Yüksek büyüme yılında gelir dağılımında bozulma işaretleri
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) yeni milli gelir hesaplarına göre 2017 yılı son 4 yılın en yüksek büyüme hızına ulaşılan yıl olarak kayıtlara geçti. 2017’de büyüme hızının yüzde 7.4 olduğu açıklandı. Bu büyümenin ana kaynağı olan hanehalklarının tüketim harcamalarındaki reel artış yüzde 6.1’i buldu.
Büyümenin böylesine yüksek olduğu bir yılda, normal koşullarda refah artışı ve gelir dağılımında düzelme beklenir. Ancak TÜİK’in başka verileri, 2017’de durumun pek böyle olmadığına işaret ediyor. TÜİK’in hanehalkı tüketim harcamalarına ilişkin istatistikleri, 2017’de hızlı büyümeye rağmen gelir dağılımında düzelme değil bozulma yönünde bir gelişme olduğu sinyalleri veriyor.
Hanehalkı harcaması verilerini hanelerin temel gelir kaynağına göre incelediğimizde ortaya şöyle bir resim çıkıyor:
* 2017’de hane başına aylık tüketim harcaması ortalama 3816 TL oldu. Hane başına aylık tüketim harcaması en yüksek olan kesim 5759 TL ile rantiyeler (temel gelir kaynağı kira, faiz ve menkul kıymet olanlar) oldu. Aylık tüketim harcaması en düşük olanlar ise 1938 TL ile temel geliri “diğer transferler” (özel veya kamu yardımlarla geçimini sağlayanlar) oldu.
* Hane başına aylık ortalama tüketim harcaması yüzde 12.01 arttı. Yüzde 11.14 olan 12 aylık ortalamalara göre yıllık enflasyonu hesaba kattığımızda hane başına tüketimdeki reel artış sadece yüzde 0.78 oldu. Bu oran, hem yüzde 7.44’lük büyüme hızı ile hem de özel tüketimdeki yüzde 6.1’i bulan büyüme ile son derece uyumsuz.
* Temel gelir kaynağı ücret, maaş ve yevmiye olan hanelerin tüketimindeki reel artış da yüzde 0.81 ile sınırlı kaldı. Bu da ücretli kesimin yüksek büyümeden pay alamadığını gösteriyor.
* Toplam hanehalkı sayısı 23.03 milyon. Bunların 12.38 milyonunun temel geçim kaynağı maaş, ücret veya yevmiye. Toplam hanehalkı sayısı yüzde 3.3 artarken, temel geçim kaynağı ücret, maaş ve yevmiye olan hane sayısındaki artış yüzde 0.95 ile çok daha düşük gerçekleşti. Bu da istihdam seferberliğinin karnesinin çok da iyi olmadığına işaret ediyor.
* Hanehalkı sayısında en yüksek artış yüzde 13.85 ile diğer trasferlerle yani yardımla geçinen hanelerde yaşanmış. Bu durum, istihdam seferberliği ve yüksek büyüme hızına rağmen yardıma muhtaç aile sayısının, hane sayısındaki ortalama artış hızının 4 katından daha hızlı arttığını ortaya koyuyor. Toplam haneler içinde yardımla geçinenlerin payı 1.09 puan artarak yüzde 11.72’ye çıktı.
* Bu resmi daha da kötüleştiren taraf, diğer transferlerle geçinen hanelerin aylık ortalama tüketiminin reel olarak yüzde 4.73 azalmış olması. Bu durum, yoksulluğun hem yayıldığına, hem de derinleştiğine işaret ediyor.
* Yardımla geçinen ailelerin tüketimi, konut ve sağlık harcamaları dışında tüm temel tüketim kalemlerinde reel olarak azaldı. Bu kesimin harcamasının reel olarak gıdada yüzde 4.14, giyimde yüzde 4.60, eğitimde yüzde 25.59 azalması dikkat çekiyor.
* Hanehalklarının yüzde 53.76’sını oluşturan ücretliler de yüksek büyüme yılında içki, sigara, kültür, eğlence, lokanta, otel ve eğitim harcamalarını reel olarak azaltmak zorunda kaldı.
* Buna karşın temel gelir kaynağı müteşebbis geliri olan hanelerin ortalama harcaması reel olarak yüzde 6.55 arttı. Bu kesimin tüketiminde en yüksek reel artışın sağlık, kültür, eğlence, otel, lokanta ve eğitimde olması dikkat çekiyor.
* En yüksek tüketime sahip rant geliriyle geçinen hanehalklarının tüketimindeki yüzde 2.92’lik reel daralma da dikkat çekiyor. Buna rağmen bu kesimin harcamalarını reel olarak mobilya ve ev aletlerinde yüzde 27.39, sağlıkta yüzde 27.39, kültür ve eğlencede yüzde 19.43, eğitimde yüzde 10.98, çeşitli mal ve hizmetlerde yüzde 13.66 artırmış durumda. Sonuç olarak rantiye haneler tüketimlerini toplamda biraz kısmakla birlikte lüks tüketimi hızla artırmaya devam etmiş.
* Bu veriler özetle yüksek büyümeden toplumun geniş kesimlerinin pay alamadığını, tersine alt gelir gruplarında yoksullaşmanın arttığını ve gelir dağılımının daha da kötüleştiğini haber veriyor.
