Yavaşlayan (soğuyan) bir ekonominin resmi

Açıklanan ekonomik göstergeler beklen­diği ve istendiği gibi eko­nomide soğuma süreci­nin etkileri artık daha yo­ğun olarak hissedilmeye başlandı. Burada belki te­mel paradigma bu soğu­manın kontrolden çıka­rak bir resesyona dönüş­mesi ile bu kontrolden çıkma korkusu ile zamanından ön­ce faizlerin düşürülmesi arasında oluşmaktadır. Bugün soğuyan eko­nominin temel göstergelerinden olan işsizlik, sanayi üretimi, ve ödemeler dengesi göstergelerin­den bahsetmek istiyorum.

İşsizlik artışı başladı

İşsizlik rakamları son dönemler­de ekonomideki yavaşlamaya rağ­men en dirençli gösterge olmuştur. Ancak artık haziran ayı verisi ol­masına rağmen bu değer de de artı­şı görmekteyiz. (GRAFİK 1)

Bu tabloda özellikle işgücüne da­hil olmayanlardaki artış ile genç nüfustaki işsizlik oranındaki artış dikkat çekici bir bozulma görül­mektedir. Bu rakamların temmuz ve ağustos aylarında mevsimsel olarak bir miktar düzelme görülse bile trendin uygulanan politikala­rın bir sonucu olarak beklendiği gi­bidir. Ancak bu konudaki ve diğer göstergelerdeki genel değerlendir­memi yazının sonunda yapacağım.

Sanayi üretimi büyümenin öncü göstergesi de düşme trendini devam ettiriyor

Sanayi üretimi 2024 Şubat ayın­dan itibaren yavaşlamanın özellik­le faizin krediye ulaşılabilirlikte yarattığı etki ve yatırım verimli­liklerinin düşüyor olması, sanayi üretiminin düşmesinde belirleyici olmaktadır. Özellikle imalat sana­yinin 2024 Haziran itibariyle ay­lık % -3,1, yıllık da ise % -6,9 düş­müş olması piyasalarda resesyon algısını da arttırmaktadır. Bu süre­cin 2024 yıl sonuna kadar devam etmesi öngörülebilir. (GRAFİK 2)

Cari işlemler dengesi (döviz dengesi – dış denge) 9 ay sonra aylık fazla verildi

Cari işlemler dengesi ile eko­nomik büyüme arasında Türkiye ekonomisinde ters bir korelas­yon vardır. Bu konu temel yapı­sal sorunlardan biridir. Büyüme dönemleri cari açık artar, dur­gunluk ve küçülme dönemlerinde ise cari fazla verilir veya cari açık azaldığını görürüz. Dönüşüm bu fazlanın ekonomide büyüme dö­nemlerinde verilebilmesindedir. Haziran 2024 itibarıyla cari iş­lemler dengesi aylık 407 milyon dolar fazla verirken 2024 yılının ilk 6 ay toplamında -16 milyar 494 milyon dolar açık verilmiştir. Bu açık 2023 aynı döneminde -36 milyar 670 milyon dolardı. Bura­da pozitif gelişmeyi sağlayan te­mel faktör ithalattaki azalış ola­rak karşımıza çıkmaktadır. An­cak uygulanan kur politikasının da etkisiyle ihracat fiyatlamala­rında yaşanılanlar ihracat karlı­lıklarını düşürmektedir. 2024 yı­lını da yaklaşık 25 milyar dolar civarında kapatması beklenmek­tedir. (GRAFİK 3)

Değerlendirme

Sanayi üretimi, işsizlik ve cari açık rakamları birbirleriyle bağ­lantılı ve ekonomideki beklentile­ri öngörmemizde belirleyici olan makroekonomik göstergelerdir.

Ekonomideki uygulanan progra­mında istediği ve artık yaşanmaya başlayan soğumanın en fazla his­sedilecek olan bu üç gösterge bek­lentilere paralel olarak sanayi üre­timi azalmaya, İşsizlik artmaya ve Cari açık azalmaya başlamıştır. Bu gelişmeler 2024 Eylül ayından iti­baren daha hissedilir olması yö­nünde beklentiler güçlenmiştir.

Haziran 2023 ile başlayan ras­yonel politikalar ve öngörülen uygulamalarda özellikle dezenf­lasyon sürecinin getireceği fatu­ranın toplum kesimlerinin gene­line ve payı ölçeğinde dağıtılacağı yönündeydi.

Ancak bugüne kadar ki hayata geçen politikalar ve son açıklanan vergi paketi bu beklen­tileri karşılar yönde olmamıştır. Genel itibarıyla alt ve orta gelir satın alma performansına yönelik bir kategoridedir. Özellikle yavaş­layan ve durağanlaşan ekonomi­lerde bu kesimler en büyük riski yaşayanlardır. Bir başka umudu­muz bu yılsonunda yeni bir ver­gi paketinin açıklanması yönün­dedir.

Ülkemiz temelde yapması gereken 5 yapısal dönüşümü ta­mamlamadığı taktirde enflasyo­nu yüzde 30 seviyesine çekse bi­le bu seviye bizi gelişmiş ekono­miler sınıfına taşımayacaktır. Bu 5 dönüşüm konusu : 1- Vergi ya­pısı, 2- Tarım reformu, 3- Eğitim yapılanması, 4- Hukuk sistemi­nin dönüşümü, 5- Teşvik sistemi ve rekabet politikaların değişimi. Son söz “Para ile satın alınan sa­dakat, daha fazla para ile de satı­lır” Seneca