Yeni teşvik sistemi, sanayi illerindeki tarıma yaramış
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) bölgesel işgücü göstergeleri, 2009’dan bu yana uygulanmakta olan bölgesel, sektörel teşvik sisteminin etkileri konusunda ilginç ve tartışılması gereken sonuçlar ortaya koyuyor. 2009’da teşvik sistemi, hem bölgeleri hem de sektörleri ayrıştıran yaklaşımla yeniden düzenlendi. İller, TÜİK’in Düzey-2 coğrafi sınıflaması temelinde 26 bölgeye ayrıldı. 26 bölge de gelişmişlik düzeyine göre 4 ayrı teşvik bölgesine ayrıldı. En geri illerin yer aldığı 4. Bölge’ye, en gelişmiş illerin yer aldığı 1. Bölge’ye göre çok daha yüksek oranlı ve daha kolay teşvikler verilmeye başlandı. Aynı zamanda 26 bölgenin her birinde teşvik edilecek sektörler ayrı ayrı belirlendi. 26 bölge esasına göre yapılan düzenleme, 2012’de değiştirilerek il bazında düzenlendi. Aynı zamanda 4 olan teşvik bölgesi ayrımı da 6’ya çıkartıldı.
Amaç, hem bölgeler arasındaki gelişmişlik farklarının azaltılması, hem de sektörlerin bölgelerin özelliklerine ve gelişme ihtiyaçlarına göre dengelenmesini sağlamaktı. İkinci bir hedef istihdamın bölge potansiyellerine göre geliştirilerek işsizliğin düşürülmesiydi. Tüm düzenlemelerin bir amacı da cari açığın azaltılmasıydı. Yeni teşvik sisteminin 4 yıllık uygulaması, etkilerinin değerlendirilmesi için yeterli bir süre sayılabilir. TÜİK’in bölgesel istihdam verilerinden hareketle 4 teşvik bölgesinde istihdamın yeni teşvik sistemi öncesinde ve sonrasındaki gelişimini karşılaştırdığımızda ilginç sonuçlar ortaya çıkıyor. İrdelemeyi 2004-2008 yılı arasındaki 4 yıllık değişim ile 2008-2012 arasındaki 4 yıllık gelişimi karşılaştırarak yapıyoruz:
• Yeni dönemde istihdam artışı daha yüksek. 2004-8 arasında istihdam yüzde 8 artarken, 2008-12 arasında yüzde 17.1 artmış.
• İstihdam artışındaki hızlanma, sanayiden değil tarımdan kaynaklanmış. Sanayideki istihdam artışı tempo kaybederken, tarımdaki istihdam düşüşten hızlı bir artışa geçmiş.
• 2004-8 arasında yüzde 16.3 olan sanayi istihdamı artışı, yeni dönemde yüzde 13.7’ye gerilemiş. Buna karşın 2004-8 arasında yüzde 12.2 azalan tarım istihdamı, yeni dönemde yüzde 21.6 artmış. Böylece yeni dönemde istihdamın en hızlı arttığı alan, tarım olmuş. Hizmetlerdeki istihdam artışı ise yaklaşık aynı düzeyde kalmış. 2004-8 arasında yüzde 16.2 olan hizmetlerdeki istihdam artışı, yeni dönemde yüzde 16.9 olmuş.
• Tarımdaki istihdam artışı nerede olmuş diye bakınca daha çarpıcı bir sonuçla karşılaşıyoruz. En gelişmiş sanayi illerinin yer aldığı 1. Bölge, tarımdaki istihdam artışında başı çekiyor. En geri tarım illerinde tarım istihdamı, yeni dönemde sadece yüzde 8.5 artarken, en gelişmiş sanayi illerinin yer aldığı 1. Bölge’de tarım istihdamı yüzde 42.3 artmış. Yani 1. Bölge’deki tarım istihdamı artış hızı, 4. Bölge’nin 5 katı olmuş. Yeni teşvik sistemi sonrasında 2. Bölge’de tarım istihdamı yüzde 32.2 artmış. Geri kalmış ancak sanayileşme eğiliminin de görüldüğü 3. Bölge illerindeki tarım istihdamı artışı da yüzde 20.5 ile 4. Bölge’nin 2.5 katı.
Yeni teşvik sistemi döneminde geri bölgelerin istihdam artış hızı, gelişmiş bölgelerdeki istihdam artışı hızı ile aradaki büyük makası kapatmış. Bunda geçmişten bu yana gelen altyapı yatırımlarının ve verilen teşviklerin de payı olmakla birlikte yeni sistemin başarı hanesine yazılabilir. Ancak istihdam artışının asıl hızlandığı yerin tarım olması ve bu artışın da hedeflenenin tam tersine daha çok sanayi illerinde gerçekleşmiş olması üzerinde durulması gereken bir sorun. Ayrıca tarımın öne çıktığı bir istihdam artışı ve büyüme eğiliminin cari açık sorununa merhem olamayacağı da açık bir gerçek.
