Yirmi beş yılda dış borç faizine 100 milyar dolar ödedik

Güzel bir lokanta ve camında şöyle bir yazı: "Bu lokantada yediğiniz yemeklerin bedelini ödemeyeceksiniz, ödemeyi torununuz yapacaktır." Adamın karnı aç, hemen dalmış lokantaya, bir güzel doyurmuş karnını, tam çıkıp gidecek garson elinde hesapla gelmiş. "Ne hesabı" diye çıkışmış adam, "Hani ödemeyi torunum yapacaktı". Garson gayet sakin, "Elbette efendim" demiş, "Zaten bu sizin hesabınız değil, dedenizin hesabı"...

Pek dedelerimize kadar uzanmıyor olsa da birbirimizin sırtına bindirdiğimiz ciddi bir dış borç yükü ve faizi var. Dış borcun anapara ödemesi çok önemli sayılmaz. Önemli sayılmaz derken, miktar anlamında söylemiyoruz bunu, çünkü o parayı almış, yerinde ya da değil, bir şekilde kullanmışız, sonra da ödüyoruz. Ama ya bu borcun faizi...

100 milyara dayandı

Merkez Bankası verilerinde 1984 yılına kadar gidebildik. Ve gördük ki, 1984 yılından bu yılın haziran ayı sonuna kadar geçen 24.5 yılda 95.7 milyar dolar dış borç faizi ödemişiz. Bu yılın ilk yarısındaki faiz ödemesinin 4 milyar dolar olduğunu dikkate alır, ikinci yarıda da bu civarda bir ödeme gerçekleştireceğimizi varsayarsak, yirmi beş yılda ödeyeceğimiz faiz tam 100 milyar dolara ulaşmış olacak. Yirmi beş yılda 100 milyar dolar, yani her yıla ortalama 4 milyar dolar.

Dış borç faizinde hep ödeme yapmamışız; faiz gelirimiz de var. Haziran sonuna kadar olan dönemde 21.9 milyar dolarlık faiz geliri elde etmişiz. Bu tutarın, yıl sonunda 23 milyar dolara ulaşması beklenebilir.

Yani, 1984-2008 yıllarını kapsayan son yirmi beş yılda net anlamda 77 milyar dolarlık bir faiz ödemesi gerçekleştirmiş olacağız.

Haziran sonuna kadar olan 24.5 yıllık dönemde gerçekleşen 95.7 milyar dolarlık borç faizi ödemesinin 81 milyar dolarını uzun vadeli, 14.7 milyar dolarını ise kısa vadeli borçların faizi oluşturuyor. Uzun vadeli borç faizinde ilk sırayı 33.5 milyar dolarla, hükümetlerin aldığı borçların faizi oluşturuyor. İkinci sırada, 23.8 milyar dolar faiz ödeyen reel sektör kuruluşları var. Merkez Bankası 16.3 milyar dolar faiz ödemiş durumda. Bankaların ödediği faiz ise 4.5 milyar dolar düzeyinde bulunuyor.

Bu yılın ödemesi 8 milyara gidiyor

Dış borç faiz ödemesi yıllık bazda ilk kez 1986’da 2 milyar doları aştı. 3 milyar dolar sınırı 1990 yılında geride kaldı. 1999 yılında 4 milyar, hemen iki yıl sonra 2001’de 5 milyar dolar sınırı aşıldı. Ancak, izleyen üç yılda, yani 2002-2004 döneminde yıllık ödeme yeniden 5 milyarın altına indi. 2005 yılıyla birlikte, adeta faiz ödemesi yılın son rakamına endekslendi. 2005’te 5, 2006’da 6.3, 2007’de 7.5 milyar dolar tutarında dış borç faizi ödendi. Bu yılın ilk yarısındaki tutarı daha önce belirttik; altı ayda 4 milyar dolarlık ödeme yapıldı. Dolayısıyla yıl-rakam ilişkisinin bu yıl da bozulmayacağını, 2008’in tümünde 8 milyar dolarlık bir borç ödemesi yapılacağını söyleyebiliriz.

Borçlanma 405 milyar dolar

Türkiye, son 24.5 yılda uzun vadeli olarak 368 milyar dolar borçlandı, 262 milyar dolar ödeme yaptı, 11.2 milyar dolarlık kısa vadeli borçlanmayla birlikte net borçlanma 117.3 milyar dolar oldu.

Bu yılın ilk yarısındaki rakamların ikinci yarıda da aynen gerçekleşeceği varsayımıyla hesaplama yapılırsa son yirmi beş yıldaki uzun borçlanma 405 milyar, ödeme 278 milyar, kısa vadeli borçlanma 13 milyar, net ya da toplam borçlanma da 140 milyar dolara ulaşacak.

Borçlanma rakamları içinde, ağırlıklı olarak kısa vadeli kredilerden oluşan ticari kredilerin bulunmadığını belirtelim.

AKP dönemi

Türkiye’nin dış borçlanmasının ve bağlı olarak ödemesinin son yıllarda artış gösterdiği bir gerçek. Her ne kadar bu artış, büyük ölçüde reel sektörün borçlanmasından kaynaklanıyorsa da, sonuçta "aynı gemide" bulunduğumuz gerçeği karşısında "bize ne reel sektörün borcundan" demek, makro ekonomi mantığı açısından pek doğru bir yaklaşım gibi görünmüyor.

Önce, reel sektörün 2003 yılından bu yana olan borçlanmasıyla ilgili rakamları verelim. Bu yılın ilk yarı rakamlarının ikinci yarıda da aynen gerçekleşeceği varsayımına göre, reel sektör 2003-2008 döneminde 212 milyar dolar uzun vadeli kredi kullanmış, 102 milyar dolar da ödeme yapmış olacak. Böylece net borçlanma 110 milyara ulaşacak. Reel sektörün kısa vadeli borçlanması ise 4 milyar düzeyinde kalacak.

Son altı yılın, yani AKP döneminin toplam rakamlarına gelince... 2008 sonu için tahmin edilen rakamlara göre, AKP dönemindeki gerçekleşmeler şöyle:

100 milyar dolarlık borç faizinin yüzde 36’sı ödendi.

23 milyar dolarlık borç faizi gelirinin yine yüzde 36’sı elde edildi.

405 milyar dolarlık uzun vadeli kredinin yüzde 63’ü kullanıldı.

278 milyar dolarlık uzun vadeli kredi ödemesinin yüzde 55’i gerçekleştirildi.

13 milyar dolarlık kısa vadeli kredinin yüzde 62’si kullanıldı.

Böylece, net 140 milyar dolarlık kredi kullanımının yüzde 80’i gerçekleştirilmiş oldu.

  DIŞ BORÇ FAİZ ÖDEMESİ DIŞ BORÇ KULLANIMI FAİZ

  Uzun Vade Uzun Vade Kısa GENEL Uzun Vade Kısa GENEL GELİRİ

  Toplam TCMB Hükümet Bankalar Diğer Sek. Vade TOPLAM Kullanım Ödeme  Vade TOPLAM 

1984   1.370     216 1.586 2.953 -1.949 533 1.537 146

1985   1.412     341 1.753 2.185 -2.459 476 202 298

1986   1.740 233 1.000  507 394 2.134 2.552 -2.551 1.184 1.185 341

1987   1.983 308 1.212  463 404 2.387 3.385 -3.130 1.000 1.255 382

1988   2.343 548 1.359  436 456 2.799 3.124 -4.359 -744 -1.979 374

1989   2.517 579 1.493  445 390 2.907 2.820 -4.263 -1.131 -2.574 684

1990   2.748 657 1.522  569 516 3.264 3.679 -3.986 2.021 1.714 917

1991   2.778 549 1.617  612 662 3.440 3.784 -4.070 195 -91 935

1992   2.711 414 1.753 62 482 504 3.215 3.317 -4.546 2.400 1.171 771

1993   2.900 447 1.872 60 521 562 3.462 4.462 -4.211 3.388 3.639 697

1994   2.700 487 1.723 74 416 611 3.311 3.427 -5.086 -6.732 -8.391 691

1995   2.908 694 1.465 60 689 492 3.400 4.364 -5.451 1.247 160 1.208

1996   2.769 678 1.369 58 664 632 3.401 5.764 -5.590 776 950 1.166

1997   2.840 812 1.255 88 685 955 3.795 9.499 -5.973 1.310 4.836 977

1998   3.053 780 1.268 200 805 816 3.869 11.266 -8.243 482 3.505 1.096

1999   3.431 893 1.316 209 1.013 1.102 4.533 11.729 -10.682 2.010 3.057 1.074

2000   3.785 806 1.291 312 1.376 1.040 4.825 20.770 -13.771 5.869 12.868 1.168

2001   4.271 1.203 1.406 253 1.409 1.226 5.497 23.813 -15.330 -7.869 614 1.139

2002   4.031 1.160 1.397 169 1.305 364 4.395 26.011 -19.512 -1.459 5.040 784

2003   4.236 1.274 1.556 110 1.296 308 4.544 14.873 -16.422 2.303 754 634

2004   3.916 1.098 1.609 103 1.106 396 4.312 21.463 -19.018 3.688 6.133 697

2005   4.457 1.049 1.765 257 1.386 553 5.010 33.208 -24.669 3.071 11.610 1.005

2006   5.530 844 1.807 631 2.248 806 6.336 50.709 -27.651 -3.457 19.601 1.453

2007    6.799 563 1.720 1.246 3.270 694 7.493 62.601 -33.811 -1.419 27.371 2.158

07 İlk Yarı  3.079 214 897 515 1.453 318 3.397 32.468 -17.917 -15 14.536 1.063

08 İlk Yarı   3.724 209 770 615 2.130 305 4.029 36.495 -15.424 2.030 23.101 1.114

TOPLAM  80.952 16.285 33.545 4.507 23.833 14.745 95.697 368.253 -262.157 11.172 117.268 21.909