Yıkılmadım, ayaktayım

Ana akım bu aralar dertleri ile baş başa. Mahsun bir şekilde ezberlerinin işleme­diğini, doğru olmadığını öğreniyor. Önerdik­leri faiz artışı ve sıkı para politikası ile enf­lasyonun salt baz etkisi ile düşmesi, kurun seviyesi veya değerli mi tartışması veya faiz nedeni ile bütçe açığı veya ithalatın hala ay­lık 7 milyar dolar olması değil esas konu.

Finans literatüründe ikon isimlerden Eu­gene Fama ana akımın kendi kalesine attı go­lü FT makalesi ile. “Etkin Piyasalar Hipote­zinin” (Fama, 1970) aslında gerçek olmadı­ğını söyledi. Bizim ana akım kabullenmenin (yas) beş aşamasının ilk adımı olan inkâr aşa­masında henüz. Aslında Fama onu demek is­tememiş, istese bile bilimde hipotez de var­mış, diyorlar.

Nedir “Etkin Piyasalar Hipotezi”. Öncelik­le insanı (yatırımcıyı) rasyonel kabul eder. Bilginin asimetrik (enformasyon) olmadığı­nı ve fiyatlama davranışlarında eşit şekilde dikkate alındığını kabul eder. Ve Kendall’ın (1953) “Rassal Yürüyüş Hipotezi” üzerin­den temel madde ve hisse senedi fiyatlarının rastlantısal olarak, serbest piyasada etkin bir şekilde belirlendiğini söyler ve Fama bunu kendi hipotezinde dikkate alır.

Çember daralıyor

İşte “Fırtınalar Koparsa Kopsun” diyen Ebru Gündeş burada devreye girmektedir. Eugene yine FT’de diyor ki: “davranışlar ras­yonel mi değil mi diye yine de tartışabilir­siniz”. Yani “hobi olarak siz yine de tartışın ama insan irrasyoneldir, etkin ve serbest pi­yasa diye bir şey yoktur” aslında demek bu.

Konuyu bizim taraf için açarsak; enflas­yonda atalet var, lokaller (yurtiçi yerleşikler) ikna olmuyor, beklentiler azalmıyor gibi ras­yonellik arayışı anlamsız demek kısaca. Bun­lar davranışsal finansta normal şeyler diyor. Nöro iktisat veya heterodoks iktisat son yıl­larda bu yüzden öne çıkıyor. Çünkü ana akım (ortodoks pop) iktisat uzun zamandır piyasa gerçeklerine cevap veremiyor dünyada.

Bir de Gita var. Gita Gopinath IMF baş­kan yardımcısı, eski baş ekonomisti, Harvard ekonomi hocası. Gita Fama’nın FT makalesi­ni “ne hoş bir okuma” diye X hesabında pay­laştı. Ana akım için çember iyice daralıyor artık. Hani otonom arabalar çıkınca, sürücü­süne “sıra önce bize geldi, sıra artık sana ge­liyor Orhan” diyen karikatür var ya. İşte du­rum bu. Ana akım neoklasik ve neoliberal te­oriler tek tek çöküyor.

FT geçen hafta heterodoks tarafından kalkmış belli ki. “Is economics in need of trustbusting?” makalesi ile akademide bir grup ekonomistin tekelleşerek kendi dışın­daki görüşlere imkân ve yer vermediğini özetle yazıyor. Bu eleştiri akademide uzun zamandır var. Ekonomi alanındaki ödüllerin belli okullara gitmesi, dergilerde daha hız­lı kabul alması, heterodoks yayınların daha fazla ret alması gibi.

Sonu gelmez bu yollarda

Olivier Blanchard (Peterson Institute for International Economics) ve Ben Şalom Ber­nanke (Brookings Institution) makalesinde (2024) ABD ve AB’de enflasyonu azdıran ve düşüren kalemleri tek tek göstermişler. Tah­min edin ne değil. Fed ve ECB ortodoks para politikası ile faiz artışları değil enflasyonda­ki düşüşün nedeni. Enerji ve arz şokları sön­müş, enflasyon düşmüş, maaşlar etken değil.

Arjantin’de aylık enflasyonu devir aldı­ğı seviyeye geri getirdi diye Milei’nin neoli­beral politikalarına ana akımda alkış olmadı değil. Emekliler geçen hafta sokaklarda eko­nomi politikasını protesto etti. IMF’in son raporunda emekli, memur, işçi asgari ücre­ti için beklenen enflasyona göre artış olmalı cümlesine Gita, Fama için attığı gibi “What a fun read” diye tivit atmazsa hatırımız kalır.

Faize rağmen DTH’ın artıyor olması bu hafta KKM’ye yönelik makro ihtiyati tedbir­leri getirince ana akım ortodoks politika “ye­nilmedim buradayım” der mi, işte bütün me­sele bu.

Hep sabrettim kader dedim

Fransa’da 2 aydır seçimi kazanan tarafa yetki verilmediği için hükümet kurulamıyor. CDS primi düşüşte, CAC40 endeksi çıkışta. Yapısal reform mu yaptılar, yoksa hâlihazır­da çok ciddi tartışılan bütçe açığı ile maliye politikası mı para politikasına eşlik etti soru­su ana akıma yöneltilecek başka bir soru.

ABD’de Instagram’ın da sahibi Meta’ya Fa­cebook için 2020 seçiminde baskı yapıldı­ğı ortaya çıktı. Zuckerberg Komiteye yazdı­ğı mektubunda bunu ifşa ediyor. O halde ana akıma sorulacak bir soru da şu: “Acaba Fed gerçekten bağımsız olabilir mi?”