Yüklenicilerin devletten hak ediş alacakları kamu ihalelerinde teminat olarak kullanılabilir mi?

Ahmet ARSLAN - Denetçi, CPA, MBA

İhale sonucunda devlete yapılan işlerden dolayı yüklenicilerin devletten (özellikle özel bütçeli yatırımcı idareler ile belediyeler) önemli miktarda hak ediş alacakları doğmaktadır. Söz konusu alacakların bir kısmı ödenek yokluğu, bir kısmı ise nakit yokluğu gerekçesiyle tam ve zamanında ödenmemektedir. Nakit yokluğu gerekçesiyle ödenmeyen hak ediş alacakları “bütçe emanetleri” adı verilen hesapta izlenmekte ve nakit mevcudu olduğunda muhasebe kayıtlarına alınış sırasına göre bu hesaptan ödenmektedir.

Özel sektörde ticaret erbabının birbirine olan borçları senede bağlanarak bu senetler başkalarına devir veya teminat olarak verilmek suretiyle likidite sağlanmasında kullanılırken iken yüklenicilerin devletten olan hak ediş alacaklarının senede bağlanması gibi bir uygulama yasal olarak bulunmamaktadır.

Yüklenicinin devletten hak ediş alacaklarının senede bağlanması yasal olarak mümkün olmamakla birlikte söz konusu alacakların kamu ihalelerinde teminat olarak kullanılma imkanı sınırlı olarak bulunmaktadır.

Kamu ihalelerinde teminatlar;
1- Geçici teminat,
2- Kesin teminat,
olmak üzere 2 türlüdür.

Geçici teminat ihaleye katılan herkesten alınırken kesin teminat ihale üzerinde bırakılan kişiden alınır. Geçici teminat ihale sonuçlanıncaya kadarki süreç için alınan bir teminat olup teminatın alınma sebebi ihaleye ciddiyet kazandırmak ve ihale üzerinde bırakılan kişinin sözleşme yapmaktan kaçınmasını caydırmaya yöneliktir. Kesin teminat ise ihaleye ilişkin sözleşmenin imzalanmasından ihale konusu işin tamamlanmasına kadar olan süreç için alınan bir teminat türü olup bu teminatın alınma sebebi yüklenicinin ihale konusu işi yapmaktan kaçınmasını ve edimin ifasına fesat karıştırma fiillerini işlemesini caydırmaktır.

Kamu ihalelerinde teminat olarak (geçici veya kesin) kabul edilecek değerler 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nda sayma yoluyla belirtilmiş olup söz konusu değerler şunlardan ibarettir:

1- Nakdi Türk Lirası
2- Devlet iç borçlanma senetleri (Hazine bonosu, Devlet tahvili)
3- Teminat mektupları.
Söz konusu kanunda teminat olarak kabul edilecek değerler arasında yüklenicilerin idareden olan hak ediş alacakları sayılmamıştır.

Bununla birlikte, Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü’nce yapılan düzenlemeye göre yüklenicilerin idareden alacaklarının bazı hallerde teminat olarak kullanılması mümkündür.
“Muhasebat Genel Müdürlüğü Genel Tebliği (Sıra No:15) Teminat Mektupları”nda yapılan düzenlemeye göre;
- Tahakkuk ettirilerek ödenebilir hale gelmiş, gider kaydı yapıldığı halde nakit yokluğu nedeniyle ödenemediğinden alacaklısı adına bütçe emanetine alınmış müteahhit alacaklarının, bu müteahhitlerin aynı idarenin açacağı ihalelere katılmak istemeleri halinde, aşağıda belirtilen esaslara göre “geçici teminat” olarak kabul edilmesi uygun görülmüştür.

- Buna göre;
1- Bütçe emanetine alınmış müteahhit alacağının geçici teminat olarak kabul edilebilmesi için;
a) Alacağın, ödeneğine dayanılarak tahakkuk ve verile emri işlemleri tamamlanıp saymanlığa gönderilmek suretiyle ödenebilir hale getirilmiş ve yalnızca nakit yokluğu nedeniyle ödenemediğinden bütçe emanetine alınmış alacaklardan olması,
b) Müteahhidin, alacaklı olduğu idarenin açtığı ihaleye katılıyor olması,
zorunludur.

- Bu uygulama yalnızca Kamu İhale Kanununa göre alınacak geçici teminatlarla sınırlı olarak yapılacaktır.

Söz konusu düzenlemeye göre, yüklenicinin bir idareden olan alacağının başka bir kamu idaresinin açtığı ihalede geçici teminat olarak kullanılması mümkün olmadığı gibi hak ediş alacaklarının ihalelerde kesin teminat olarak kabul edilmesi yasal olarak mümkün değildir.
Yüklenicilerin idareden alacaklarının kamu ihalelerinde teminat olarak kabul edilebilmesine ilişkin olarak yukarıda belirtilen düzenleme dışında herhangi bir yasal düzenleme bulunmamaktadır.

Öte yandan, söz konusu düzenlemenin hangi kamu idarelerini kapsadığı yani merkezi yönetim kapsamı dışındaki kamu idarelerini de kapsayıp kapsamadığı konusunda belirsizlik bulunmaktadır.

Sonuç

Yüklenicilerin idareden olan hak ediş alacakları kamu ihalelerinde teminat olarak kabul edilmemekle birlikte Muhasebat Genel Müdürlüğü Genel Tebliği (Sıra No:15) Teminat Mektupları”nda yapılan düzenlemeye göre;
1- Bütçe emanetine alınmış müteahhit alacağı;
a) Alacağın, ödeneğine dayanılarak tahakkuk ve verile emri işlemleri tamamlanıp saymanlığa gönderilmek suretiyle ödenebilir hale getirilmiş ve yalnızca nakit yokluğu nedeniyle ödenemediğinden bütçe emanetine alınmış alacaklardan olması,
b) Müteahhidin, alacaklı olduğu idarenin açtığı ihaleye katılıyor olması,
şartıyla geçici teminat olarak kabul edilebilir.
2- Bu uygulama yalnızca Kamu İhale Kanununa göre alınacak geçici teminatlarla sınırlı olarak yapılacak olup hak ediş alacaklarının ihalelerde kesin teminat olarak kabul edilmesi yasal olarak mümkün değildir.

Kaynakça

Ahmet ARSLAN; Temel Kamu İhale Bilgisi, 4. Baskı, Ekim 2018, Ankara.
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu
Muhasebat Genel Müdürlüğü Genel Tebliği (Sıra No:15) Teminat Mektupları