi Orta Vadeli Program’da (OVP) 2023 yılı için kişi başına milli gelir 12 bin 415 dolar olarak tahmin edilirken, gerçekleşme 13 bin 110 dolarla bundan 695 dolar daha yüksek oldu. Başka deyişle 2023 kişi başı tahmini önemli oranda lehte sapma gösterdi.
Kişi başına milli gelirde 2023’te beklenenin üzerinde gelen gerçekleşme ile OVP’de gelecek üç yıla ilişkin projeksiyonlar da mütevazı kaldı. Yeni OVP’de 2024 yılı için 12 bin 875 dolar, 2025 yılı için 13 bin 717 dolar ve 2026 yılı için de 14 bin 855 dolarlık kişi başı milli gelir hedefleri yer almıştı. 2023’te tahminin çok üzerinde gelen gerçekleşme dolayısıyla izleyen üç yıla ilişkin hedefler revizyona muhtaç hale geldi.
Üst lige çıkış yakın mı?
İzleyen yıllarda kişi başına gelirin artış ivmesini sürdürmesi durumunda Türkiye’nin yüksek gelirli ülkeler sınıfına girme olasılığı güçlenmiş bulunuyor.
Ancak Dünya Bankası’nın ülke sınıflandırmada kullandığı bu gelir eşikleri de IMF tarafından kullanılan Özel Çekme Hakları (SDR) deflatörü ile her yıl güncelleniyor. Dünya ekonomisindeki gelişmeler paralelinde yapılan güncelleme ile her yıl yeniden belirlenen eşik değerler yükselebiliyor. Sınıflandırmada, yıllar itibarıyla genel küresel ivmenin altında büyüyen ülkeler irtifa kaybediyor.
Üst lige çıkışı hızlandırmak için yıllar itibarıyla dünya ortalamasının üzerinde büyüme performansları yakalamak gerekiyor. Buna göre 2024-2026 döneminde dünya ortalamasının üzerinde büyüme performansı göstermesi durumunda Türkiye’nin yüksek gelir ligine girme olasılığı bulunuyor.
Yüksek gelirli 84 ülke var
Dünya Bankası’nın 1 Temmuz 2023-30 Haziran 2024 dönemi için belirlediği son eşik değerlere göre 217 ülkeden 84’ü yüksek, 107’si orta ve 26’sı ise düşük gelirli ülke kategorisinde yer alıyor. Orta gelir grubundaki ülkelerin 54’ü “alt orta”; 53’ü ise Türkiye’nin de yer aldığı “üst orta” alt grubuna giriyor.
Yüksek gelirli ülkelerin en fazla Avrupa’da olduğu görülürken, en düşük gelirli ülkeler ise Afrika kıtasında yer alıyor. Avrupa kıtasında düşük gelirli, sahra altı Afrika’da ise yüksek gelirli ülke bulunmuyor. Kuzey Amerika kıtasındaki tüm ülkeler yüksek gelir grubunda yer alıyor.
Düşük gelirli ülkelerin Afganistan, Kuzey Kore, Suriye ve Yemen dışında tamamı Afrika’da ve bu gruptakilerin tamamı iç çatışma yaşanan ülkeler. Bu arada Uluslararası Para Fonu (IMF) da ülkeleri “gelişmiş”, “yükselen piyasa ve orta gelirli” ve “gelişmekte olan düşük gelirli” olarak sınıflandıran bir mali izleme sistemi uyguluyor.