Yeni Türk Ticaret Kanunu'na göre "denetim ve denetçiler"

Yeni Türk Ticaret Kanunu ile ticari hayata getirilen köklü değişikliklerden bir diğeri "denetim ve denetçiler" konusunda yapılanıdır. Anılan kanunda denetim üç ayrı kategoride düzenlenmiştir:

I- Bağımsız denetim ve bağımsız denetçiler

II- İşlem denetimi ve işlem denetçileri,

III- Özel denetim ve özel denetçiler

I- Bağımsız denetim ve bağımsız denetçiler

Mevcut TTK'da yer alan ve uzman bilgisine sahip olması zorunlu bulunmayan murakıplık sistemi kaldırılmıştır. Bunun yerine "bağımsız denetim" ve "bağımsız denetçi" sistemi getirilmiştir.

Bağımsız denetimin amacı; "finansal tablo"ların raporlama standartları doğrultusunda, işletmenin mali durumunu ve faaliyet sonuçlarını tüm önemli yönleriyle gerçeğe uygun ve doğru bir biçimde gösterip göstermediği konusunda bağımsız bir denetçinin görüş bildirmesini sağlamaktır.

Şirketlerin finansal tabloları denetçi tarafından, uluslararası denetim standartlarına uyumlu "Türkiye Denetim Standartları"na göre denetlenecektir. Ayrıca, anonim şirketlerde yönetim kurullarınca düzenlenecek yıllık faaliyet raporlarında yer alan finansal bilgilerin, denetlenen finansal tablolar ile tutarlı olup olmadığı ve gerçeği yansıtıp yansıtmadığı da denetlenecektir.

Yeni Türk Ticaret Kanunu denetim konusuna büyük önem vermiş olup, denetçinin denetiminden geçmemiş finansal tablolar ve yıllık faaliyet raporlarını "düzenlenmemiş" saymaktadır.

Denetimin konusu ve kapsamı

Bağımsız denetimin konusuna giren işlemleri şöyle özetlemek mümkündür:

. Sermaye şirketleri ve şirketler topluluğunun finansal tablolarının Türkiye Denetim Standartları'na göre denetimi

.  Türkiye Muhasebe Standartları, Kanun ve Esas Sözleşme ile uyumun denetimi

. Muhasebenin içerdiği finansal bilgilerin denetlenen finansal tablolar ile tutarlılığının ve gerçeği yansıtıp yansıtmadığının denetimi

. Yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporunun denetimi

. Şirketi tehdit eden veya edebilecek riskleri zamanında belirlemeye yönelik bir sistemin mevcut olup olmadığının ve bu sistemin işleyip işlemediğinin denetimi

Bağımsız denetime tabi şirketler ve denetime tabi finansal tablolar

. Büyük, küçük ve orta ölçekli,

. Halka açık olan veya olmayan,

. Hisse senetleri borsada işlem gören veya görmeyen

. Özel ve kamu sektörüne dahil

Tüm "sermaye şirketleri"nin denetimi zorunludur.

Bağımsız denetime tabi mali tablolar ise şunlardır:

- Bilanço

- Gelir tablosu

- Nakit akış tablosu

- Öz kaynak değişim tablosu.

Yukarıda yer alan mali tabloların dipnotları da denetime tabidir.

Kimler denetçi olabilir?

Yeni TTK'da işletmeler ölçeklerine göre iki gruba ayrılmıştır:

1- Büyük ölçekli işletmeler

2- Küçük ve orta büyüklükteki işletmeler

Küçük ve orta büyüklükteki işletmeleri tanımlayan ölçütler, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından yönetmelikle düzenlenecektir. Bu ölçütler, bu kanunun ticari defterler ile finansal tablolara ve raporlamaya ilişkin olanlar başta olmak üzere, ilgili tüm hükümlerine uygulanacaktır.

Bu şekilde belirlenecek küçük ve orta ölçekli işletme ölçütleri, sermaye şirketleri için de geçerli olacaktır. Bu ölçütlerin üzerindeki sermaye şirketleri ise "büyük sermaye şirketi" sayılacaktır. Ancak, küçük ve orta ölçekli olsalar dahi, aşağıdaki şirketler büyük sermaye şirketi sayılırlar:

a) Borçlanma araçları veya öz kaynağa dayalı finansal araçları kamuya açık bir piyasada (yerel ve bölgesel piyasalar da dahil olmak üzere, yerli veya yabancı bir sermaye piyasasında veya tezgâh üstü piyasada) işlem gören veya bu tür bir piyasada işlem görmek üzere söz konusu araçları ihraç edilme aşamasında bulunan sermaye şirketleri.

b) Bankalar, yatırım bankaları, sigorta şirketleri, emeklilik şirketleri ve benzerleri.

Büyük ölçekli sermaye şirketlerinde bağımsız denetim ancak bir "bağımsız denetim kuruluşu" tarafından yapılabilecektir. Orta ve küçük ölçekli sermaye şirketlerinde ise bağımsız denetim, "bağımsız denetim kuruluşu" ya da bir veya birden fazla "yeminli mali müşavir" ve/veya "serbest muhasebeci mali müşavir" tarafından yapılabilir.

Bağımsız denetim kuruluşunun kuruluş ve çalışma esasları ise bakanlık tarafından çıkarılacak bir yönetmelik ile düzenlenecektir.

Bağımsız denetçi olamayacaklar

Aşağıda sayılan kişiler YMM ve/veya SMMM olsa bile denetçi olamazlar:

- Denetlenecek şirkette pay sahibi olanlar

- Denetlenecek şirketin yöneticisi, çalışanı olanlar (son 3 yıl içinde bu durumda olanlar dahil)

- Denetlenecek şirket ile bağlantılı bir tüzel kişinin kanuni temsilcisi, temsilcisi, yönetim kurulu üyesi, yöneticisi, sahibi, %20'den fazla pay sahibi olanlar

- Denetlenecek şirketin yönetim kurulu üyesinin veya bir yöneticisinin alt veya üst soyundan biri, eşi veya üçüncü derece dahil, üçüncü dereceye kadar kan veya kayın hısmı olanlar

- Denetlenecek şirket ile bağlantılı olan veya böyle bir şirkette %20'den fazla payı olan bir işletmede çalışanlar veya denetçisi olacağı şirkette %20'den fazla paya sahip bir gerçek kişinin yanında herhangi bir şekilde hizmet verenler

- Denetlenecek şirketin defterlerinin tutulmasında veya finansal tablolarının düzenlenmesinde denetleme dışında faaliyette veya katkıda bulunanlar

- Denetlenecek şirketin defterlerinin tutulmasında veya finansal tablolarının çıkarılmasında denetleme dışında faaliyette veya katkıda bulunduğu için denetçi olamayacak gerçek veya tüzel kişinin veya onun ortaklarından birinin kanuni temsilcisi, temsilcisi, çalışanı, yönetim kurulu üyesi, ortağı, sahibi ya da gerçek kişi olarak bizzat kendisi

- Yukarıda ilk ve altıncı sırda yer alan şartları taşıdığı için denetçi olamayan bir denetçinin nezdinde çalışanlar

- Son beş yıl içinde denetçiliğe ilişkin mesleki faaliyetinden kaynaklanan gelirinin tamamının                     %30'undan fazlasını denetlenecek şirkete veya ona %20'den fazla pay ile iştirak etmiş bulunan şirketlere verilen denetleme ve danışmanlık faaliyetinden elde edenler ve bunu cari yılda da elde etmesi beklenenler

Bir bağımsız denetleme kuruluşunun, bir şirketin denetlenmesi için görevlendirdiği denetçi yedi yıl arka arkaya o şirket için denetleme raporu vermişse, o denetçi en az iki yıl için değiştirilir.

Öte yandan, denetçi, denetleme yaptığı şirkete; vergi danışmanlığı ve vergi denetimi dışında danışmanlık veya hizmet veremez. Bunu bir yavru şirketi aracılığıyla da yapamaz.

Denetçinin seçimi

Denetçi, şirket "genel kurulu"nca; şayet şirketler topluluğu varsa topluluk denetçisi, ana şirketin genel kurulunca seçilir. Denetçinin, her faaliyet dönemi ve her hâlde görevini yerine getireceği faaliyet dönemi bitmeden seçilmesi şarttır. Faaliyet döneminin dördüncü ayına kadar denetçi seçilememişse, denetçi, yönetim kurulunun, her yönetim kurulu üyesinin veya herhangi bir pay sahibinin istemi üzerine, şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesince atanır. Dolayısıyla, denetçi seçiminin her faaliyet döneminin ilk üç ayı içinde yapılması gereklidir. Ancak, ilk uygulama yılı olan 2013 yılında bu seçimin 1 Mart 2013 tarihine kadar yapılması zorunludur. Bağımsız denetçiyi genel kurul her faaliyet dönemi için yeniden seçer.

Seçimden sonra, yönetim kurulu, gecikmeksizin denetleme görevini hangi denetçiye verdiğini ticaret siciline tescil ettirir ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi ile şirketin internet sitesinde ilan eder.

Denetçiyi görevden alma

Şirket, kural olarak, seçilen bağımsız denetçiyi görevden alamaz.

Şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesi;

a) Yönetim kurulunun,

b) Sermayenin yüzde onunu (halka açık şirketlerde esas veya çıkarılmış sermayenin yüzde beşini) oluşturan pay sahiplerinin,

istemi üzerine, seçilmiş denetçinin şahsına ilişkin haklı bir sebebin gerektirmesi, özellikle de onun taraflı davrandığı yönünde bir kuşkunun varlığı halinde, başka bir denetçi atayabilir.

Denetçinin görevden ayrılması

Denetçi denetleme sözleşmesini, sadece haklı bir sebep varsa veya kendisine karşı görevden alınma davası açılmışsa feshedebilir.

Denetime ilişkin olarak yazılacak "görüş yazısı"nın içeriğine ilişkin fikir ayrılıkları ile denetlemenin şirketçe sınırlandırılmış olması veya görüş yazısı vermekten kaçınma haklı sebep sayılamaz.

Denetim raporu

Finansal tablolara ilişkin verilecek denetim raporunda denetimin türü, kapsamı, niteliği ve sonuçları geçmiş yıllarla karşılaştırmalı olarak sunulur ve aşağıdaki konular açıkça ifade edilir:

. Defter tutma düzeninin, finansal tabloların ve topluluk finansal tablolarının, kanun ile esas sözleşmenin finansal raporlamaya ilişkin hükümlerine uygun olup olmadığı,

. Denetim kapsamında istenen bilgi ve belgelerin yönetim kurulu tarafından eksik olarak sunulup sunulmadığı,

. Muhasebenin öngörülen hesap planına uygun tutulup tutulmadığı,

. TMS çerçevesinde, şirketin malvarlığı, finansal ve kârlılık durumunun resmini gerçeğe uygun olarak ve dürüst bir şekilde yansıtıp yansıtmadığı,

Ayrıca, şirketi tehdit riskleri ve bunları tespit etmeye yönelik sistemlerin mevcut olmaması halinde, buna ilişkin çözüm önerilerini içeren ayrı bir rapor sunulur.

Yıllık faaliyet raporuna ilişkin verilecek denetim raporunda verilen finansal bilgilerin ve bunlara dayalı irdelemelerin finansal tablolarla tutarlılığı ve gerçeğe uygunluğu değerlendirilir.

Tüm raporlar denetçi tarafından imzalanarak, yönetim kuruluna sunulur. Sunulacak denetçi raporunda "olumlu görüş" dışında aşağıdaki şekillerde de görüş verilebilir:

. Sınırlı olumlu görüş: finansal tabloların şirketin yetkili kurullarınca düzeltilebilecek aykırılıklar içerdiği ve bu aykırılıkların tablolarda açıklanmış sonuca etkilerinin kapsamlı ve büyük olmadığı durumlarda verilir. Sınırlamanın konusu, kapsamı ve düzeltmenin nasıl yapılabileceği sınırlandırılmış olumlu görüş yazısında açıkça gösterilir

. Olumsuz görüş: Sınırlı olumlu görüşe yol açan hususların finansal tablolar üzerindeki etkisinin kapsamlı ve büyük olduğu durumlarda verilir.

. Görüş bildirmekten kaçınma: Şirket defterlerinde, denetlemenin yapılmasına ve sonuçlara varılmasına olanak vermeyen ölçüde belirsizliklerin bulunması veya şirket tarafından denetlenecek hususlarda önemli kısıtlamaların yapılması halinde denetçi, bunları ispatlayabilecek delillere sahip olmasa bile, gerekçelerini açıklayarak görüş vermekten kaçınabilir.

Denetim raporu sonuçları

Olumsuz görüş yazılan veya görüş verilmesinden kaçınılan durumlarda genel kurul, söz konusu finansal tablolara dayanarak, özellikle açıklanan kâr veya zarar ile doğrudan veya dolaylı bir şekilde ilgili olan bir karar alamaz. Başka bir deyişle kar dağıtamaz.

Yönetim kurulu 4 gün içinde genel kurulu çağırır ve istifa eder. Yeni yönetim kurulu 6 ay içinde olumlu görüş alacak şekilde finansal tabloları hazırlatır ve denetim raporu ile birlikte genel kurula sunar.

Sınırlı olumlu görüş verilen hallerde, genel kurul gerekli önlem ve düzeltmeleri de karara bağlar.

Anonim şirketin ve topluluğun finansal tablolarını düzenlemekle yükümlü ana şirketin yönetim kurulu, bilanço gününden itibaren altı ay içinde; finansal tabloları, yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporunu, kâr dağıtımına ilişkin genel kurul kararını, denetçinin verdiği görüşü ve genel kurulun buna ilişkin kararını, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi'nde ilan ettirir ve şirketin internet sitesine koyar.

Şirket ile denetçi arasında görüş ayrılığı

Denetçi ile şirket arasında doğan görüş ayrılıkları hakkında, yönetim kurulunun veya denetçinin istemi üzerine şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesi dosya üzerinden karar verir. Bu durumda dava giderlerinin şirket öder.

II- İşlem denetçisi

Yeni Türk Ticaret Kanunu'nda öngörülen ikinci denetim şekli ise "işlem denetimi"dir. İşlem denetçileri;

- Şirketin kuruluş işlemlerinin denetlenmesi,

- Sermaye artırımı ve azaltılması konusunda alınan kararların denetlenmesi,

- Birleşme, bölünme, tür değiştirme işlemlerinde sözleşme, rapor ve finansal tabloların denetlenmesi,

- Menkul kıymet ihracı veya herhangi bir diğer şirket işlem ve kararlarının denetlenmesi

konularında görev alacaktır.

İşlem denetçisi olabilmek için de yukarıda sayılan denetçi olma şartlarını taşımak gerekmektedir. İşlem denetçisi, kanunda ve esas sözleşmede aksi öngörülmemişse, "genel kurul" tarafından atanır ve görevden alınır.

III- Özel denetçi

Yeni Türk Ticaret Kanunu'nda öngörülen üçüncü denetim şekli ise "özel denetim"dir. Şirketler arasında topluluk ve hakimiyet ilişkileri varsa, şirketin hakim şirketle veya topluluk şirketleriyle ilişkileriyle ilgili olarak sınırlı olumlu görüş veya kaçınma yazısı yazılmışsa ya da yönetim kurulu, şirketin topluluk tarafından zarara uğratıldığını açıklamışsa, herhangi bir pay sahibi, bu konunun açıklığa kavuşturulması amacıyla, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinden "özel denetçi" atanmasını isteyebilecektir.

Ayrıca, her pay sahibi, pay sahipliği haklarının kullanılabilmesi için gerekli olduğu takdirde ve bilgi alma veya inceleme hakkı daha önce kullanılmışsa, belirli olayların özel bir denetimle açıklığa kavuşturulmasını, genel kuruldan isteyebilir.

Özel denetçi, incelemenin sonucu hakkında, şirketin sırlarını da koruyarak, mahkemeye ayrıntılı bir rapor verecektir.