‘Yüksek faiz’ yatırımdan caydırdı

Sıkı para esaslı ekonomik program uygulaması bir yıla ulaşırken, bu dönem­de hızla artarak tarihi üst plato­ya ulaşan faizlerin genel ekono­mik faaliyetler üzerindeki “fren” etkisi, teşvikli yatırımlarda da kendini gösterdi. Bu yıl ilk dört ayda alınan teşvik belgesi sayı­sında ve belgeye bağlanan yatı­rımların hacminde yaşanan sert düşüşler, yüksek faiz ortamının yatırımlar cephesindeki caydırı­cı etkisini ortaya koydu.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlı­ğı’nca yayımlanan verilere gö­re çeşitli sektörlerden yatırım­cı kuruluşların ülke genelinde gerçekleştirecekleri yatırımla­rı için Teşvik Uygulama ve Ya­bancı Sermaye Genel Müdür­lüğü tarafından düzenlenen teşvik belgelerinin geçen yıl ilk dört ayda 5 bin 375 olan sa­yısı, bu yıl aynı dönemde 3 bin 882’de kaldı.Yatırımcıların ya­pacakları yatırımlar kapsamın­da Gümrük Vergisi muafiyeti, KDV istisnası, vergi indirimi, faiz ve sigorta prim destekleri gibi teşviklerden yararlandırıl­dığı söz konusu teşvik belgele­rinin toplam sayısında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 27,8’lik bir azalış yaşandı.

Bu yıl düzenlenen teşvik bel­gelerinin 2 bin 381 adedi komp­le yeni yatırım, 1.178 adedi tev­si, 323 adedi de modernizasyon, entegrasyon, ürün çeşitlendir­me ve benzeri diğer niteliklerde­ki yatırımlar için alındı.

Yatırım hacmi yüzde 37 daraldı

Dört ayda alınan belgeler kapsa­mında gerçekleştirilecek yatırım hacmindeki daralma ise daha sert oldu. Belgelerin kapsadığı toplam sabit yatırım tutarı, geçen yıla gö­re yüzde 37,1 düşüşle 314,8 milyar liraya geriledi. Geçen yıl aynı dö­nemde 500,5 milyar liralık yatırım için teşvik belgesi alınmıştı.

Geçen yıl ilk dört ayda 93,2 milyar lira olan belge başına or­talama yatırım tutarı, bu yıl aynı dönemde 81 milyar liraya geri­ledi. Buna göre geçen yıla oranla hem daha az sayıda yatırım için teşvik başvurusu yapıldı hem de ihtiyaten daha düşük bütçeli ya­tırımlar öngörüldü.

2023’ün ilk dört ayında teşvik belgesine bağlanan yatırımlar kapsamında 112 bin 557 kişilik is­tihdam yaratılması öngörülürken, bu sayı bu yıl aynı dönemde yüzde 27,6 daha az olmak üzere 81 bin 448 düzeyinde kaldı.

Tüm ana sektörlerde sert düşüş

Dört aylık veriler, alınan teş­vik belgesi sayısında tüm ana sektörlerde; sabit yatırım tutarı bazında ise enerji dışındaki sek­törlerde sert düşüşler yaşandı­ğını gösterdi.

İlk dört ayda 2 bin 522 imalat, 689 enerji, 478 hizmetler, 117 ta­rım, 76 madencilik yatırımı için teşvik belgesi düzenlendi. Dü­zenlenen teşvik belgesi sayısı geçen yıla göre enerjide yüzde 47, imalatta yüzde 22,8, tarımda yüzde 19,9 madencilikte yüzde 19,1 hizmetlerde yüzde 16 azaldı.

Belgeye bağlanan yatırım tu­tarında ise geçen yılın aynı dö­nemine göre en sert düşüş yüz­de 53,1’le madencilik sektöründe yaşandı. Bu sektörde geçen yıl ilk dört ayda 11,9 milyar lira olan ya­tırım tutarı bu yıl aynı dönemde 5,6 milyar lirada kaldı.

Yatırım hacmindeki düşüş­te madenciliği yüzde 50,5’le hiz­metler sektörü izledi. Toplam is­tihdamda en büyük paya sahip sektör olan hizmetlerde geçen yı­lın eş döneminde 112,1 milyar li­raya ulaşan yatırım tutarı, bu yıl ilk dört ayda 55,5 milyar lira oldu.

Çok sayıdaki alt sektörü ile en fazla istihdam yaratan, milli geli­re katkısı ile en stratejik ana sek­tör olan ve en büyük yatırımların gerçekleştiği imalat sanayiinde ilk dört ayda alınan teşvik belgeleri kapsamındaki sabit yatırım tutarı da yüzde 48,7 düşüşle 284,7 milyar liradan 146 milyar liraya geriledi.

Enerjide yatırım patlaması hız kesti

Son yıllarda adeta yatırım pat­laması yaşanan enerji, belge sa­yısının en fazla azaldığı sektör olurken, öngörülen sabit yatırım tutarı ise 101,7 milyar lira ile ge­çen yılın eş dönemindekinin yüz­de 19,3 üzerinde gerçekleşti. An­cak bu artış oranı, büyük bütçeli teknoloji-yoğun yatırımların gerçekleştiği bu sektörde yatırım ivmesinin hız kestiğini gösterdi. Geçen yılın ilk dört ayında büyük bölümü “yenilenebilir” enerji alanında olmak üzere bu sektöre yönelik yatırım tutarı önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 358,6 ile rekor bir artış göstermişti.

İlk dört ayda tarım sektörüne yönelik düzenlenen teşvik bel­gelerindeki sabit yatırım tutarı da yaklaşık 6 milyar lira olarak önceki yılın eş dönemindekinin yüzde 11,8 altında gerçekleşti.

İstihdama katkı azaldı

Teşvik belgesine bağlanan ya­tırımlarda öngörülen toplam is­tihdam geçen yıl ilk dört ayda 112 bin 557 kişi olurken, bu yıl aynı dönemde bu sayı 31 bin 109 da­ha az olmak üzere 81 bin 448 düzeyinde kaldı. Buna göre yeni teşvik belgesi düzenlenen yatı­rımlarla ülke genelinde yaratıla­cak ilave istihdam, ilk dört aylık dönemlere göre yüzde 27,6 azaldı.

Dört aylık verilere göre söz ko­nusu sayı geçen yıla göre maden­cilikte yüzde 56,5 imalat sanayi­inde yüzde 33,1, tarımda yüzde 28,6, hizmetlerde yüzde 2,9 ora­nında düşerken, enerji sektörün­de ise yüzde 11,8 arttı.

Yabancı sermaye payı azaldı

Ocak-nisan döneminde dü­zenlenen yatırım teşvik belgele­rinin 3 bin 743 adedi yerli, 139’u yabancı sermayeli firmalar ta­rafından alındı. Yerli firmaların aldığı belge sayısı geçen yıla gö­re yüzde 28,1, yabancı sermayeli firmaların aldığı belge sayısı ise yüzde 18,7 azaldı. Yerli firmalar için düzenlenen belgelerde ön­görülen toplam sabit yatırım tu­tarı yüzde 35,9‘luk düşüşle 291,1 milyar, yabancı sermayeli firma­ların aldığı belgelerdeki tutar da yüzde 49,2’lik düşüşle 23,7 milyar TL oldu. İlk dört aylık dönemlere göre yatırım tutarında yabancı sermayeli firmaların payı yüzde 9,3’ten yüzde 7,5’e geriledi.

17 stratejik yatırım

İlk dört ayda düzenlenen bel­gelerin 3 bin 42 adedi “Bölgesel” sınıfında yer alırken, bunun da 71 adedi “Cazibe Merkezi Prog­ramı” kapsamında düzenlendi. Dört ayda verilen belgelerin, 823 adedinin “Genel” ve 17 adedinin ise “Stratejik” nitelikte olduğu belirlendi. Stratejik yatırımların ise 11 adedi “Teknoloji Odaklı Sa­nayi Hamlesi” kapsamında yer aldı. Dört ayda düzenlenen teş­vik belgelerinde öngörülen top­lam 314,8 milyar liralık sabit ya­tırım tutarının 179,3 milyar TL’si Bölgesel, 111 milyar TL’si Genel ve 24,4 milyar TL’si Stratejik ya­tırımlara ait bulunuyor.

 Faiz-enflasyon ilişkisi

Bir ekonomideki faiz düzeyi, enflasyonu etkileyen faktörlerin başında geliyor. Bir yıldır görevde olan yeni ekonomi yönetiminin uyguladığı “parasal sıkılaştırma” esaslı ekonomik programın ana hedefini, enflasyonla mücadele oluşturuyor. Uygulanan programla yıllık enflasyonun bu yılın sonunda yüzde 38’e, 2026’da ise tek haneli düzeylere indirilmesi hedefleniyor. Faizlerin baskılanmasına son verilerek Merkez Bankası politika faizinin kademeli artışlarla yüzde 8,5’ten yüzde 50’ye çıkarıldığı son bir yılda, ekonomide genel faiz düzeyi aşırı yükselmiş bulunuyor. Yüksek faiz oranları, tüketimi baskılayarak enflasyonu düşürebiliyor.

Yüksek faizin yatırımlara etkisi

Faiz oranlarındaki artış; başta tüke­tim olmak üzere ekonomideki hare­ketliliği, bu kapsamda üretimi ve yatı­rımları da azaltabiliyor. Faizlerin aşırı yükselmesi mevduat, tahvil, bono gi­bi finansal yatırım araçlarına ilgiyi ar­tırarak parasal kaynakları bu alanlara yöneltirken; üretim, istihdam yarata­cak doğrudan yatırımların ise mali­yetini artırıp, cazibesini azaltıyor. Faiz oranından kaynaklı yüksek maliyet­ler de yatırımcıyı bu tür yeni yatırım­lardan vazgeçirebiliyor. Yatırımların azaldığı süreçlerde ise ekonomik bü­yümede ivme kaybı ve bu eğilimin gi­derek kronik hale gelmesi durumun­da gayri safi yurt içi hasılada küçülme yaşanabiliyor. Bu süreçler, istihdam artışı yaratacak olan yatırımları azalt­ması dolayısıyla işsizliği artırıyor.

 Faizin ekonomiye genel etkisi

 Arttığında;

-Türk Lirasının, dolar ve Euro vb. karşısında değerlenme

-Mevduatın cazip hale gelmesi

-Tüketim, üretim ve üretime dayalı yatırımların azalması ile şirket değerlerinde düşüş

-Tahvil, bono gibi sabit gelirli menkul kıymetlerin değerlerinde azalma

Düştüğünde;

-Türk Lirasında, dolar ve Euro vb. karşısında değer kaybı,

-Mevduatın cazibesinin azalması, dövize yatırım tercihinde artış

-Tüketim, üretim ve üretime dayalı yatırımlarda artışla şirket değerlerine yükseliş

-Tahvil, bono gibi sabit gelirli menkul kıymetlerin değerlerinde artış.