Yapay zekânın vergilendirilmesi

Ömer ŞENER - Vergi Müfettişi (Ankara Büyük Ölçekli Mükellefler Grup Başkanlığı)

Ünlü fizikçi Hawking yapay zekânın insanlığı yok edeceği veya başka türlü etkisi altına alacağı tehditlerinden bahsederken Microsoft’un kurucusu Bill Gates yarı canlı diye tabir edilen bu robotların nasıl vergilendirilmesi gerektiğinden bahsediyor. Konyalı imam robot, Çemişgezekli çaycı robot örnekleri şu an basit kaçsa da 2025 yılına kadar dünya mevcut istihdamının yüzde 25-30’unu robotların oluşturacak olması duruma ciddiyet kazandırıyor.

Aslında Bill Gates’in “robot vergisi” derken insanların çalışarak elde ettiği gelirlerden yapılan stopajı kastetmediği açıktır. Fakat bu düşüncede kulağa fantastik gelmiyor değil. Çünkü: Gelir Vergisi Kanun’un (GVK) 61. maddesinde yer alan “ücret, işverene tabi belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir.” ifadelerinden yola çıkıp (her ne kadar Hawking’ göre yapay zekâ gelişip bizi kontrol edecek olsa da-işverene bağlılığın ortadan kalkması) işverene bağlı çalışan robotlara verilecek elektriği menfaat olarak sayıp harcanan kilowat (kW) bedelini de brüte iblağ ederek stopaj yapabiliriz. Hatta robotları şirketin aktifine yarı canlı demirbaş olarak kaydedip amortisman ayırabiliriz. Elbette ki Bill Gates’in kastettiği şey; özgürleşen iş gücü dünyasında ileri otomasyon sayesinde oluşacak ek verimliliği vergilendirmek gerektiğidir. Örneğin: Bir işçinin 100 dolar maliyetle ürettiği X ürününü, bir robot amortisman gideri, elektrik maliyeti dahil 50 dolardan üretiyorsa şirketler açısından 50 dolarlık oluşan ek kâr vergiye tabi tutulacaktır. Fakat hem maliyet azalışından dolayı ortaya çıkan kurumlar vergisi artışı hem de ek verimlilikten kaynaklı ek vergilendirme(robot vergisi) aynı kaynağın çifte vergilendirilmesine neden olacaktır. Hatta bu durum bence, istihdam azalışından kaynaklı ortaya çıkacak sosyal güvenlik kesinti kaybının vergilendirilmesine kadar gidebilir. Yine burada robotların varlığını servet unsuru olarak görüp yürüklükteki servet vergileme gruplarından birinin içinde vergilendirebiliriz. Ya da yeni bir servet vergisi kalemi oluşturabiliriz.

Yapay zekânın yön verdiği dördüncü sanayi devrimi ilk aşamada mavi yakalıları vuracağından hareketle Avrupa Birliği robotların üretimde kullanılmasından doğan faydaya getirilecek ek karlılık vergisiyle işini kaybeden insanların (sosyal refah kaybı) eğitimini finanse etmeyi planlamaktadır. Fakat bu durumun oluşan işsizliğe çare getirmeyeceği açıktır. Hatta bu ek kârlılık vergisinin hizmeti veya tüketimi vergilemekten vazgeçip haksız yere üretimi vergilendirdiğini savunan fikirislerde bulunmaktadır.

Dördüncü sanayi devrimiyle savaşların da evrim kazanarak ticarete yöneldiği bir ortamda inovasyon dünyasının verginin fabrika ayarlarıyla oynayacağı aşikârdır. Fakat Maliye idaresinin öşür, aşar, varlık vergisinden başlayıp e-ticarette KDV arayışına yöneldiği bir serüvende gelişen dünyaya ayak uyduracağı kaçınılmazdır.