Yeniden değerleme oranının etkileri
Yeniden değerleme müessesesi vergi mevzuatımızdan, enflasyon düzeltmesi müessesesinin kabulü ile birlikte, 1.1.2004 tarihi itibariyle kaldırılmıştır. Ancak pek çok kanunda, tarife, oran, miktar yahut tutarların endekslenmesinde yeniden değerleme oranı kullanıldığından Kanunda, Maliye Bakanlığı’nın her yıl yeniden değerleme oranını belirleyerek ilan etmesine ilişkin düzenleme korunmuştur (Vergi Usul Kanunu mük. md. 298/B).
Burada Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın yetkisi “bağlı yetki”dir. Özünde bu oranın ne olacağı kanunla belli edilmiş, bakanlığa sadece bu oranı ilan etme yetkisi verilmiştir. Kanuna göre yeniden değerleme oranı, yeniden değerleme yapılacak yılın Ekim ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre Üretici Fiyatları Genel Endeksinde (ÜFE) meydana gelen ortalama fiyat artış oranıdır.
Türkiye İstatistik Kurumu, 2019 yılında uygulanacak çeşitli oran, tarife, ceza gibi endekslenmiş değerlerin belirlenmesine esas olacak yeniden değerleme oranının temeli olan, Ekim ayındaki 12 aylık ortalamalara göre Yİ-ÜFE’yi 3.11.2018 günü açıkladı. Maliye Bakanlığı da bu oranı esas alarak, 503 sayılı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğ ile 2018 yeniden değerleme oranını % 23,73 olarak ilan etti.
Bu oran 2019 yılında uygulanacak pek çok vergi, bazen istisna, harç, ceza tutarlarının belirlenmesinde rol oynayacağı gibi yargılama usulünde de görevli mahkemenin, kesinleşecek veya istinaf yahut temyiz edilebilecek kararların belirlenmesindeki ölçüte de kaynaklık edecektir.
Bu oranın etkileyeceği bazı önemli düzenlemeleri, aşağıda sıralayalım istedik.
Mesken kira gelirlerine 2018’de 4 bin 400 TL olarak uygulanan istisna tutarı ile işyerinde yemek vermeyerek ücretlilerine yemek bedeli ödeyen işverenlerin bu bedellerden 2018 yılında istisna tuttukları 16 TL’lik istisna tutarı, 2019 yılında %14.47 fazlası ile uygulanacaktır. Gelir vergisi tarifesinin gelir dilim tutarları da %14.47 oranında artacaktır.
Veraset ve İntikal Vergisi’nde istisnalarla birlikte matrah dilim tutarları da %14.47 artacaktır. Buna göre 2018 yılında mirasçı füruğ ve eş için ayrı ayrı 201 bin 154 TL olarak uygulanan istisna tutarı 2019 yılında 248 bin 880,- TL’ye yükselecektir.
Motorlu araç sahiplerince ödenecek motorlu taşılar vergisi ve maktu damga vergisi tutarları, pasaport, ehliyet, yargı harcı gibi maktu olarak belirlenmiş pek çok harç tutarı % 23,73 oranında artacaktır.
Vergi Usul Kanunu’nda yer alan pek çok had veya tutar da yeniden değerleme oranından etkilenmektedir. Örneğin nihai tüketicilere yapılan satışlarda fatura yerine yazar kasa fişi veya perakende satış fişi verebilme sınırı 2018’de 1.230,- TL olacak. Bu sınır halen 1.000 TL olarak uygulanmaktadır. Yine aynı şekilde mükelleflerin aldıkları iktisadi kıymet bedellerini amortismana tabi tutmaksızın doğrudan gider yazabilmelerine ilişkin sınır da aynı şekilde yükselecektir.
Vergi Usul Kanunu’nda maktu tutar olarak belirlenmiş cezalar da artıyor. Belge düzenlememe, defterlere kanunla belirlenen sürelerde kayıt yapmama, vergi kimlik numarası kullanmama, ikaza rağmen aracı durdurmama, muhasebe standartlarına uymama ve daha pek çok fiilin cezası 2019 yılında %23.73 zamlı olarak uygulanacak.
Emlak vergileri de 2019’da zamlanacaktır. 2019 yılının matrah belirlenmesine ilişkin genel dönem olmaması dolayısıyla, artış yeniden değerleme oranının yarısı oranında, yani %11,86 oranında olacaktır.
Yeniden değerleme oranı, sadece vergi mevzuatındaki düzenlemeleri etkilemiyor, başkaca mevzuatlara da etkiliyor. Örneğin trafik cezaları, İş Kanunu ve Sendikalar Kanunu uyarınca kesilen idari para cezaları, Rekabet Kurulu’nca uygulanan para cezalarının tutarları da 2019 yılında yeniden değerleme oranı oranında artıyor.
YMM’ler tarafından yapılan tam tasdik ve KDV iade tasdik işlemlerinde, alt firma karşıt incelemesine tabi tutulması gereken had da, 2019 yılında % 23,73 oranında artacak. Yıllık KDV iadelerinde geçerli asgari iade tutarının belirlenmesinde de yeniden değerleme oranı etkili olmaktadır. Kurumlar vergisi veya gelir vergisi beyannameleri ile muhtasar ve KDV beyannamelerinin SMMM'lere imzalattırılmasına ilişkin hadler de her yıl yeniden değerleme oranında artırılarak tespit edilmektedir.
Siyasi Partiler Kanunu’nun 66 ve Ek 6. maddesi uyarınca, bir siyasi partiye aynı yıl içinde yapılabilecek ayni veya nakdi bağışın toplam tutarı da her yıl yeniden değerleme oranında artmaktadır.
Bu hadlerin 2018 yılında yeniden değerleme oranında artırılmış tutarları Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından genel tebliğlerle kamuya duyurulmaktadır. Önümüzdeki günlerde bu tebliğler peş peşe yayınlanacak ve dolayısıyla yaşamın ve üretimin maliyeti yaklaşık %23.73 artacaktır.
Ancak kanunlarda yeniden değerleme oranında artış öngörülen düzenlemelerin hemen hemen hepsinde Cumhurbaşkanına ilgili tutar, had veya tarifenin daha düşük oranda artmasına veya ilgili tutar, had veya tarifenin aynı kalmasına yol açacak şekilde takdir yetkisi tanınmıştır. Mali yüklerin %23,73 artacak olmasının zaten yüksek olan enflasyon oranını olumsuz etkileyeceği, önümüzde mahalli idareler seçimlerinin bulunması gibi pek çok etkenle kamuoyunda Cumhurbaşkanı’nın bu yetkisini kullanacağı beklentisi yaygındır. Bu nedenle önümüzdeki yıl uygulanacak ilgili tutar, had veya tarifeler için Cumhurbaşkanı Kararları ile Hazine ve Maliye Bakanlığı tebliğlerini izlemekte yarar vardır.