Yapısal reform şapkadan tavşan çıkarmak mıdır?
'Yapısal reform' deyince şapkadan tavşan çıkarmayı anlar hale geldik. Şapkada tavşan olmayınca da 'yapısal reform' kavramının içi iyice boşaldı. Neredeyse her dakika başı 'bize yapısal reform lazım' denilince, kaçınılmaz olarak böyle oluyor.
Bir tanıdığımın kuzeni, yoksulluk nedeniyle hiç dershaneye gitmeden fena olmayan bir derece elde etti son ÖSYM sınavında. Makine mühendisi olmak istiyormuş. Aile Ankara'da oturuyor; ama çocuğun puanı Ankara'daki devlet üniversitelerinin makine mühendisliği bölümlerine girmeye yetmiyor. Yakın illerdeki devlet üniversitelerinin makine mühendisliği bölümlerine ise puanı fazlasıyla yetiyor. Oysa başarı sıralamasındaki yeri ile çok daha iyi makine mühendisliği bölümlerine sahip olan birkaç vakıf üniversitesinin bazılarına girecek puanı var çocuğun. Kısacası çok daha iyi bir eğitim alıp daha iyi bir işe girmek ve yoksulluk zincirini kırmak için gerekli puana sahip. Ama bu vakıf üniversitelerinin ücretlerini ödeyecek parası yok.
Bu, çok sayıda gencin karşılaştığı bir problem. Hemen her sene yazıyorum bu konuda. Farklı bir ifadeyle, sorun sürüyor. Oysa sürmesi için bir neden yok. Bu tür sorunların çözümü, 'öğrenimin boyunca kredi al-çalışmaya başlayınca öde' şeklinde basite indirgenebilecek bir kredi sistemi ile çözümlenebilir. Bunu beceren ülkeler var; Türkiye neden beceremesin? Üstelik böyle bir sistem, üniversite bölümlerinin bağımsız kurumlarca derecelendirilmesini de mümkün kılabilir. Makine mühendisliği alanında şu üniversite birinci, şu üniversite ise onuncu sırada gibi. Kredinin maliyeti geri ödeme olasılığı ile de ilgili olduğundan ve listenin ilk sıralarında yer alan bölümlerden mezun olacak öğrencilerin iş bulma olasılıkları daha yüksek olacağından, üst sıralardaki bölümler için bu maliyet düşük olacaktır. Zaten belli bir seviyenin altındaki bölümlere bankalar kredi vermeye gönüllü olmayacaklardır.
Aman yanlış anlaşılmasın. Ben böyle bir sistemin uzmanı falan değilim. Ama böyle bir sistemin tasarlanabileceğini görebilmek için uzman olmak gerekmiyor. Yukarıdaki çerçeve sadece düşünmeye yardımcı olmak üzere çizilmiş bir çerçeve; bu çizdiğim çerçevenin dışında çok farklı bir sistem de tasarlanabilir.
Burada önemli olan şu: Ortada bir 'yapısal' sorun var. Bu sorun çözülebilir. Çözmek için siyasi irade gerekiyor. Nasıl çözüleceğine ilişkin seçenekleri masaya koymak uzmanların işi. Bu seçenekler arasında hangisini tercih edeceğine karar verecek olan ise yine siyasi irade. 'Yapısal reform' denilen 'şey' bu tür düzenlemeler aslında. Şapkadan tavşan çıkarmak ile yakından uzaktan ilgisi yok sonuçta bu 'şey'in.
Koalisyon görüşmeleri başladı. Gerçekten ortaklaşa bir hükümet kurmak isteyen siyasi partilerin üzerinde uzlaşabilecekleri konuları ön plana çıkarmaları gerekiyor. 'Yapısal reformlar' bu açıdan biçilmiş kaftan; önemli fırsatlar sunuyor siyasi partilerin önüne. Yeter ki 'yerim yok oynamaya' demeyi kafaya koymuş olmasınlar. Tüm okuyucularıma güzel bir bayram dilerim.