Yıllık bütçe açığı 2 trilyon TL’yi aştı

Yılın ilk on ayında 6 trilyon liraya yaklaşan vergi gelirine rağmen merkezi yönetim bütçesi 1,3 trilyon lira açık verdi. Ekonomik dengeleri rasyonel zemine oturtma hedefiyle geçen yıl göreve gelen yeni ekonomi yönetiminin çeşitli vergi paketleri ile desteklediği parasal sıkılaştırma programı devam ederken bütçenin son bir yılda verdiği açık 2 trilyon lirayı aştı.

Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı verilere göre, ekim ayında 769,2 milyar liralık toplam bütçe gelirine karşılık 955,5 milyar liralık bütçe harcaması yapıldı ve bir ayda 186,3 milyar TL bütçe açığı verildi. Geçen yılın aynı ayına göre harcamalar yüzde 67,9, toplam gelirler ise yüzde 62,4 arttı, bütçe açığı aylık bazda yüzde 95,1 büyüdü. Ekimde vergi gelirleri yüzde 57,2 artışla 643,6 milyar lira olurken, diğer bütçe gelirleri yüzde 95,3 artışla 125,6 milyar lira oldu. Ekim ayı bütçe giderlerinin 819,3 milyarını geçen yılın aynı ayına göre yüzde 63,1 artan faiz dışı harcamalar, 136,2 milyar lirasını ise yüzde 103,9 artan faiz ödemeleri oluşturdu. Geçen yılın aynı ayına göre yüzde 74,7 daha büyük olmak üzere 50,1 milyar liralık faiz dışı bütçe açığı verildi.

Açık on ayda 1,3 trilyon

Son bir yılda 2 trilyon TL Ocak-ekim döneminde bütçe harcamaları geçen yılın eş dönemine göre yüzde 79,4 artarak 8 trilyon 114,1 milyar, bütçe gelirleri ise yüzde 75,1’le daha düşük bir artışla 6 trilyon 853,8 milyar lira oldu. Geçen yıl ilk on ayda 608,1 milyar lira olan bütçe açığı bu yıl aynı dönemde yüzde 107,3 büyüyerek 1 trilyon 260,3 milyar liraya yükseldi.

On aylık bütçe giderlerinin 7 trilyon 65,2 milyar liralık bölümünü, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 77,3 artan faiz dışı harcamalar oluştururken, bu dönemde faiz ödemeleri yüzde 95,1 artarak 1 trilyon 48,2 milyar liraya ulaştı. Geçen yıl ilk on ayda 70,4 milyar lira olan faiz dışı bütçe açığı bu yıl aynı dönemde 211,4 milyar lira ile bunun üç katı düzeyinde gerçekleşti. Merkezi yönetim bütçesinin ekim sonu itibarıyla son bir yıldaki açığı ise 2 trilyon 32,9 milyar liraya ulaştı. Son bir yılda toplam bütçe harcaması 10 trilyon 180,3 milyar liraya ulaşırken, elde edilen toplam bütçe geliri 8 trilyon 147,4 milyar lirada kaldı.

Her 100 TL gelirin 84 TL’si vergi

Toplam bütçe gelirlerinin en büyük bölümünü oluşturan vergide ocak-ekim döneminde tahakkuk, yüzde 63,1 artışla 6 trilyon 949,9 milyar, tahsilat ise yüzde 70,4 artışla 5 trilyon 777,7 milyar liraya ulaştı. Geçen yıl ilk on ayda yüzde 79,6 olan tahsilatın tahakkuka oranı, bu yıl aynı dönemde yüzde 83,1’e yükseldi. Ancak tahsilat oranı yükselmekle birlikte, yapılan vergi artırımları ve salınan yeni vergilere rağmen hem tahakkuk hem tahsilattaki artışlar, bütçe harcamalarındaki büyüme ivmesine kıyasla düşük kaldı. Buna rağmen vergi tahsilatı bu yıl ilk on ayda toplam bütçe gelirinin yüzde 84,3’ünü oluşturdu. Bu oran geçen yılın aynı döneminde yüzde 86,7 olmuştu.

Ocak-ekim döneminde Maliye’nin kasasına giren her 100 TL verginin 66,50 TL’sini herhangi bir gelir ya da kazanca bağlı olmayan, KDV, ÖTV vb. çeşitli atlar altında tüketimden alınan dolaylı vergiler oluşturdu. Geçen yılın aynı dönemine göre bu vergilerde tahsilat yüzde 67,9 artışla 3 trilyon 842,1 milyar, doğrudan vergi tahsilatı ise yüzde 77 artışla 1 trilyon 934,7 milyar liraya ulaştı. On ayda toplam vergi gelirinin üçte ikisini oluşturan dolaylı vergiler içinde de en büyük bölümü ise KDV tahsilatı oluşturdu. Dahilde alınan KDV yüzde 97,4 artışla 799,2 milyar, ithalde alınan KDV ise yüzde 45,9 artışla 1 trilyon 89,6 milyar lira oldu, böylece on aylık toplam KDV tahsilatı 1 trilyon 888,8 milyar liraya ulaştı. Aynı dönemde toplam ÖTV tahsilatı da yüzde 60,5 artışla 1 trilyon 137,8 milyar lira oldu. Buna göre KDV ve ÖTV olmak üzere iki dolaylı vergi kalemi, toplam vergi gelirinin yüzde 52,4’ünü oluşturdu.

Ocak-ekim döneminde sıfır taşıt satışlarından 395,5 milyar, akaryakıt ve doğal gaz tüketiminden 322,9 milyar, tütün mamullerinden 252,5 milyar, alkollü içecek tüketenlerden 85,1 milyar, kolalı gazoz tüketenlerden 9,9 milyar, dayanıklı tüketim ve diğer mallardan da toplam 71,9 milyar TL ÖTV geliri elde edildi.

Gelir, kâr ve servetin payı düşük

İlk on ayda 1 trilyon 176,3 milyar lira olan Gelir Vergisi tahsilatının 1 trilyon 89,6 milyar liralık bölümünü, ücret ve maaşlardan kaynağından yapılan kesinti oluşturdu. Diğer kesimlerden elde edilen tutar ise 86,7 milyar lira ile toplam vergi gelirinin sadece yüzde 1,5’ini oluşturdu.

Ocak-ekim döneminde Kurumlar Vergisi’nde ise 685,2 milyar liralık bir tahsilat gerçekleşti ve bunun toplam pastadaki payı yüzde 11,9 oldu. Motorlu Taşıt, Veraset ve İntikal, Değerli Konut olmak üzere mülkiyet üzerinden alınan vergilerdeki 73,2 milyar liralık tahsilatın toplam vergideki payı da yüzde 1,3’te kaldı.

Personel giderinde yüzde 105 artış

Hazine yardımları, görevlendirme giderleri, hane halkına yardımlar, tarım ve hayvancılık destekleri gibi çok sayıda alanı kapsayan cari transferler ilk on ayda geçen yılın eş dönemine göre yüzde 69,2 artışla 3 trilyon 90,5 milyar liraya ulaşarak bütçe harcamaları içinde en büyük kalemi oluşturmaya devam etti. Bütçede ikinci büyük kalem olan personel giderlerindeki hızlı büyüme dikkati çekti. Memur maaşları, sözleşmeli personel ve işçi ücretleri, zam ve tazminatlar, ödenekler ve ek çalışma karşılıkları gibi kalemleri kapsayan toplam personel gideri on ayda yüzde 105 artışla 2 trilyon 248,2 milyar, ayrıca kamu çalışanları adına sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi ödemeleri de yüzde 79,5 artarak 275,6 milyar lira oldu.

On aylık bütçe harcamalarında yüzde 114,8’le oransal bazda en hızlı artışı ise kamu kuruluşlarına mamul mal alımı, gayrimenkul sermaye üretimi, müteahhitlik giderleri, onarım faaliyetleri gibi alanları kapsayan “sermaye giderleri” kaydetti. Söz konusu giderler bu artışla 636,8 milyar liraya çıkarken, kamu kurum ve işletmelerine yapılan “sermaye transferleri” ise yüzde 62,1 azalarak 61,7 milyar liraya geriledi. Mal ve hizmet alımlarının on aylık tutarı yüzde 60,6 artışla 517,6 milyar, genel bütçeye dahil kuruluşlar ve yurt dışına “borç verme” kalemi yüzde 86,8 artışla 234,8 milyar lira oldu.

Yıllık açık hedefi neydi?

Eylül ayında yayınlanan 2025- 2027 dönemi Orta Vadeli Program’a (OVP) göre, bu yılın tümünde harcamaların 11 trilyon 213,1 milyar, gelirlerin 9 trilyon 64,7 milyar ve bütçe açığının 2 trilyon 148,5 milyar lira düzeyinde gerçekleşeceği öngörülüyor. İlk on aylık gerçekleşmeler yılın tümünde öngörülenin yüzde 72,4’ü kadar bütçe harcaması yapıldığı, yüzde 75,6’sı kadar bütçe geliri elde edildiğini gösteriyor. On aylık bütçe açığı da yıllık tahminin yüzde 58,7 düzeyinde bulunuyor. On aylık bütçe gerçekleşmeleri OVP’deki yıllık tahminlere göre görece iyimser bir tablo ortaya koyuyor. Buna göre, son iki ayda verilecek açığın 888 milyar liranın altında kalması durumunda yıllık hedef aşılmayacak. Ancak yılın son aylarında harcamalardaki artışın hızlanmasıyla bu tablonun değişme olasılığının yüksek olduğu belirtiliyor.