Yeni iş modelleri-2 / "Talep üzerine” ekonomi
Geçen hafta The Economist dergisinin 3-9 Ocak 2015 sayısından “The future of work” makalesinden bazı alıntılar yapmıştım. Örneğin, bünyesinde tam zamanlı avukat çalıştırmadan hizmet veren hukuk bürolarından söz etmiştim. Piyasadaki avukat talebini, serbest çalışan avukatlarıyla karşılayan hukuk bürolarından, aynı şekilde, piyasadaki doktor talebine serbest çalışan doktorlar ile derman olan sağlık şirketlerinden, bilgisayar yazılımlarını ihale yaparak dünyanın dört bir yanındaki bilgisayar programcılarına yazdıran firmaların varlığından söz etmiştim. Bu, yeni bir iş modeli idi.
Dünyadaki her şey gibi iş modelleri de değişiyor. Bünyesindeki kadrolu elemanlarla piyasanın talebini karşılayan klasik iş modeline yeni iş modelleri ekleniyor. Bu yeni iş modelinde “çöpçatan firma” piyasanın talebi ile işgücü piyasasının arzını buluşturuyor. Piyasadan hizmet talebi geldiğinde bunu karşılayacak kişileri talebi karşılamak üzere yönlendiriyor; aracılık yapıyor. Bu tür çalışma düzenine eloğlu isim de koymuş “On-demand economy/model “ diyor. Biz de “talep üzerine ekonomi/model” diyelim.
Yeni modelin olumlu ve olumsuz yanları
Bu “talep üzerine” iş modeli, iş dünyasına yeni bir esneklik rüzgarı estirmiş durumda. Bu modeldeki firmanın, iş olmadığında yerinde oturan, ama ücretini alan bir işgücü yok. Ancak talep olduğunda harekete geçirilen ve kadrosunda olmayan işgücü var. Öte yandan, bu firmaya iş yapan, serbest çalışan profesyonelin de firmaya bir sorumluluğu yok. Zamanı varsa, bu işi yapmaya iştahı varsa, gelen iş talebini kabul etme esnekliği mevcut. Ülke ekonomisi açısından baktığımızda da kaynakların verimli kullanılmasını sağlayan çok yararlı bir yaklaşım. Çünkü bir firmada tam zamanlı veya yarı zamanlı olarak sabit bir zaman dilimi içinde çalışmak istemeyen kişilerin üretici gücünü ekonomiye kazandırıyor. Aynı zamanda bu hizmeti kullanan müşteriler de klasik modele göre daha az ücret ödüyorlar.
Yukarıda saydıklarımız, bu yeni iş modelinin olumlu yanları idi. Ancak yeni iş modeli bir gül bahçesi değil. Bazı olumsuz yanları ve modeli kullanan iş dünyasının bazı endişeleri de var. Serbest çalışanların hepsi, tam anlamıyla yetişmiş, kendini müşteri hizmetine adamış, talep gelse de “müşteriyi verdiğim hizmetle uçursam” diye bekleyen kusursuz profesyoneller değil. Bu profesyonelleri eğitmek, yönetmek ve motive etmek kolay değil. Bir diğer konu, çöpçatanlık yapan aracı firmaların yasa ve düzenlemeler korkusu. Bu çöpçatan firmalar büyüdükçe, piyasada pay sahibi olmaya başlayınca göze batıyorlar. Klasik modelle çalışan firmalar, toplumda bir baskı grubu oluşturarak bu oluşumlara karşı yasa ve düzenleme getirtebilirler. Çöpçatan firmalar, bu engellenme endişesini taşıyorlar. Bir diğer konu, talep anında bir çalışan bulma zorluğu. Çünkü serbest çalışanın, çöpçatan firmaya bağlılığı diye bir olgu yok; çalışıp çalışmamakta serbest. Çalışma talebi geldiğinde paşa gönlü istemezse çalışmayabiliyor. Bu da hizmet sürekliliği için bir risk oluşturuyor.
Hangi taraf haklı?
Şüphesiz bu yeni iş modeline farklı taraflardan bakanlar var. Acaba hangi taraf haklı? Bir tarafta bu yeni modelin serbest çalışan bilgi işçilerini, (Knowledge workers) limanda yük boşaltmak için bekleyen hamallara, ya da sabah amele pazarında iş arayan tarım işçilerine döndüreceğini düşünenler mi? Yoksa, “İşte esnekliğin son noktası; herkes bu şekilde kendi yaşamına yön verip, hiç bir firmanın esiri olmadan paşa gönlüne göre takılacak” diyen taraf mı?
Aslında önemli olan, kişilerin tercihi, hayata nasıl baktığıdır. Eğer kişi iş güvenliğine önem veriyorsa, “Arkadaş ben ay sonunda ne alacağımı, çocuğun okul taksitini, evin kirasını nasıl ödeyeceğimden emin olmalıyım” diyorsa, bu kişi için klasik iş modeli en uygunudur. Ama kişi “Ben ekmeğimi taştan çıkarırım. Yeter ki kimse bana emir vermesin. Yeter ki her sabahın köründe yollara düşmek zorunda olmayayım” derse yeni modeli tercih edecektir.
Sonuç;
Yeni iş modeli, iş yaşamına yeni bir seçenek sunuyor. Seçim, kişilerin tercihine bağlı. Seçeneklerin olması, her zaman tek modelden iyidir.